Ochrona przyrody w Polsce

Środowisko przyrodnicze ulega coraz większym wpływom ze strony człowieka, ma to związek z rozwojem cywilizacji. Wpływ człowieka na środowisko określamy mianem antropopresji, która może  przybrać formę degradacji (obniżenie wartości elementów przyrodniczych), dewastacji (zniszczenie środowiska przyrodniczego). Dla ograniczenia negatywnego wpływu na ekosystemy wprowadza się zasady zrównoważonego rozwoju, tak, by zachować środowisko i jego walory dla następnych pokoleń.

Działalność człowieka powoduje zmiany w każdym elemencie środowiska. Atmosfera jest zanieczyszczana przede wszystkim gazami (tlenkiem węgla, dwutlenkiem węgla, dwutlenkiem azotu), pyłami (zawierają związki kadmu, ołowiu, miedzi), co w rezultacie powoduje powstawanie tzw. dziury ozonowej, kwaśnych deszczy czy efektu cieplarnianego, a w dużych aglomeracjach miejskich wszechobecne staje się zjawisko smogu.

Z kolei do warstwy glebowej przenikają trujące substancje, zwiększające jej zakwaszenie i wyjałowienie (gleby nie nadają się pod uprawę). Do tego należy wymienić silną erozję gleby, która jest efektem złego gospodarowania  i zabiegów agrotechnicznych — zastosowania zbyt dużej ilości sztucznych nawozów i monokultury upraw. Podobne skutki przynosi intensywna eksploatacja terenów wydobycia surowców mineralnych (wyrobiska, hałdy, osuwiska), budowa tuneli w skałach czy terasowanie stoków w górach.

Zmiany w sieci hydrograficznej przejawiają  się osuszaniem zatok morskich pod uprawę roślin, regulacją cieków wodnych, zasoleniem wód powierzchniowych, postępującą eutrofizacją zbiorników wodnych. Katastrofy tankowców  powodują degradację morskich ekosystemów.

Zmiany antropogeniczne są również widoczne w biosferze: wylesianie znacznych powierzchni, powstawanie monokultur leśnych, degradacja siedlisk roślin i zwierząt, obniżanie poziomu wód gruntowych czy procesy osuszania torfowisk. Działalność człowieka ingeruje w ekosystem. Jest to problem całego globu, dla Polski źródłem zanieczyszczeń są przede wszystkim: ścieki komunalne, ścieki przemysłowe i rolnicze, pochodzące z działalności człowieka.

Polska podjęła próbę ochrony środowiska przyrodniczego, wprowadzają różne formy ochrony krajobrazu. Ochroną objęte jest blisko 33 % powierzchni kraju. Składają się na nie parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, rezerwaty przyrody, ochrona gatunkowa, rezerwaty biosfery, Obszary Natura 2000. Oto krótka charakterystyka poszczególnych form ochrony:

• rezerwaty biosfery — tworzone w ramach programu UNESCO, na przykład: Kampinoski, Jeziora Łuknajno, Słowiński, Białowieski

• rezerwaty przyrody — powoływane przez Ministra Ochrony Środowiska, chronią ekosystemy naturalne bądź w niewielkim stopniu zmienione przez człowieka, zazwyczaj określone gatunki zwierząt lub siedlisk roślinnych; zabroniona jest tutaj działalność człowieka; przykładem rezerwatów w Polsce są: Jaskinia Niedźwiedzia w Masywie Śnieżnika, rezerwat Bukowica

• parki krajobrazowe — są powoływane przez wojewodę, w celach ochrony przyrody cennej zwłaszcza z punktu widzenia turysty; zazwyczaj to duże powierzchniowo obszary, na przykład: Mazurski Park Krajobrazowy, Ślężański Park Krajobrazowy; spełniają funkcje wypoczynkowe i rekreacyjne dla ludności; obecnie istnieje około 120 parków krajobrazowych w Polsce;

• pomniki przyrody —  to ochrona pojedynczych obiektów przyrody ożywionej lub nieożywionej o cennych walorach krajobrazowych; są powoływane przez wojewodę, na przykład: wąwozy lessowe koło Sandomierza, Jaskinia Raj w Górach Świętokrzyskich, dęby w Rogalinie, głazy narzutowe w rejonie Białogardu)

• obszary chronionego krajobrazu, tzw. korytarze ekologiczne dla zwierząt, powoływane dla utrzymania populacji ginących gatunków;

• ochrona gatunkowa roślin i zwierząt — ochronie podlegają pojedyncze gatunki lub całe siedliska zagrożone wyginięciem; na przykład relikty dawnych epok: wierzba lapońska, czy endemity: jeże, słowiki oraz liczne gatunki zwierząt, jak: salamandra, żółwie błotne, traszki, padalce, dzięcioły, kormorany, czapla szara i inne;

• stanowiska dokumentacyjne — ochronie podlegają stanowiska geologiczne, czyli skamieniałości, grupy skała, kamieniołomy;

