Chów zwierząt gospodarskich

Chów - pojęcie dot. wszelkiej działalności człowiek zw. z utrzymaniem zwierząt gospodarskich.

Hodowla – podobnie jak produkcja roślinna – może mieć charakter intensywny, bądź ekstensywny. Zależy to od wielkości pracy i kapitału na jednostkę hodowlaną oraz od osiąganych efektów, w postaci przyrostu wagi, udoju mleka, bydła i trzody chlewnej.

Chów zwierząt dostarcza 50-90% całego dochodu rolnictwa krajów wysoko rozwiniętych, w pozostałych krajach od 10-40%. Chów zwierząt odbywa się w formach: pasterskiej, pastwiskowo-oborowej, przemysłowej (w krajach o rolnictwie towarowym). Na rozmieszczenie gatunków chowanych zwierząt znaczący wpływ mają warunki środowiska naturalnego. Najbardziej sprzyjające warunki chowu bydła i owiec występują na stepach. Decyduje o tym obfitość oraz skład gatunkowy roślin. Na obszarach półsuchych, porośniętych wysokimi, łykowatymi gatunkami traw hoduje się kozy i wielbłądy. Na obszarach suchych, stanowiących ubogie siedlisko roślinności trawiastej i krzaczastej, może egzystować niewiele gatunków zwierząt przystosowanych do sezonowego dostępu do paszy i wody oraz znoszących wysokie temp. powietrza. Należą do nich gromadzące zapasy tłuszczu i wody w garbie wielbłądy oraz niektóre gatunki owiec. W tropikalnych terenach równikowych o dużej wilgotności powietrza, wysokich temp. i występujących plagach szkodników, różnorodność hodowanych zwierząt jest niewielka. Najlepiej przystosował się do tych gatunków bawół i bydło zebu. W wielu regionach strefy międzyzwrotnikowej Afryki chów bydła uniemożliwia mucha tse-tse. Wśród czynników warunkujących rozmieszczenie gatunków hodowanych zwierząt ważną rolę odgrywają ograniczenie społeczno-kulturowe, w tym religie. Szczególne znaczenie mają one w społeczeństwach tradycyjnych, w których odnoszą się m.in. do spożywania mięsa.

Intensywna hodowla bydła opiera się na wydajnej produkcji pasz, przy wykorzystaniu dość kapitałochłonnego zaplecza technicznego. Ten typ hodowli przeważa w większości krajów Europy Zachodniej, w pasie przyjeziornym i północno – wschodnim w Stanach Zjednoczonych, na terytorium Wiktoria w Australii, a także w niektórych prowincjach Chin. Intensywna hodowla bydła kojarzy się jednoznacznie z obszarami intensywnej produkcji roślinnej – zbóż, roślin okopowych i roślin pastewnych, a także z obszarami upraw wyspecjalizowanych – rzepaku, soi i buraków cukrowych.

W wymienionych rejonach wskaźniki gęstości tej hodowli  - mierzone zazwyczaj ilością sztuk bydła na 100 ha użytków rolnych – przekraczają zdecydowanie 160 sztuk, dochodząc niejednokrotnie do 220 – 230 sztuk (Bangladesz, Holandia). Hodowla intensywna ma najczęściej charakter mleczny lub mleczno – mięsny.

W Europie Zachodniej intensywna hodowla bydła korzysta w znacznej mierze z pasz importowanych, a zwłaszcza z dostaw pszenicy, kukurydzy i soi ze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Argentyny. W przeszłości przybliżała się ona w związku z tym do rejonów wielkomiejskich, z ich rozwiniętym przemysłem spożywczym i chłonnym rynkiem zbytu. Obecnie, w wyniku upowszechniania urządzeń do mechanicznego udoju i chłodzenia mleka, a także znacznego usprawnienia jego transportu, bliskości rynków zbytu straciłaby na znaczeniu.

W wielu rejonach świata hodowla bydła ma charakter mieszany. Opiera się równocześnie na uprawach roślin pastewnych i na wykorzystaniu pastwisk naturalnych. Można tu wskazać na kraje skandynawskie, Litwę, Łotwę, Estonie, Rumunię, Polskę, kraje leżące w basenie Morza Śródziemnego, oraz na Urugwaj, Wenezuelą i Nowa Zelandie. Kraje te dysponują znacznymi obszarami łąk i pastwisk, jednak hodowla bydła osiągnęła tam już dawno stan ilościowy, przekraczający naturalną wydajność tych terenów trawiastych i musi być zasilona dodatkową produkcja pasz. Wymienione wyżej kraje prowadzą hodowle średnio intensywną, której zagęszczenie osiąga od 30 do 60 sztuk bydła na 100 ha użytków rolnych.

