Ekorozwój

Postępująca degradacja środowiska przyrodniczego, jaka dokonała się w ostatnich kilku dekadach doprowadziła do refleksji na temat stanu środowiska naturalnego i dalszych kierunków rozwoju ludzkości. Jedną z koncepcji obecnie powszechnie uznanej byłą idea zrównoważonego rozwoju (ang. sustainable development). Pojęcie rozwoju zrównoważonego zostało po raz pierwszy zdefiniowane w dokumencie „Nasza wspólna przyszłość” z 1987 roku opracowanego przez Światową Komisję Środowiska i Rozwoju przy ONZ. Zrównoważony rozwój został określony, jako proces mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia w sposób umożliwiający realizację tych samych dążeń następnym generacjom. Idea zrównoważonego rozwoju była szeroko dyskutowana na konferencji w Rio de Janeiro, która odbyła się w dniach 3- 14 czerwca 1992 roku. Uczestnicy szczytu doszli do wniosku, że dalszy rozwój społeczeństw musi w jak najmniejszym stopniu przekształcać środowisko przyrodnicze Ziemi. Na tej podstawie sformułowano tzw. Agendę 21 którą przyjęło 278 uczestników, reprezentowanych przez prezydentów 100 największych państw świata oraz 178 reprezentacji rządowych. Agenda 21 to program dotyczący zrównoważonego rozwoju ludzkości i ochrony zasobów środowiska naturalnego. Została także powołana Komisja Zrównoważonego Rozwoju, której zadaniem było nadzorowanie poprawnego wdrażania uchwał Agendy 21. Główną zasadą przyjętą w Rio de Janeiro był wniosek, iż prawo do rozwoju musi być wypełnione tak, ażeby połączyć rozwojowe i środowiskowe  potrzeby obecnych i przyszłych generacji. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego. Zrównoważony rozwój rozumiano, jako rozwój społeczeństw przy jak najmniejszym stopniu ingerencji w środowisko przyrodnicze, które powinno być zachowane dla kolejnych pokoleń. Pierwsze podsumowanie stosowania postanowień Agendy 21 miało miejsce w 1997 na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Kolejne wnioski wyciągnięto na Światowym Szczycie Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu w Republice Południowej Afryki dziesięć lat po przyjęciu postanowień z Rio de Janeiro i trzydzieści lat po konferencji w Sztokholmie. Konferencja w Johannesburgu przyniosła rozszerzenie, uzupełnienie, a także uściślenie postanowień z Rio de Janeiro. Szczyt w Johannesburgu odbył się w dniach 26 sierpnia- 4 września 2002 roku. Uczestnicy szczytu zastanawiali się w jaki sposób stawić czoła problemom współczesnego świata. Głównym celem Szczytu było uświadomienie społeczeństwom zagrożeń dla zrównoważonego rozwoju, ich skali, jak również wyznaczenie zadań, które należy wypełnić, by ten rozwój osiągnąć. Uczestnicy szczytu w Johannesburgu zobowiązali się do przestrzegania następujących zasad:

• zaangażowanie we wdrażanie Agendy 21
• zmniejszenie liczby ludności, która nie ma dostępu do czystej wody i urządzeń sanitarnych.
• upowszechnienie dostępu do usług energetycznych
• zapewnienie podstawowej opieki medycznej obywatelom, upowszechnienie dostępu do podstawowych lekarstw, szczepień, oraz ograniczanie zagrożeń dla zdrowia ludzi wywołanych zanieczyszczeniem środowiska
• ograniczenie nielegalnego wyrębu lasów
• ochronę ekosystemów wodnych