• użytki ekologiczne — stanowiska przyrodnicze dla celów dydaktycznych, na przykład bagna, torfowiska, grupy skał;

• Obszar Natura 2000 — składają się na niego elementy cenne w skali europejskiej a zagrożone wyginięciem)

• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe — chronią piękne krajobrazy

• parki narodowe — to najwyższa forma ochrony przyrody, stąd na ich obszarze funkcjonuje zakaz jakiejkolwiek ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze; to obszary o powierzchni powyżej 1000 ha, ich utworzenie leży w gestii parlamentu;

Obecnie w Polsce parki narodowe stanowią 1 % powierzchni kraju (3145,51 km2), wyróżniamy następujące parki, z których każdy chroni cenny ekosystem:

Babiogórski Park Narodowy. Utworzony w roku 1955, zajmuje powierzchnię 17,34 km2; obejmuje masyw Babiej Góry, z puszczą karpacką, piętrowym układem roślinności. Porastają go lasy jodłowo-bukowe, bór świerkowy, kosodrzewina, tzw. murawy subalpejskie; wśród zwierząt występuje tutaj wilk, niedźwiedź brunatny, ryś, puchacz; znajduje się w województwie małopolskim;

Białowieski Park Narodowy. Utworzony w roku 1932, zajmuje powierzchnię 54,38 km2; obejmuje staroglacjalne wysoczyzny morenowe. Dominują tutaj lasy niżu europejskiego —bory, obszary bagienne, łęgowe, grądowe; wśród zwierząt ochroną objęte są żubry, łosie, rysie, wilki, bobry, bocian czarny; znajduje się w województwie podlaskim;

Biebrzański Park Narodowy. Utworzony w roku 1993, zajmuje obszar 529, 23 km2, jest największym i najlepiej utrzymanym w skali europejskiej terenem bagiennym i torfowiskowym; obejmuje tzw. Kotlinę Biebrzańską — siedlisko wielu gatunków zwierząt i ptactwa wodnego: rybitwa czarna, wodniczka, dubelt, szablodziób; znajduje się na terenie województwa podlaskiego, w 1995 roku został wpisany na listę obszarów chronionych RAMSAR;

Bieszczadzki Park Narodowy. Utworzony w roku 1973, zajmuje obszar 270, 64 km2, obejmuje pasmo Bieszczadów, z połoninami i lasami bukowymi, wśród zwierząt spotykamy: żbiki, wydry, rysie, wilki, puszczyka uralskiego, niedźwiedzie, orła przedniego; znajduje się na terenie województwa podkarpackiego;

Park Narodowy Bory Tucholskie. Utworzony w roku 1996, zajmuje obszar 47,89 km2, obejmuje piaszczystą równinę sandrową, z jeziorami wytopiskowymi i wydmami, bory sosnowe, torfowiska; Wśród zwierząt zamieszkujących jego obszary wymieniamy bociana czarnego, żurawia, jenota, żmiję zygzakowatą, bielika;

Drawieński Park Narodowy.Utworzony w roku 1990, zajmuje obszar 87,35 km2; obejmuje Puszczę Drawską z jeziorami polodowcowymi, lasami mieszanymi, wśród fauny spotykamy: wilki, kuny, bobry, orła bielika, bociana czarnego, zimorodka;

Gorczański Park Narodowy. Utworzony w roku 1981, zajmuje obszar 67,63 km2, obejmuje Gorce z buczyną karpacką, borem świerkowy, borem świerkowo-jodłowym; wśród zwierząt spotykamy niedźwiedzia brunatnego, wilki, żbiki, kruki, dzięcioła, salamandrę plamistą)

Park Narodowy Gór Stołowych. Utworzony w roku 1993, zajmuje obszar 62,80 km2; obejmuje środkowe Sudety o budowie płytowej z osobliwymi formami rzeźby; liczne maczugi, ostańce, wieże skalne; dominują tu lasy świerkowe, a z roślinności wawrzynek wilcze łyko, dziewięćsił bezłodygowy; zwierzęta zamieszkujące park to m.in. żmija zygzakowata, bocian czarny;

Kampinoski Park Narodowy. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 356,55 km2; obejmuje pradolinę Wisły z Puszczą Kampinoską z wydmami, lasami sosnowymi; wśród zwierząt spotykamy: łosia, rysia, borsuka, bociana czarnego, żurawia;

Karkonoski Park Narodowy. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 55,78 km2; obejmuje Karkonosze — kotły polodowcowe, ostańce skalne, torfowiska, wodospady; charakteryzuje go piętrowość roślinna; wśród zwierząt spotykamy muflona, ryjówkę górską;

Magurski Park Narodowy. Utworzony w roku 1995, zajmuje obszar 190,0 km2; obejmuje Beskid Niski z buczyną karpacką, wąwozami, borami jodłowymi, łęgami, buczyną; rośliny występujące na jego obszarze to: storczyki, wilcza jagoda, dziewięćsił bezłodygowy; zwierzęta to: bocian czarny, ryś, żbik, orzeł przedni, niedźwiedź brunatny;

