Fauna na Ziemi

W skład biosfery wchodzą wszystkie organizmy żywe na naszej planecie. Biosfera występuje w obrębie zasięgu litosfery, atmosfery i hydrosfery. Najdalej wkracza ona w hydrosferę, sięgając największych głębin oceanicznych. W atmosferę przenika do wysokości 2 kilometrów. Na wysokości kilkunastu kilometrów można spotkać jeszcze nieliczne bakterie. Biosfera wkracza tylko do przypowierzchniowych skał litosfery a także do szczelin i jaskiń. Czynniki geograficzne tworzą sprzyjające, bądź niekorzystne warunki do życia na Ziemi.

W obrębie sfery organizmów żywych przestrzeń zajmowana przez zwierzęta jest o wiele mniejsza, niż ta, na której żyją rośliny. Jest to spowodowane różnymi wymaganiami życiowymi roślin i zwierząt. Większość roślin jest uzależniona od światła, zwierzęta natomiast mogą żyć bez energii świetlnej. Niektóre gatunki zwierząt spędzają swoje życie w całkowitej ciemności. Z tego powodu w wodach występują rośliny do głębokości 400 metrów, podczas gdy zwierzęta schodzą do największych głębin oceanicznych przekraczających niekiedy 10.000 metrów. Bujne życie zwierząt rozwija się także w przypowierzchniowej warstwie gleby, o ile dostarcza ona wystarczającą ilość substancji organicznych.

Obszarów, gdzie nie występują zwierzęta jest stosunkowo mało. Należą do nich okolice podbiegunowe, oraz szczyty wysokich gór. Niektóre zwierzęta przystosowały się jednak do życia w bardzo surowych warunkach. Na obszarach arktycznych rośnie wystarczająco dużo roślinności, by wyżywić piżmowoły, czy renifery. Na terenach Antarktydy warunki życiowe są o wiele bardziej niekorzystne. Fauna lądowa jest bardzo uboga i nie występują kręgowce. W wyższych partiach gór zwierzęta docierają do wysokości 6000- 7000 m n.p.m. Pozbawione zwierząt są także najbardziej suche obszary pustyń piaszczystych i skalistych a także tereny, których powierzchnię pokrywają wykrystalizowane związki soli. W niektórych morzach, gdzie koncentracja soli jest zbyt wysoka, lub wydobywa się siarkowodór nie odnotowuje się zwierząt. Tylko w rzadkich przypadkach na niewielkich przestrzeniach  fauna występuje tak licznie, że stanowi zauważalny składnik krajobrazu. Jedynie w miejscach, gdzie dostęp do pożywienia jest ograniczony możemy zaobserwować koncentrację zwierząt jak np. stada antylop zamieszkujące sawanny Afryki, czy ogromne kolonie gryzoni zamieszkujących stepy Azji. Podobnie w wodach, zwłaszcza przy dnie występuje duże skupienie zwierząt.  Różnorodność gatunkowa zwierząt jest o wiele większa, niż roślin. Obecnie znanych jest  około 1,5 mln gatunków zwierząt, z czego prawie 1 mln przypada na owady. Szacuje się jednak, że naszą planetę może zamieszkiwać od 5 do 30 mln gatunków zwierząt.

Wszystkie gatunki zwierząt dążą do opanowania tych obszarów, które dostarczają im dobrych warunków życiowych. Nie zamieszkują one jednak wszystkich obszarów, na których dany gatunek mógłby potencjalnie bytować. Zwierzęta podczas ekspansji terytorialnej natrafiają na liczne przeszkody w postaci łańcuchów górskich, obszarów pustynnych, mórz i oceanów, czy też wielkich rzek. Z tego powodu wyznaczono zasięgi występowania określonych gatunków zwierząt. Granice tych zasięgów ulegają zmianie. W większości przypadków obserwujemy powiększanie się zasięgu występowania danego gatunku. W wyniku gwałtownej zmiany warunków przyrodniczych, bądź na skutek ingerencji człowieka zasięg występowania danego gatunku może się zmniejszyć, bądź całkiem zaniknąć. Przykładem może być tur, który kiedyś powszechnie występował w lasach europejskich zaczął zanikać aż wreszcie wymarł na początku XVII wieku.

Zwierzęta, których cechy nawiązują do gatunków dawno wymarłych nazywamy reliktami. Są to organizmy, mające w przeszłości szerszy  zasięg terytorialny, lecz obecnie żyją na obszarze znacznie mniejszym. Zmniejszenie zasięgu może świadczyć o tendencji gatunku do wymierania. Reliktami kserotermicznymi nazywa się organizmy, które przybyły na jakiś obszar w okresie ocieplenia klimatu (np. pomiędzy zlodowaceniami), a następnie zostały oddzielone od naturalnego obszaru występowania. Reliktem epoki lodowcowej występującym w Tatrach jest skorupiak liścionogi. Reliktem jest także widłoróg żyjący w Ameryce Północnej. Gatunki zwierząt charakterystyczne dla danego niewielkiego obszaru to endemity. Przykładem endemitu może być legwan morski żyjące na Wyspach Galapagos. Czy koala występujący w Australii.

