Fauna w Polsce

Rozmieszczenie fauny na terytorium Polski ma ścisły związek z rzeźba terenu, klimatem, przeszłością geologiczną oraz formacjami roślinnymi, które występują w zróżnicowanej ilości na obszarze całego kraju. Badając faunę Polski warto zwrócić uwagę na przynależność poszczególnych gatunków zwierząt do określonych klasyfikacji zoogeograficznych.

Podział całej Ziemi na tzw. krainy zoogeograficzne wprowadził w 1858 roku Philip L. Sclater, przy czym nowo poznane gatunki zwierząt włączano w poszczególne krainy przez kolejne lata. Obecnie wyróżnia się cztery królestwa zoogeograficzne, zwane też państwami. Każde królestwo dzieli się na krainy, zaś każda kraina została podzielona na dzielnice.
Na kuli ziemskiej wyodrębnia się następujące królestwa zoogeograficzne, których nazwy są ściśle powiązane z położeniem geograficznym:

królestwo Arktogea, na które składają się krainy:

• kraina holarktyczna, która obejmuje następujące dzielnice: arktyczna, kanadyjska, sonorska, europejsko-syberyjska, pustyń, mandżurska, tybetańsko-chińska, śródziemnomorska, saharyjsko- arabska;
• kraina orientalna, obejmująca dzielnice: indyjską, indochińską
• kraina etiopska obejmująca dzielnicę wschodnioafrykańską i zachodnioafrykańską;

królestwo Neogea; wyróżniono tutaj  krainę neotropikalną z dzielnicami: pampy-stepów, lasów i sawanny, wilgotnych lasów równikowych;

królestwo Notogea z krainą australijską (fauna i flora odmienna od reszty globu ze względu na izolację przez długie lata w przeszłości geologicznej kontynentu)

królestwo Antarktis obejmujące lądy Antarktydy.

Uwzględniając powyższą klasyfikację zoogeograficzną Polska jest zaliczana do krainy palearktycznej, która cechuje się niewielką liczbą gatunków, zwłaszcza kręgowców.

Szacując ogólną liczbę gatunków w Polsce można stwierdzić, iż występuje na całym terytorium Polski blisko kilkadziesiąt tysięcy gatunków zwierząt. Cały czas są prowadzone badania przez naukowców, którzy odkrywają i systematyzują nowe gatunki zwierząt. O ile gatunki bezkręgowców są mniej liczne i znacznie trudniejsze do rozpoznania, to gatunki kręgowców występują licznie. Szacunkowa liczba gatunków kręgowców wynosi 600, z czego blisko 60 % wszystkich kręgowców stanowią ptaki  — 360 gatunków. Wśród ptaków 230 gatunków zostaje na terytorium Polski do lęgu, zaś reszta pojawia się tylko okresowo. Poza ptakami dość licznie reprezentowana jest gromada ryb — 112 gatunków oraz ssaków, tutaj 93 gatunki. Wśród gadów zanotowano obecność na obszarze Polski zaledwie 9 gatunków, wśród płazów natomiast 18 gatunków.  Najliczniejsza grupa to owady. W Polsce występuje około 6 tysięcy gatunków chrząszczy i 3 tysiące gatunków motyli.

Po uwzględnieniu liczebności osobniczej, można stwierdzić iż około 40 gatunków zwierząt w Polsce liczy poniżej 100 osobników. Zaliczamy tutaj przede wszystkim ptaki, takie jak orzeł przedni, gadożer, sokół wędrowny. Masowo występują zazwyczaj drobne ssaki, takie jak ryjówka aksamitna czy polnik.

Wśród fauny wyróżniamy także gatunki spotykane tylko na terenie Polski, są one zwane endemitami, można tutaj wymienić takie ssaki jak darniówka tatrzańska; wśród płazów to traszka karpacka oraz liczne owady.

Poza endemitami na obszarze Polski występują także gatunki reliktowe, będące pozostałościami z minionych epok geologicznych. Jako relikt z trzeciorzędu występuje w Polsce jaszczurka zielona i wąż eskulapa, z kolei reliktem plejstoceńskim jest w Polsce świstak (żyje tylko w Tatrach), zaś reliktem holoceńskim może być suseł. Niektóre z gatunków endemicznych i reliktowych ze względu na małą liczebność zostały objęte ochroną gatunkową.

Najbardziej typowe gatunki zwierząt dla Polski to gatunki żyjące w siedliskach leśnych, gdyż rozwój fauny był nierozerwalnie połączony z rozwojem flory, zaliczamy do nich: dziki, zające, sarny, jelenie.