Narwiański Park Narodowy. Utworzony w roku 1996, zajmuje obszar 73,5 km2, obejmuje dolinę Narwi; Występuje tu liczne ptactwo wodne: rokitniczka, derkacz, cyranki, brzęczki; Ssaki reprezentują: wydra, bóbr, łoś)

Ojcowski Park Narodowy Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 15,92 km2; obejmuje część Jury Krakowsko-Częstochowskiej z jej formami krasowymi; flora to ostnica Jana, storczyk obuwik, zaś fauna: krogulec, pluszcz, borsuk;

Pieniński Park Narodowy. Utworzony w roku 1934, zajmuje 23,46 km2; obejmuje Pieniny i przełom Dunajca. Porastają go lasy jodłowe, bukowe; Na jego obszarze znajdziemy endemity —  mniszek pieniński, pszonak pieniński, złocień Zawadzkiego, zaś fauna to: bocian czarny, ryś, dzięcioł czarny;

Poleski Park Narodowy. Utworzony w roku 1990, zajmuje obszar 96,47 km2; Polesie Lubelskie — tereny torfowo-bagienne; flora: wierzba lapońska, turzyce; fauna- ptaki, m.in.: orzeł bielik, orlik grubodzioby,  ryby: szczupak, węgorz;

Roztoczański Park Narodowy. Utworzony w roku 1974, zajmuje obszar 78,85 km2. Znajduje się w województwie lubelskim, obejmuje Roztocze — liczne wąwozy lessowe, buczynę karpacką, bór jodłowy; fauna: konik polski, wąż eskulapa, salamandra plamista;

Słowiński Park Narodowy Utworzony w roku 1967, zajmuje obszar 187, 97 km2; obejmuje wybrzeże z ruchomymi wydmami w okolicach Łeby i jeziora przybrzeżne; flora nadmorska: turzyca piaskowa, mikołajek nadmorski; fauna: kruk, orzeł bielik, orlik krzykliwy, puchacz, kormoran, wydra;

Świętokrzyski Park Narodowy. Utworzony w roku 1950, zajmuje obszar 59,1 km2 na terenie województwa świętokrzyskiego; obejmuje najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich –Łysogóry, gołoborza, puszczę jodłową. Jest to stanowisko modrzewia polskiego; fauna: cietrzew, gniewosz plamisty; flora: kosaniec syberyjski, pełnik europejski;

Tatrzański Park Narodowy. Utworzony w roku 1954, zajmuje powierzchnię 211,64 km2 w województwie małopolskim; obejmuje najmłodsze polskie góry — Tatry. Cechuje go krajobraz wysokogórski, wyraźnie zaznaczona piętrowość roślinności, liczne gatunki chronione: szarotka, dziewięćsił bezłodygowy, limba; fauna: kozica, świstak, niedźwiedź brunatny, głuszec)

Park Narodowy Ujście Warty. Utworzony w roku 2002, zajmuje powierzchnię 79,0 km2; położony w dolinie rzeki Warty; obejmuje tereny lęgowe ptaków: wodniczka, derkacz, żuraw, bąk, gęś gęgawa, łabędź niemy; flora typowa dla obszarów podmokłych)

Wielkopolski Park Narodowy. Utworzony w roku 1957, zajmuje obszar 53,38 km2; to część Niziny Wielkopolskiej z formami polodowcowymi: kemy, ozy, jeziora, głazy narzutowe; lasy zdegradowane i powtórnie nasadzane: sosna ,dąb; fauna: zaskroniec, gniewosz, chrząszcze;

Wigierski Park Narodowy. Utworzony w 1989 roku, obejmuje 151,13 km2 terenu Pojezierza Mazurskiego; charakteryzuje go rzeźba młodoglacjalna, lasy mieszane, torfowiska, jeziora polodowcowe; fauna to: łoś, wilk, bóbr; flora- brzoza niska, wełnianeczka alpejska, żurawina drobnolistna, bażyna czarna;

Woliński Park Narodowy. Utworzony w roku 1960, zajmuje obszar 50,01 km2; obejmuje wyspę Wolin — tereny klifowe, wydmy. Dominuje tu krajobraz polodowcowy; roślinność to: mikołajek nadmorski, krasnorosty; fauna: orzeł bielik, wodniczka, kobuz, muchołówka mała, gronostaj, wydra, kormoran;

W celu poprawy jakości środowiska przyrodniczego w Polsce trzeba:

• ograniczyć spalanie surowców energetycznych
• dbać o świadomość ekologiczną społeczeństwa
• wprowadzać recykling
• ograniczyć emisje szkodliwych substancji do atmosfery, hydrosfery i biosfery
• wprowadzać zasady zrównoważonego rozwoju na co dzień.