Ekstensywna hodowla bydła wiąże się z wykorzystaniem rozległych obszarów pastwisk naturalnych. Jest ona hodowla typu pasterskiego, zorientowaną głównie na produkcji mięsa. W tego typu hodowli przodują: Brazylia, Stany Zjednoczone ( zachodnia część Wielkich Równin), południowo – zachodnia Rosja i północny Kazachstan, Argentyna (centralna Pampa oraz północno – wschodnia Australia, Sudan, RPA, Nigeria, Etiopia, Kenia i Uganda. Czasami, w sprzyjających warunkach naturalnych, efekty tej hodowli są porównywalne z efektami hodowli średnio – intensywnej. Dotyczy to zwłaszcza obszarów wilgotnych sawann w Afryce (Kenia, centralna Nigeria, Wyżyna Abisyńska), tudzież w Ameryce Południowej – centralna i południowa Brazylia. Są to jednak porównania nieuzasadnione, gdyż na wskazanych obszarach ekstensywna hodowla bydła jest często jedynym przejawem aktywności rolniczej.

Potentatem w hodowli bydła są Indie, z przyczyn religijnych (zakaz spożywania mleka oraz mięsa wołowego) „hodowla ta nie ma jednak prawie żadnego znaczenia praktycznego. Obciąża jedynie bilans żywnościowy i paszowy tego kraju.

Hodowla trzody chlewnej ma charakter średnio – intensywny i intensywny. Jest ona zazwyczaj hodowlą zagrodową, opierającą się na specjalnie w tym celu produkowanych paszach oraz na wykorzystaniu odpadów żywnościowych. Z tego względu, tudzież z uwagi na rynek zbytu, jej rozmiary oraz intensywność są często funkcją liczby ludności i gęstości zaludnienia zna danym obszarze . Hodowla trzody chlewnej odgrywa podstawową rolę w globalnej produkcji mięsa. Mięso wieprzowe stanowi aż około 39% światowej produkcji mięsa podczas gdy wołowe – tylko 30%.

Hodowla trzody chlewnej koncentruje się w znacznym stopniu w Chinach (głównie na Nizinie Chińskiej), Europie, Stanach Zjednoczonych ( na południe od Wielkich Jezior) i Brazylii (stany: Minas Gerais, Sao Paulo, Parana). W Europie Środkowej i Wschodniej hodowla ta jest tradycyjnie związana z obszarami upraw Zyta i ziemniaków, stanowiących dla niej podstawowe pasze naturalne. W Stanach Zjednoczonych wiąże się ona z uprawami soi i kukurydzy oraz z odpadami przemysłu spożywczego. W Europie Zachodniej i Chinach w hodowli trzody chlewnej wykorzystuje się w znacznym stopniu odpady żywnościowe. W wielu krajach europejskich, dysponujących rozwinięta bazą przetwórstwa mlecznego, znane są przypadki prowadzenia tej hodowli głównie na bazie – serwatki, bądź też wyłącznie w oparciu o odpowiednie komponenty białkowo – tłuszczowe.

Hodowla owiec, pod względem ogólnego pogłowia, ustępuje jedynie hodowli bydła. W ostatnich latach hodowla ta przeżywa wyraźną stagnację. W 1991 roku światowe pogłowie owiec osiągnęło 1,2 mld sztuk, a wiec było tylko o około 9% wyższe niż pod koniec lat siedemdziesiątych. Prawie 14% tego pogłowia przypadło na Australię, około 11 % na Chiny i około 5 % Nową Zelandię. Hodowla owiec ma podstawowe znaczenie dla produkcji rolnej wielu krajów, zwłaszcza Mongolii, Afganistanu, Iranu, Nowej Zelandii i Urugwaju.

Tradycyjna hodowla owiec uważana jest powszechnie za najmniej efektywną gałąź hodowli. W związku z tym podlega w wielu rejonach świata systematycznym ograniczeniom wraz z intensyfikacją produkcji rolnej. Przykładem tego mogą być kraje Europy Zachodniej, gdzie  w wyniku ekspansji rolnictwa pługowego na tereny pasterskie znacznie zmniejszyło się pogłowie owiec. W ostatnich latach jednak w niektórych krajach tego regionu owe tendencje spadkowe powstrzymano (Francja, Hiszpania, Wielka Brytania) dzięki rozwojowi hodowli zagrodowej w oparciu o dostawy przemysłowych mieszanek paszowych.

Owce hoduje się głównie dla wełny. W wielu krajach (Mongolia, Afganistan, Turcja, Pakistan) spożycie baraniny i mleka owczego stanowi jednak podstawę konsumpcji produktów zwierzęcych.