Niewątpliwie świat zwierząt na terytorium Polski cechuje duża jednorodność gatunków, ale ze względu na rzeźbę terenu i różne obszary siedliskowe: obszar górski (przede wszystkim Sudety i Karpaty), wyżynny i nizinny, przy czym w każdym z nich występują odmienne gatunki zwierząt. Tereny nizinne i wyżynne są obfite w gatunki zwierząt, gdyż tutaj rośnie najwięcej lasów, które stanowią najlepsze naturalne siedliska dla zwierzyny. Dla przykładu można wymienić chociażby łosie, które bardzo licznie występują z dolinie rzeki Biebrzy, jelenie, sarny, dziki, czy żubry, które są najczęściej spotykane w dolinach rzecznych, bagnach, a na terenie Puszczy Białowieskiej są objęte ochroną gatunkową. Wschodnia Polska to dominacja stad wilków, lisów. Obszary północno-wschodnie zamieszkuje ryś (największy kot w tym rejonie). W dolinach rzecznych i nad jeziorami spotykamy łasice, tchórze czy kuny leśne oraz dosyć licznie gryzonie, na przykład bobry (ich liczba w ostatnich latach znacznie wzrosła, gdyż zakazano ich zabijania). Ponadto w lasach a także miejskich parkach możemy napotkać wiewiórki, nornice i polniki.

Nieodzownym elementem rozwoju fauny jest czyste środowisko przyrodnicze, na które ma wpływ postęp cywilizacyjny, który wiąże się z rozwojem gospodarki, co sprawia, że niektóre gatunki zwierząt są na wymarciu lub ich liczba maleje w zastraszającym tempie.

Poza przedstawicielami większych osobników mamy bogatą faunę ptactwa (inaczej awifauna), również zróżnicowaną w zależności od rejonu Polski. Nad polskimi jeziorami (Pojezierze Mazurskie, Pojezierze Suwalskie, Pojezierze Wielkopolskie) możemy spotkać czaple, kormorany czy żurawie. W Polsce północnej na terenach bagiennych spotykamy rzadkie okazy orła białego, orła przedniego czy sokoła wędrownego. Na terenie Puszczy Białowieskiej spotykamy puszczyka uralskiego — rzadki ptak zamieszkujący tajgę. Do najbardziej pospolitych zalicza się wróble, gołębie i bociany, spotykane na całym obszarze Polski. Nad Morzem Bałtyckim żyją mewy, rybitwy, ostrygojady.

Wśród gadów powszechnie występują żmije, jaszczurki (na przykład jaszczurka żyworodna, zaskroniec). Jako ciekawostka może posłużyć fakt, iż na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej występuje żółw błotny.

Główni przedstawiciele płazów to: żaby, ropuchy, traszki, spotykane na całym wodnym obszarze Polski.

W polskich rzekach żyje wiele gatunków ryb, zwłaszcza: okonie, szczupaki, karpie, płocie, leszcze. Można również spotkać węgorze i trocie ale tylko w rzekach znajdujących się blisko morza. Stan polskich wód rzecznych pozostawia wiele do życzenia, a ich częste skażenie toksycznymi substancjami nie stwarza dobrych warunków życia dla ryb.

Na obszarach polskich gór mamy odmienną faunę ale dotyczy to najwyższych partii górskich. Niższe partie górskie mają gatunki zwierząt podobne do wyżyn i nizin. Życie zwierząt w wysokich partiach gór (powyżej 1500 m n.p.m.) wymusza odpowiednie przystosowanie do zmiennych warunków pogodowych, a przede wszystkim długich i srogich zim. Jednym z takich zwierząt jest świstak, zamieszkujący  Tatry, którego sposobem przystosowania do mało sprzyjających warunków siedliskowych jest zimowy sen. Obecnie liczebność świstaków wynosi 100 sztuk i niestety maleje. Inny przedstawiciel gatunkowy żyjący w górach to niedźwiedź brunatny, spotykany od Bieszczad aż po Beskid Żywiecki; populacja niedźwiedzia brunatnego wynosi również około 100 sztuk. Podobnie kozice górskie żyjące w Tatrach, których budowa ciała pozwoliła na przystosowanie do ujemnych temperatur i nachyleń terenu. Góry to również miejsce siedliskowe dla drapieżników (wilków, rysi). Z płazów spotykamy tutaj salamandrę plamistą, traszkę karpacką czy kumaka górskiego. Z kolei w górskich potokach żyją pstrągi, głowacze, strzeble potokowe —  ryby, które mają siedliska w rzekach o rwącym nurcie.

