Lasy w Polsce

Kompleksy leśne od wieków odgrywały bardzo istotną rolę dla ludzi i zwierząt. Dostarczały wielu produktów, były miejscem schronienia dla zwierzyny. Dla człowieka były przede wszystkim źródłem pozyskania drewna na opał, runa leśnego jako żywność i oczyszczały środowisko ze szkodliwych toksyn w atmosferze. Definiując pojecie lasu (kompleksu leśnego) mamy na myśli zespół organizmów roślinnych i zwierzęcych, które funkcjonują na określonym terenie. Na świecie mamy różne formy kompleksów leśnych, poczynając od lasów tropikalnych (gatunki drzew to między innymi: bambus, kauczukowiec, palmy, heban), przez lasy monsunowe (spotykane na obszarze występowania wiatrów monsunowych, gatunki drzew to między innymi: eukaliptusy, bambusy, drzewa tekowe, sandałowe), lasy zwrotnikowe (w klimacie gorącym i suchym spotykamy miedzy innymi: sekwoje, palmy, cyprysy), lasy  iglaste (tutaj spotykamy tylko drzewa z igłami, odporne na wahania temperatur, między innymi: sosna, jodła, świerk), lasy liściaste (zrzucają liście, to miedzy innymi lipa, klon, dąb, wierzba).

O rozmieszczeniu formacji leśnych decyduje przede wszystkim klimat i gleba, a także gospodarka człowieka (sztuczne nasadzanie drzew na terenach zdegradowanych).

Położenie Polski w strefie umiarkowanej sprawia, iż występują kompleksy leśne na znacznych obszarach, jako lasy liściaste, mieszane i iglaste.

Pod pojęciem lesistości rozumiemy udział kompleksów leśnych w ogólnej powierzchni terenu bądź ogólną powierzchnię lasów, jaka przypada na jednego mieszkańca globu; współcześnie wynosi ona 32%. Polska należy do krajów gdzie lesistość jest na średnim poziomie, rząd wielkości 35-50% (przy czym w Europie największą lesistość ma Szwecja i Finlandia —ponad 65%, zaś najmniejszą ma Wielka Brytania, Portugalia — poniżej 5%); wpływa na to wiele czynników przyrodniczych, społecznych i gospodarczych w danym państwie. Przez lata naukowcy badali wpływ lasów na życie człowieka, całego ekosystemu, widząc ogromny związek pomiędzy przyrodą a oddziaływaniem ludzi. Doceniono przede wszystkim drewno jako budulec w przemyśle drzewnym i budowlanym, niegdyś mający zastosowanie przy wytapianiu metali, czy budowie statków (wiek XIX). Z czasem intensyfikacja rozwoju gałęzi przemysłowych i postęp cywilizacyjny wymusił rabunkową gospodarkę leśną, co wiązało się z masowym wycinaniem lasów na terenie Polski, zwłaszcza na początku XX wieku.. Dopiero połowa XX wieku przyniosła stopniowe zahamowanie wycinki lasów na masową skalę, dzięki wzrostowi świadomości ekologicznej Polaków i dostrzeżeniu znaczenia lasów dla przyszłych pokoleń (do głosu dochodzili ludzie z kręgów ekologicznych, którzy wpływali na działania władz państwa w zakresie ochrony lasów). Dzięki działaniom proekologicznym zaczęto zakładać parki narodowe czy strefy chronionego krajobrazu. Mniejsza wycinka lasów była też efektem znacznego udziału w energetyce surowców skalnych (zaczęto korzystać w przemyśle energetycznym z dużych zasobów węgla kamiennego i brunatnego ze względu na ich wydajność i kaloryczność). Władze państwowe w Polsce podobnie jak w innych krajach Europy zaczęły prowadzić racjonalną gospodarkę leśną, co wiązało się między innymi z akcjami zalesiania nieużytków czy likwidacją szkodników w kompleksach leśnych. Stąd też współcześnie w terminologii funkcjonuje pojęcie leśnictwo, określane jako dział gospodarki narodowej państwa, którego celem jest użytkowanie lasów w sposób zrównoważony, tak by pozyskiwać ich naturalne zasoby i jednocześnie nie niszczyć naturalnych ekosystemów.