Idea zrównoważonego rozwoju

Zrównoważony rozwój można także tłumaczyć, jako „samopodtrzymujący się rozwój”. Koncepcja ta zakłada, iż należy wprowadzić taki sposób gospodarowania, w którym wykorzystanie szeroko rozumianych zasobów środowiskowych nie prowadzi do degradacji eksploatowanych systemów i ich otoczenia. Gospodarowanie to pozwala jednocześnie na zaspokojenie obecnych i przyszłych potrzeb człowieka. Zasadzie tej powinny być podporządkowane kierunki inwestycji i sposoby zarządzania. Osiągnięcie stanu zrównoważonego rozwoju nierzadko ogranicza się jedynie do rekultywacji terenów zdegradowanych. Istotne jest także wypracowanie określonych zachowań konsumpcyjnych, które zachowywałyby równowagę pomiędzy potrzebami człowieka a możliwościami środowiskowymi. Wymaga to opracowania odpowiednich systemów edukacji. Rozwój zrównoważony jest utożsamiany z ekorozwojem, który definiuje się jako zintegrowany, spójny system działań, które polegają na racjonalnym wykorzystaniu, kształtowaniu i ochronie środowiska przyrodniczego. Dążenie do zaspokojenia potrzeb człowieka i poprawy warunków bytowych ludności nie może prowadzić do degradacji i zaburzenia stanu równowagi w środowisku przyrodniczym. Niektórzy naukowcy uważają, że wprowadzenie w życie koncepcji zrównoważonego rozwoju możliwe jest jedynie na szczeblu regionalnym. Idea ta zyskała dużą popularność w związku z degradacją środowiska przyrodniczego i niepowodzeniem wielu programów środowiskowych. Degradacja środowiska powodowana jest głównie przez trzy czynniki: wzrost liczby ludności na świecie, rozwój przemysłu i niekorzystnych dla środowiska technologii. Niszczenie środowiska przyrodniczego nigdy w historii ludzkości nie przybierało tak gwałtownego tempa. Postuluje się wprowadzenie zagadnień środowiskowych do nauk ekonomicznych i traktowanie ich na równi z innymi teoriami prowadzącymi do rozwoju. Model gospodarczy powinien być dopasowany do funkcjonowania przyrody. Postuluje się nawet powstanie tzw. ekonomii ekologicznej. Miałaby ona zmienić postrzeganie problemu ochrony różnorodności gatunków. Główny nacisk położony zostałby na jak największą ochronę siedlisk i ekosystemów, ponieważ w ten sposób można wzmocnić ich odporność. Bogate i różnorodne gatunki roślinne mogą przyczynić się do poprawy jakości wody, czy też oczyszczać ścieki. Głównym celem ochrony bioróżnorodności jest zachowanie pierwotnych środowisk, oraz odbudowa obszarów zdegradowanych. Granice wzrostu społeczeństw nie są nieskończone, a są znacznie ograniczane przez potencjał środowiskowy. Proces produkcji dóbr jest na tyle uciążliwy dla środowiska, że musi być on zmieniony.  Rozwój zrównoważony powinien w głównej mierze obejmować dwie dziedziny działalności człowieka tj. produkcję i konsumpcję. Degradacja środowiska przyrodniczego była w niedalekiej przeszłości utożsamiana wyłącznie z zanieczyszczeniami powietrza. Traktowane było ono wyłącznie, jako zagrożenie dla zdrowia społeczeństw. Poprawieniu sytuacji miała służyć budowa coraz to wyższych kominów w ośrodkach przemysłowych. Takie rozwiązanie nie eliminowało problemu emisji zanieczyszczeń. Były one jedynie oddalane od źródła. Na skutek masowej produkcji przemysłowej w Europie zaczęły degradować się olbrzymie połacie lasów. Te zjawiska doprowadziły do szerszej refleksji na temat stanu środowiska przyrodniczego, oraz sposobów jego degradacji. Poważnym problemem środowiskowym, z którą pragną zmierzyć się autorzy koncepcji ekorozwoju jest także utylizacja odpadów. Środowisko bowiem może zasymilować jedynie część odpadów będących wynikiem intensywnej konsumpcji ludności  głównie w krajach wysoko rozwiniętych.  Dla zachowania naszego środowiskowego dziedzictwa i naturalnych zasobów dla przyszłych pokoleń niezbędne jest, więc opracowanie takich rozwiązań, które ograniczą zużycie zasobów, powstrzymają skażenie środowiska i ocalą naturalne ekosystemy.