Regiony zoogeograficzne na świecie

Biorąc pod uwagę rozmieszczenie zwierząt na kuli ziemskiej wyróżniono cztery główne królestwa: Notogea, Neogea, Arktogea, oraz Antarktis.

Notogea obejmuje swoim zasięgiem Australię, Nową Gwineę wraz z pobliskim wyspami i archipelagami, Nową Zelandię, oraz wyspy Polinezji. Obszar ten charakteryzuje się fauną o dużej odmienności od fauny innych regionów świata, przede wszystkim obecnością stekowców i torbaczy i nieobecnością łożyskowców.  Przedstawicielami stekowców występujących obecnie jedynie w tym królestwie są dziobak, żyjący w wodach przybrzeżnych Australii i Tasmanii, oraz przypominające jeże kolczatki, których ojczyzną jest Nowa Gwinea, Australia i Tasmania. Torbacze, które w trzeciorzędzie żyły powszechnie na wszystkich kontynentach dziś można spotkać głównie w Australii. Do najbardziej znanych przedstawicieli tego gatunku należą kangury, wombaty, oraz diabły tasmańskie. Do niedawna w Australii żył jedyny drapieżny torbacz- wilk workowaty, jednakże został on uznany za wymarły w latach osiemdziesiątych. Te dziwaczne drapieżniki z umaszczenia przypominały tygrysa, a z torby, w której nosiły młode – kangura. Jedynym drapieżnikiem żyjącym na obszarze Australii i Nowej Gwinei jest pies dingo. Prawdopodobnie przedostał się on do Australii za pośrednictwem człowieka i jest dzikim potomkiem prymitywnych psów domowych.

Świat ptaków omawianego królestwa jest także bardo charakterystyczny. Żyją tu gatunki swoiste dla tego obszaru takie jak: emu, kiwi, kazuar, czy ptaki rajskie. Obszar ten zamieszkuje połowa papug występujących na świecie. Obserwuje się tu także liczne gołębie. Pośród gadów zamieszkujących królestwo Notogei przeważają jadowite węże, czy endemiczne żyjące w Nowej Zelandii tuatary.

Osobliwy charakter fauny australijskiej, a zwłaszcza jej ssaków tłumaczy się historią geologiczną tego obszaru. Już na początku trzeciorzędu utracił on połączenie z innymi lądami, tak że nie zdołały do niego dotrzeć inne ssaki. Stekowce, oraz torbacze przedostały się do Australii w mezozoiku, w czasie gdy Australia łączyła się z Ameryką Południową. Dzięki ścisłej izolacji mogła się rozwinąć bogata fauna torbaczy, która na innych kontynentach wyginęła ulegając w walce o byt z innymi, bardziej rozwiniętymi ssakami. W szczytowym okresie rozwoju niektóre torbacze osiągały wielkość dzisiejszych nosorożców, czy hipopotamów.

Królestwo Neogea obejmuje swoim zasięgiem Amerykę Południową i środkową, a także pobliskie wyspy Antyle. Ze względu na dużą powierzchnię, oraz różnorodność środowisk i klimatów królestwo to odznacza się bardzo bogatą fauną. Świat roślinny Neogei jest bardzo odmienny od fauny innych obszarów. Z ssaków szczególnie charakterystyczna jest obecność szczerbaków do których zalicza się leniwce, mrówkojady i pancerniki, z których tylko te ostatnie występują także w Ameryce Północnej. Bardzo licznie występują gryzonie, z których najciekawszym jest kapibara. Jest to największy żyjący współcześnie gryzoń, dochodzący do 1,3 metra długości. Kapibary zamieszkują brzegi rzek. Innym pierwotnym gryzoniem udomowionym już przez Inków jest świnka morska. Charakterystycznymi przedstawicielami fauny tego królestwa są pekari, lamy, guanako (przodek lamy i alpaki) czy tapiry. Największymi kotami są jaguar, oraz puma. Szeroko rozprzestrzenione są także małpy szerokonose, z których wyróżnia się wyjec posiadający chwytny ogon.

W obrębie Neogei występują bardzo liczne gatunki endemiczne ptaków takich jak: nandu, tukany, kolibry, papugi, czy kondory.  Z gadów liczne są w tym królestwie krokodyle, które występują także w Ameryce Północnej i w Chinach. Pośród węży oprócz wielu jadowitych gatunków zwracają uwagę węże olbrzymie boa i anakonda. Płazy ogoniaste mają tu niewielu przedstawicieli. Ze zwierząt bezkręgowych ogromnym bogactwem przedstawicieli odznaczają się  owady, z których motyle i chrząszcze nigdzie nie są tak liczne, jak w tym królestwie.

Królestwo Arktogea stanowi największe powierzchniowo królestwo zoogeograficzne na świecie. Arktogea rozdzielona jest na trzy regiony: etiopski, orientalny, oraz holarktyczny.