Kompleksy leśne są cennym źródłem wielu produktów, dlatego też odgrywają ogromne znaczenie w przyrodzie i gospodarce. Biorąc pod uwagę znaczenie przyrodnicze lasów (funkcje przyrodnicze) należy wymienić przede wszystkim:

• pochłanianie szkodliwego dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń z atmosfery i wytwarzanie niezbędnego do życia tlenu (efekt fotosyntezy), co współcześnie przy tak znacznym rozwoju przemysłu na terenie Polski odgrywa ogromną rolę; często spotykamy sztucznie nasadzane kompleksy leśne wokół dużych aglomeracji miejskich lub naturalne parki
• schronienie dla zwierzyny, umożliwiając życie wielu gatunkom zwierząt często zagrożonych wyginięciem (często tworzono parki narodowe z naturalnymi ekosystemami dla endemitów)
• zapobieganie zjawisku erozji gleby, poprzez wiązanie korzeniami drzew i poszyciem leśnym cząstek gleby, jednocześnie zapobiegając utracie substancji mineralnych z gleby
• regulacja obiegu wody w przyrodzie — drzewa mogą utrzymywać wilgoć atmosferyczną i opóźniać parowanie, pełnia funkcję retencyjną i zatrzymują wodę w glebie
• są naturalnymi stoperami wiatrów, ważne zwłaszcza podczas silnych porywów wiatru

Znaczenie gospodarcze lasów:

• z lasów otrzymujemy drewno przede wszystkim w celach opałowych, także stosowane w budownictwie;  ilość pozyskanej masy drzewnej jest zależna od tzw. grubizny; drewno ma także zastosowanie w przemyśle meblarskim, przemyśle papierniczym, celulozowym, jako drobnica użytkowa, stolarstwie
• lasy dostarczają runa leśnego (przede wszytki grzybów, jagód, jeżyn) będącego  niekiedy źródłem utrzymania dla ludzi i wykorzystywanego w przemyśle spożywczym
• pozyskujemy również korek i żywicę mającą wszelkie zastosowanie
• lasy są terenami łowieckimi (odstrzały regulowane)
• jako tereny rekreacyjne odgrywają coraz większą rolę, zwłaszcza w pobliżu dużych aglomeracji miejskich, gdzie ludzie szybko chcą odetchnąć świeżym powietrzem z dala od miejskiego gwaru i zanieczyszczeń.
• kompleksy leśne dają ludziom pracę, co współcześnie odgrywa bardzo ważną rolę dla polskiej gospodarki.

Powyższe przykłady pokazują jak wiele korzyści można czerpać z lasów, pod warunkiem, iż są wykorzystywane w sposób przemyślany (zrównoważony rozwój gospodarki leśnej).

Analizując lesistość Polski na przestrzeni lat można zauważyć, iż jej wskaźnik ulegał zmianie w różnych latach, co było wywołane czynnikami politycznymi i gospodarczymi w Polsce. W wieku XVIII lesistość w naszym kraju wynosiła 37%, co było dosyć dobrym wskaźnikiem w tamtych czasach w Europie. Należy pamiętać, iż wiek XVIII to jeszcze niezbyt intensywny rozwój gałęzi przemysłowych, a drewno nie było aż tak pożądanym surowcem w przemyśle. Dopiero wiek XIX przyniósł intensywny wzrost gospodarczy, rozwój kolei (drewno niezbędne do budowy torów), górnictwa węglowego, co wiązało się z dużym zapotrzebowaniem na drewno. Te czynniki zadecydowały o masowych wycinkach lasów, w wyniku czego lesistość Polski znacznie spadła. I wojna światowa przyczyniła się do zniszczeń kompleksów leśnych (wskaźnik lesistości wynosił na początku XX wieku 23%). Kolejne lata to okres II wojny światowej i dalsze zniszczenia lasów; wówczas drewno było wykorzystywane przez okupanta w przemyśle zbrojeniowym (na koniec działań zbrojnych wskaźnik lesistości Polski wynosił zaledwie 21%).

Korzystając z danych GUS ( rok 2004) i Małego Rocznika Statystycznego  (rok 2000) możemy porównać lesistość i pozyskanie drewna w Polsce na przestrzeni lat, rozpoczynając od roku 1946 — lesistość 21 %, pozyskanie drewna  to 11,3 mln m3

• rok 1970 — lesistość to 27%, pozyskanie drewna to 18,5 mln m3
• rok 1990 — lesistość 27,8%, pozyskanie drewna to 17,6 mln m3
• rok 1995 — lesistość 28%, pozyskanie drewna to 20,7 mln m3
• rok 1997 — lesistość 28,1%, pozyskanie drewna to 23,5 mln m3
• rok 2003 — lesistość 29,1%, pozyskanie drewna to 30,8 mln m3