Wdrażanie koncepcji zrównoważonego rozwoju

Zmiana nastawień społeczeństw w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju jest uważana za priorytet ludzkości w XXI wielu. Działania te mają doprowadzić do zmniejszenia różnic pomiędzy krajami uprzemysłowionymi a krajami rozwijającymi się. Realizacja założeń Agendy 21 wymaga akceptacji społeczeństw, oraz współpracy politycznej. W polityce potrzeba takiego działania, które byłoby ukierunkowane na poprawę stanu środowiska i jakości życia człowieka. W państwach skandynawskich podjęto takie działania. Doprowadziły one do zmiany mentalności i zachowań ludzkich, oraz do poprawy stanu środowiska. W celu wprowadzenia w życie koncepcji zrównoważonego rozwoju konieczne jest ograniczenie konsumpcji w krajach wysoko rozwiniętych. Współpraca międzynarodowa miałaby polegać na tym, iż kraje uprzemysłowione angażowałyby się w poprawę jakości środowiska naturalnego w krajach rozwijających się. Kraje biedne powinny zahamować wysoki przyrost naturalny ludności. Przeszkodą we wdrażaniu międzynarodowej koncepcji zrównoważonego rozwoju jest zasada niezawisłości państw i narodów. Należy budować dobre stosunki międzynarodowe z krajami biednymi w celu efektywnej współpracy. Na terenie państw rozwijających się znajdują się zasoby środowiskowe, które decydują o klimacie naszej planety. Społeczność międzynarodowa w celu realizacji zasad ekorozwoju powinna także ustanowić roczny globalny budżet. Według szacunków nie powinien on być mniejszy, niż 600- 800 mln dolarów. Należy także rozpowszechnić dostęp do nowoczesnych technologii, które w jak najmniejszym stopniu obciążają środowisko przyrodnicze. Technologie takie umożliwiłyby ograniczenie wydobycia surowców naturalnych. Pozwalają one na przykład ograniczyć zużycie paliwa w samochodach, zużywać mniej energii na oświetlenie, czy zminimalizować ubytek ciepła przy ogrzewaniu domów. Technologie takie mają też duże znaczenie przy nawadnianiu pól. Wiele nieefektywnych systemów irygacyjnych przyczynia się powstawania zjawiska erozji gleb, oraz pustynnienia. Jednym z rozwiązań może być system kropelkowego nawadniania pól. Jego funkcjonowanie opiera się zminimalizowaniu strat wody. Istotna jest także odpowiednia gospodarka przestrzenna. Rozrastające się miasta pochłaniają olbrzymie powierzchnie produktywnej gleby. Aby powstrzymać ich ekspansję terytorialną należy promować zwięzłą zabudowę, oraz inwestować w transport zbiorowy. Powinno się w tym celu stworzyć sieć ośrodków, które wdrażałyby technologie przyjazne środowisku. Kraje rozwijające się powinny uzyskać pełny dostęp do tych technologii, oraz nabyć umiejętności i wiedzę z zakresu ekonomii, techniki i gospodarowania zasobami środowiska. Przejście do zrównoważonego gospodarowania zasobami środowiskowymi jest procesem trudnym. Pocieszający jest fakt, iż z każdym rokiem świadomość ekologiczna opinii publicznej wzrasta. Badania dowodzą, że obywatele 30 najbardziej rozwiniętych państw świata uważają, że rządy ich krajów powinny czynić więcej w celu ochrony środowiska naturalnego.

Koncepcja zrównoważonego rozwoju może być także wprowadzana na szczeblu lokalnym. Idea ta jest misją współczesnych polityk samorządowych. Osiąganie celu rozwoju społeczno-gospodarczego powinno znaleźć wyraz w coraz lepszym zaspakajaniu potrzeb mieszkańców i poczucia przynależności do danej wspólnoty. Tworzona na szczeblu lokalnym strategia rozwoju zrównoważonego powinna dążyć do integracji elementy ekologicznych, gospodarczych i społecznych. Konieczne jest traktowanie w równym stopniu wszystkich tych elementów. Strategia zrównoważonego rozwoju na szczeblu lokalnym jest dążeniem do integracji poszczególnych elementów środowiskowych i społecznych. Strategia zrównoważonego rozwoju lokalnego powinna dostosowywać lokalny rozwój gospodarczy do regionalnych i lokalnych uwarunkowań przyrodniczych w oparciu o sugestie lokalnych społeczności.

Rozwój zrównoważony musi zapewnić przyrodnicze podstawy egzystencji człowieka, oraz wprowadzić gospodarczy ład w jego środowisku życia. Priorytetowe znaczenie ma jakość życia, która jest warunkiem zrównoważonego rozwoju. W centrum zainteresowania rozwoju zrównoważonego są ludzie. Każdy człowiek ma prawo do zdrowego, produktywnego życia w zgodzie z naturą. Prawo do rozwoju zrównoważonego musi być respektowane tak, by dążyć do zaspokojenia potrzeb społeczeństw przy poszanowaniu środowiska przyrodniczego. Rozwój gospodarczy musi iść w parze z ochroną środowiska. Społeczność międzynarodowa musi podjąć zdecydowane kroki w celu ograniczenia globalnych dysproporcji w poziomie życia. Intensywność procesu wdrażania strategii rozwoju zrównoważonego uzależniona jest głównie od stanu technologicznego, organizacji życia społecznego, bogactw naturalnych, czy możliwości biosfery. Na całym świecie ludzie domagają się pracy, żywności, edukacji, energii, opieki zdrowotnej, wody i systemów sanitarnych. Odpowiadając na te potrzeby, międzynarodowa społeczność musi dołożyć wszelkich starań, by nie została naruszona społeczna różnorodność, oraz by wszyscy członkowie społeczeństw mieli instrumenty pozwalające na kształtowanie swojej przyszłości. Dla zachowania naszego środowiskowego dziedzictwa i naturalnych zasobów dla przyszłych pokoleń niezbędne jest, więc opracowanie racjonalnych ekonomicznie rozwiązań, które ograniczą zużycie zasobów, powstrzymają skażenie środowiska i ocalą naturalne ekosystemy Ziemi przed postępującą degadacją.