Bogactwo świata zwierząt może być utrzymane tylko dzięki wprowadzaniu zasad zrównoważonego rozwoju gospodarowania środowiskiem. Obserwacja fauny w Polsce na przestrzeni lat, pokazuje iż blisko 10 % gatunków jest zagrożona całkowitym wyginięciem, kolejne 15 % jest zagrożone częściowym wyginięciem, a około 35 % może potencjalnie ulec zagładzie. Gatunki zwierząt najbardziej zagrożone wyginięciem to przede wszystkim nietoperze (żyjące między innymi w jaskiniach na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej) oraz gatunki ptaków drapieżnych, takie jak orły, sokoły oraz gatunki płazów. Wśród gatunków fauny, które niegdyś występowały na terytorium Polski a obecnie wymienia się tarpany, tura, norkę europejską, czy tez sępa płowego.  W rejonach uprzemysłowionych, gdzie dochodzi do skażenia wód śródlądowych odpadami i ściekami, jest zagrożonych wiele gatunków ryb.

Polską faunę charakteryzuje kilka prawidłowości rozwojowych i zachowań gatunkowych. Jako jedne z nich należy wymienić:

• zmniejszanie się powierzchni naturalnych obszarów siedliskowych zwierząt,
• spadek liczebności gatunkowej, zwłaszcza wśród dzikich zwierząt,
• synantropizacja, to znaczy zjawisko zbliżania się siedlisk zwierząt dziko żyjących w pobliżu zabudowań gospodarskich. Działalność człowieka doprowadza do niszczenia naturalnych siedlisk zwierząt, które muszą żyć w pobliżu terenów wiejskich a nawet miejskich, przez co maja większy dostęp do żywności , ale też coraz bardziej oswajają się (nawet gatunki zwierząt dzikich). Jako podręcznikowy przykład gatunku, który uległ zjawisku synantropizacji, podaje się bociana. Współcześnie bociany zakładają swoje gniazda na słupach, kominach domów, pokarmu szukają na polach, a kiedyś bociany żyły w lasach. Inne gatunki żyjące współcześnie na terenach miejskich to na przykład: lisy, sarny, tchórze, kuny czy sarny. Coraz częściej można spotkać w pobliżu domostw myszy i szczury, zaś nietoperze żyją w opuszczonych zagrodach czy na strychach domów. Jednak najbardziej związane z człowiekiem są ptaki, warto wspomnieć chociaż o gołębiach (niegdyś żyły w terenach górskich ),a współcześnie doskonale przystosowały się do życia w mieście; również wróble, jaskółki czy jerzyki. Dużo gatunków dzikich zwierząt zasiedla wysypiska śmieci, szukając pożywienia, na przykład lisy, liczne gatunki ptactwa. Ale największą grupę zwierząt zamieszkujących w pobliżu domostw stanowią zwierzęta udomowione, czyli psy, koty oraz zwierzęta hodowlane.

Podsumowując, świat zwierzęcy w Polsce reprezentują:

• Ssaki  — najliczniej występujące gryzonie (myszy, szczury) , zwierzęta owadożerne i drapieżniki — wilki, niedźwiedzie; część z tych gatunków podlega ścisłej ochronie, ze względu na mała liczebność lub też endemiczne występowanie, na przykład: kozica górska, świstak, zając bielak; Stosunkowo liczne są niektóre gatunki zwierząt występujących pod ochroną, np. nietoperze, wilki, niedźwiedź brunatny, wydry, żbiki;
• Ptaki —  na terenie Polski występuję duża różnorodność gatunków, wiele z nich pozostaje  pod ścisłą ochroną, chociażby bocian czarny, sowa, dzięcioł, głuszec, kormoran, sikorka modraszka)
• Gady —  dużo gatunków, z czego wszystkie są pod ścisłą ochroną prawną, często zamieszkują tereny parków narodowych, oto kilka z nich: wąż eskulapa, jaszczurka, padalec, miedzianka, żmija zygzakowata, zaskroniec
• Płazy — wszystkie gatunki płazów podobnie jak gadów są objęte ścisłą ochroną prawną na obszarze Polski, ich liczba maleje w zatrważającym tempie, czego przyczyną jest degradacja stanu polskich wód; najbardziej znane gatunki płazów w Polsce to: żaba wodna, żaba trawna, ropucha szara, ropucha zielona, salamandra, kumak górski, rzekotka drzewna.