• Region etiposki obejmuje kontynent afrykański na południe od Sahary, oraz południową część półwyspu arabskiego. Typowymi ssakami zamieszkującymi ten obszar są małpy wąskonose, koczkodanowi i człekokształtne (goryl, oraz dwa gatunki szympansów), słoń afrykański, nosorożec, endemiczne hipopotamy. Występują tu także góralki, zwierzęta wielkości królików żyjące na skałach, lub na drzewach. Charakterystyczną cechą fauny ssaków tego regionu. jest olbrzymie bogactwo kopytnych i żyrafowatych takich jak: zebry, żyrafy, wiele gatunków antylop. Największe z nich są większe od konia, natomiast najmniejsze mają wielkość zająca. Występują tu także guźce i świnie rodzaju Sus. W regionie etiopskim żyje także mrównik. Jest on zwierzęciem nocnym, żywiącym się prawie wyłącznie termitami. Drapieżniki reprezentowane są przez hieny, gepardy uchodzące za najszybsze ssaki, lwy (które jeszcze w III wieku p.n.e. żyły w Eropie), czy hieny. Z gadów zamieszkujących ten region należałoby wyróżnić krokodyle, kameleony, czy pytony. Spośród ptaków na uwagę zasługują strusie, papugi oraz czaple.

• Region orientalny swoim obszarem obejmuje obszar Indii, Indochin, południowych Chin, , Tajwan, Filipiny, Sumatrę,oraz Jawę. Bardzo liczny jest rząd ssaków drapieżnych. Obszar ten zamieszkują: lampart, gepard, tygrys, czy hiena pręgowana. Z bydła należałoby wymienić potężnego gaura. Występuje tu także bawół indyjski, oraz zamieszkujący Celebes najmniejszy z bawołów- bawół anoa. Ze słoni na omawianym obszarze występuje słoń indyjski, który w czasach historycznych docierał do Syrii i Turcji. Spośród nietoperzy warto wymienić tzw. psy latające, (rudawki) u których rozpiętość skrzydeł dochodzi do 1,5 metra. Pośród naczelnych zwraca uwagę obecność lemurów, oraz makaków czubatych. Żyją tu także gibony, oraz orangutany zamieszkujące Borneo i Sumatrę. Na obszarze regionu orientalnego występuje duża różnorodność kuraków (bażanty, pawie, dzikie kury), oraz papug. Gorący klimat sprzyja rozwojowi bogatej fauny gadów. Dużo jest tu węży(kobra, pyton). Występują także gekony, krokodyle, czy prowadzące nadrzewny tryb życia tzw. żaby latające. Obszar ten zamieszkuje także największy współczesny przedstawiciel jaszczurek: waran z Komodo.

• Region holarktyczny obejmuje swoim zasięgiem strefę umiarkowaną półkuli północnej. Jej południowa linia zasięgu przebiega wzdłuż południowych granic Sahary, przez Półwysep Arabski, rzeką Indus i dalej pasmem Hindukuszu i Himalajów do ujścia rzeki Jangcy oraz dalej północną granicą Meksyku. Region holarktyczny został podzielony na dwie krainy: palearktyczną, oraz nearktyczną. Niekiedy Palearktykę i Nearktykę traktuje się na równi z pozostałymi regionami Arktogei.
  • Kraina palearktyczna: obejmuje cały kontynent europejski, Wyspy Kanaryjskie, Azory, Maderę, Wyspy Zielonego Przylądka, Afrykę powyżej zwrotnika Raka, oraz Półwysep Arabski poza pasem przybrzeżnym zaliczanym do krainy etiopskiej. Występują tu tylko dwie rodziny ssaków endemicznych. Są to ślepce i selewinki. W południowej części występują niedźwiedzie, rysie, jelenie, bobry, lisy, krety, oraz kozice. W rejonach górskich spotkać można dzikie owce i kozy, w górach Azji środkowej jaki (udomowione bydło) Krainę tę zamieszkują dwa rodzaje wielbłądów: dromadery i baktriany.
  • Kraina nearktyczna: Obejmuje ona obszar Kanady USA, oraz północne rejony Meksyku. Występuje tu wiele gatunków zwierząt takich, jak w krainie palearktycznej. Zamieszkują ją: kozioł śnieżny, wół piżmowy, pieski preriowe, skunksy, widłorogi, sewele, oposy, pancernik, indyki, kondory, kolibry, jadowite jaszczurki, grzechotniki, płazy ogoniaste. Zwierzęta wspólne dla Nearktyki i krainy neotropikalnej to: ocelot, jaguar, puma, oraz pekari.

Królestwo Antarktis obejmuje Antarktydę i wyspy subantarktyczne. Fauna tego obszaru jest bardzo uboga i monotonna. Nie występują żadne lądowe ssaki, natomiast zamieszkują tu dość liczne ssaki płetwonogie. Ptaki Antarktydy są ściśle związane z morzem. Najliczniejszą ich grupę stanowią pingwiny, które zamieszkują zimne morza półkuli południowej i spotykane są one na wybrzeżach Antarktydy.