Od wielu już lat systematycznie zmniejsza się pogłowie koni na świecie. W wielu krajach odchodzi się bowiem od wykorzystywania tych zwierząt jako siły pociągowej i środków transportu, wraz z ogólnymi postępami mechanizacji rolnictwa. Wprawdzie w krajach rozwiniętych szybko powiększa się hodowla koni sportowych, rośnie też pogłowie koni pociągowych i jucznych w niektórych KSR, ale nie jest to w stanie skompensować ogólnego spadku pogłowia tych zwierząt. Do czołówki hodowców koni zaliczały się: Chiny, Meksyk, Byłe ZSRR i stany Zjednoczone.

Bardzo intensywnie rozwija się ostatnio hodowla drobiu. W latach ostatnich produkcja mięsa drobiowego zwiększyła się do 54 mln ton, tj. o 75%, zaś produkcja jaj – do 39 mln ton, tj. o 50%. Szczególnie dogodne warunki rozwoju hodowla ta zajmuje w KWR, które są w stanie zaspokoić jej duże wymagania kapitałowe (budynki wraz ze specjalistycznym wyposażeniem) oraz zagwarantować fachową obsługę ferm i dostawy właściwych mieszanek paszowych. Potentatem w hodowli drobiu są Stany Zjednoczone ( 26% produkcji mięsa drobiowego), gdzie wielkie fermy prowadza nawet kompleksowe przetwórstwo odchodów ptasich i produktów odpadowych uboju drobiu na komponenty paszowe, nawozy naturalne oraz metan dla celów energetycznych.

Ocena rozwoju zwierząt w poszczególnych krajach i regionach oparta na stanie ilościowym pogłowia i przeciętnych wskaźnikach gęstości może prowadzić jedynie do wniosków ogólnych. Wiadomo przecież, że w każdej jej gałęzi spotyka się rożne gatunki zwierząt ( w tym wiele krzyżówek) o odmiennej wielkości i swoistych cechach genetycznych, rzutujących na jakość produktów finalnych. Ponadto w poszczególnych rejonach hodowli stosuje się specyficzne metody chowu zwierząt, mające zasadniczy wpływ na przyrost ich wagi oraz na jakość mięsa, mleka, wełny, skór itp. Z powyższego wynika, ze do analizy porównawczej najlepiej byłoby wykorzystać mierniki wartościowe (np. wartość produkcji czystej hodowli). Są one jednak rzadko publikowane i mało wiarygodne.

W grupie krajów o wysokiej produkcji mięsa na 1 mieszkańca znajdują się kraje dysponujące dużymi obszarami pastwisk naturalnych, na których prowadzą hodowlę typu ekstensywnego (Australia, Argentyna, Kanada), jak również prowadzące hodowle intensywną, często zasilaną importem zbóż i komponentów paszowych (Dania, Holandia, Belgia oraz wielki eksport zbóż  - Francja). Ponadto dobre efekty przeciętne osiągają kraje prowadzące na różnych obszarach oba typy hodowli (Stany Zjednoczone, Kolumbia, nowa Zelandia, Irlandia).

Rekordowe wskaźniki produkcji mleka na 1 mieszkańca osiągają tylko kraje o intensywnej i średnio intensywnej hodowli bydła (Nowa Zelandia, Irlandia, Dania, Holandia). Kierunek mleczny w tej hodowli z natury rzeczy wymaga bowiem większych koncentracji stada hodowlanego. Niemniej od pewnego czasu obserwuje się w krajach rozwiniętych rozwój hodowli mlecznej na pastwiskach, gdzie udój jest prowadzony przy pomocy samojezdnych agregatów (Nowa Zelandia, Australia).

Najwyższe przeciętne rezultaty hodowli zwierząt osiągają KWR i tylko niektóre kraje średnio rozwinięte o bardzo dogodnych warunkach naturalnych. Taki układ odzwierciedla większe możliwości kapitałowe i techniczne rolnictwa krajów zamożnych oraz rozmiary i strukturę ich zapotrzebowania na żywność.

W handlu międzynarodowym produktami zwierzęcymi ukształtowały się dwie odmienne grupy eksporterów:

- kraje rozwinięte prowadzące hodowle ekstensywną, mające podstawowe znaczenie w eksporcie bydła rzeźnego, wełny, skór i mięsa surowego (Brazylia, Australia, Argentyna, Stany Zjednoczone, Nowa Zelandia);

- kraje prowadzące hodowle intensywną (głównie KWR), dostarczające na rynek światowy przetworzonych produktów żywnościowych, którym przy wysokich nakładach kapitały na jednostkę hodowlaną nie opłaca się eksportować żywych zwierząt i produktów surowych (są to: Holandia, Dania, Belgia, Irlandia, Węgry i Wielka Brytania, Chiny). Z tej grupy krajów rekrutują się najwięksi eksporterzy masła (Nowa Zelandia, Holandia, Belgia i Irlandia), przetworów mięsnych (Holandia, Francja, Dania, Niemcy i Belgia) oraz czekolady (Holandia, Szwajcaria, Belgia).