Analizując zalesienie Polski należy zauważyć, iż wskaźniki lesistości są różne dla poszczególnych części Polski, co jest spowodowane zarówno czynnikami przyrodniczym (lasy rosną z reguły na słabych glebach, tam gdzie nie ma warunków do uprawy roli; zależy to również od ukształtowania terenu — najwięcej lasów znajduje się na terenach górskich i pojezierzach), czynnikami gospodarczymi i politycznymi. Stąd też poszczególne województwa w Polsce mają różne wskaźniki lesistości:

• powyżej 40%  największe zalesienie jest na ziemiach południowych — Góry Karpaty i północno–zachodnich — najwyższy wskaźnik lesistości ma województwo pomorskie i województwo lubuskie
• 35-40% mają województwa podkarpackie i województwo zachodniopomorskie;
• 30-35% ma województwo śląskie;
• 25-30% ma województwo małopolskie, świętokrzyskie, opolskie, dolnośląskie, wielkopolskie, lubuskie, warmińsko- mazurskie;
• poniżej 25% maja województwa: łódzkie, mazowieckie, lubelskie.

Porównując Polskę z innymi państwami można stwierdzić, ze lesistość Polski jest na średnim poziomie w odniesieniu do terytorium kraju. W porównaniu z Wielką Brytanią, której lesistość wynosi około 10% czy Malty, która wskaźnik lesistości ma w granicach 0,1%,  Polska wypada bardzo przyzwoicie; większy wskaźnik lesistości mają Finlandia (około 70%) czy Szwecja (około 65%).

Oceniając stan zdrowotny polskich lasów, to najmniejsze skażenie kompleksów leśnych jest na terenie województwa podlaskiego i zachodniopomorskiego, co ma związek niewielkim oddziaływaniem przemysłu na lasy, z kolei najgorszy stan biologiczny polskich lasów to obszar Sudetów ( województwo dolnośląskie ) i Wyżyna Śląska, co jest związane z niekorzystnym układem wiatrów (przewaga wiatrów zachodnich, które niosą zanieczyszczenia z Niemiec i Czech), także dużą kumulacją zanieczyszczeń przemysłowych w tej części Polski.

W gospodarce leśnej oprócz ilości drzewostanu, istotną rolę odgrywa także struktura wiekowa drzew. W Polsce struktura wieku lasów wypada bardzo źle — zaledwie 17% to drzewa stare, powyżej 80 lat, które nadają się do wyrębu. Dominują młode drzewostany; średni wiek wzrostu drzewa wynosi40 lat. Polska wprowadzając zasady racjonalnego gospodarowania lasami, wytyczyła następujące cele:

odbudowa  naturalnych ekosystemów leśnych poprzez program zalesiania,

regulowane wyręby lasów- tylko w wyznaczonej liczbie drzew w odpowiednim wieku

zwiększenie członków służby leśnej by walczyć z nieuczciwymi ludźmi, którzy niszczą lasy, kształtowanie  bioróżnorodność przyrody na terenach leśnych

Biorąc pod uwagę skład gatunkowy polskich lasów, to dominuje drzewostan sosny — około 70% składu gatunkowego, pozostałe to: dąb, jesion, klon, modrzew, jodła, buk, wierzba.

Z gospodarką leśną jest powiązana także gospodarka łowiecka, gdyż lasy to naturalne siedliska zwierzyny. W polskich lasach żyją dziki, sarny, jelenie, zające, które są ujęte planowanym odstrzałem przez koła łowieckie ale też żubry w rejonie Puszczy Białowieskiej.
Lasy to przemysł drzewny, który w Polsce rozwija się dosyć dobrze, jako najważniejsze rodzaje produkcji należy wymienić:

• produkcję mebli — fabryki mebli są zlokalizowane miedzy innymi w Radomsku, Biłgoraju, Olsztynie, Słupsku, Bydgoszczy
• produkcję sklejek i płyt — fabryki znajdują się między innymi w  Piszu, Koniecpolu, Białymstoku, Czarnej Wodzie koło Stargardu Gdańskiego
• produkcję papieru — to gałąź przemysłu celulozowo–papierniczego; fabryki są budowane w pobliżu rzek, gdyż produkacj wymaga dużych ilości wody  i dużych kompleksów leśnych, na przykład zakłady w Kostrzynie, Konstancinie- Jeziornej, Świeciu nad Wisłą
• produkcję tarcicy — lokalizacja zakładów blisko dużych skupisk lasów, co obniża koszty transportu drewna na duże odległości, na przykład w Augustowie, Hajnówce, Starachowicach, Piszu