Produkcja roślinna i chów zwierząt gospodarskich

Polska to kraj mający długą historię rozwoju rolnictwa. Obecnie polityka rolna opiera się na intensyfikacji zarówno produkcji roślinnej jak i chowu zwierząt, co ma związek z postępem technologicznym i zmianami ustrojowymi jakie zaszły przez ostatnie lata. Polska ma dosyć mocno zróżnicowane warunki rolnicze co sprawia, że wyodrębniono kilka regionów rolniczych:

• region sudecki — tereny górskie i podgórskie, duża wielkość opadów atmosferycznych, dominuje rolnictwo towarowe i półtowarowe, państwowa struktura własności w znacznej mierze, środowisko przyrodnicze zdegradowane działalnością przemysłową;
• karpacki — dominują gospodarstwa rozdrobnione, przewaga gleb górskich, mało żyznych, rolnictwo tradycyjne, półtowarowe- zwłaszcza na Podhalu;
• górnośląski — dominują słabe gleby, duża degradacja środowiska naturalnego, długi okres wegetacji, rolnictwo niskotowarowe;
• małopolski — rolnictwo indywidualne, duże zróżnicowanie gleb (od bardzo żyznych po mało żyzne), warunków klimatycznych, typów rolnictwa, stąd różna produkcja rolna dla poszczególnych krain rolniczych, region uprawy owoców i warzyw;
• północno- wschodni — rolnictwo towarowe, krótki okres wegetacji roślin, duża erozja gleb;
• centralny —  tereny nizinne, długi okres wegetacji, mało opadów, zróżnicowane gleby, rolnictwo towarowe, uprawa zbóż, owoców i warzyw;
• dolnośląski — bardzo dobre gleby, długi okres wegetacji roślin, rolnictwo towarowe, region uprawy zbóż, rzepaku;
• zachodniopomorski — dominacja gospodarstw wielko powierzchniowych, zróżnicowane gleby, silna erozja gleb, dominacja gospodarstw będących własnością państwa, rolnictwo towarowe;
• wielkopolsko-pomorski — długi okres wegetacji, rolnictwo towarowe, łagodny klimat, zróżnicowane gleby, gospodarstwa rolne o dużej powierzchni;
• mazurski —  rolnictwo towarowe, gospodarstwa o dużej powierzchni, słabe gleby, krótki okres wegetacji, uprawa zbóż i ziemniaków;

Produkcja roślinna to znaczny udział polskiego rolnictwa, blisko 60% całej produkcji, mimo iż stopniowo tereny rolnicze są obsadzane lasami, to wciąż odgrywa znaczną rolę w gospodarce państwa.  Podstawowe uprawy roślinne w Polsce to zboża (przede wszystkim pszenica, jęczmień, żyto, owies), ziemniaki, buraki cukrowe, warzywa i owoce. Dominuje uprawa roślin alimentacyjnych, które zaspokajają potrzeby żywieniowe ludzi i zwierząt. Biorąc pod uwagę lata ubiegłego wieku (według rocznika GUS za rok 1995) areał obsiewany zbożami wynosił blisko 66% (dominowała pszenica — blisko 18,7% i żyto — blisko 19%), by w roku 2003 wyniósł 75% powierzchni zasiewów (dominowała pszenica — blisko 22%, żyto — 13,6%). Powierzchnia uprawy ziemniaków zmalała z 11,2% do 7,0% w 2003 roku, podobnie uprawa roślin pastewnych zmalała z 8,2% do 7,0%. Zboża prócz celów żywieniowych są wykorzystywane w celach przemysłowych. Podstawowe zboża uprawiane w Polsce to:

pszenica — zboże mające duże wymagania klimatyczno-glebowe, podstawowe zboże uprawiane w Polsce, powierzchnia zasiewów to 21% gruntów ornych; jest uprawiana w całej Polsce. Największy rejon uprawy pszenicy to Żuławy Wiślane, inne to Nizina Wielkopolska, Nizina Śląska, Pojezierze Kujawskie, Wyżyna Sandomierska, Wyżyna Lubelska. Oprócz żyznych gleb, najlepiej czarnoziemów i mad, wymaga też odpowiedniej ilości wilgoci, wówczas daje duże plony (około 225 kg na jednego mieszkańca Polski), zaś wydajność z 1ha powierzchni to około 34 dt; Polska jest jednym z czołowych producentów pszenicy w Europie; w uprawie pszenicy województwo pomorskie i warmińsko-mazurskie, śląskie).

żyto — Polska przoduje na świecie w uprawie tego zboża, które ma niskie wymagania klimatyczno-glebowe, stąd można go uprawiać na słabych glebach, często zdegradowanych. Jego uprawa dominuje w Polsce środkowej i wschodniej; największe rejony upraw żyta to województwo śląskie, warmińsko- mazurskie, dolnośląskie; wydajność z 1 ha powierzchni to około 24 dt (decytony);

pszenżyto — to zboże uprawiane dopiero od końca XX wieku, będące mieszanką żyta i pszenicy, ma niskie wymagania glebowe, a można uzyskać wysokie plony, średnio około 32 dt z 1 ha powierzchni uprawnej;

jęczmień — zboże mające wysokie wymagania klimatyczno-glebowe, zazwyczaj jest uprawiane na paszę dla zwierząt, stąd ma zastosowanie w przemyśle; plony uzyskiwane z 1 ha powierzchni to około 27,9 dt; główne rejony upraw w Polsce to województwo śląskie, opolskie, warmińsko- mazurskie, lubelskie, małopolskie, podkarpackie;

owies — zboże uprawiane przede wszystkim na terenach pojezierzy i na obszarach podgórskich, obecnie areał zasiewów owsa maleje, gdyż to zboże na paszę dla koni, a tych liczba spada przez ostatnie lata; niewielkie znaczenie do celów spożywczych dla człowieka do produkcji płatków owsianych – jako surowiec przemysłu zbożowego; plony owsa to około 24 dt z 1 ha pól uprawnych;

ziemniaki — to roślina okopowa pochodząca z Ameryki Południowej, odgrywa bardzo ważne znaczenie w procesie żywieniowym Polaków i mieszkańców krajów europejskich; poza celami konsumpcyjnymi dla ludzi wykorzystywana także w przemyśle paszowym, kosmetycznym i farmaceutycznym; cechuje się niskimi wymaganiami klimatyczno- glebowymi, co sprawia, że może być uprawiana na glebach mało żyznych; Polska to jeden z czołowych producentów o dostawców na rynki światowe tego surowca; daje bardzo wysokie plony — blisko 180 dt z 1 ha powierzchni; największą produkcję ziemniaków notuje się w województwach: pomorskie, warmińsko-mazurskie; z kolei najmniejszy udział w uprawach rolnych ma na terenie województwa łódzkiego;

buraki cukrowe — podstawowa roślina przemysłowa w Polsce, wymaga bardzo dobrych gleb i korzystnych warunków klimatycznych; wydajność z 1 ha powierzchni to około 410 dt, przy czym najwyższe plony osiągają rolnicy z województwa warmińsko-mazurskiego, podkarpackiego, lubelskiego, śląskiego; zazwyczaj trafiają do cukrowni i zakładów przemysłowych zlokalizowanych w niewielkich odległościach od pól uprawnych, gdyż bardzo źle znoszą transport tracąc cenne składniki odżywcze;

rzepak, rzepik, słonecznik — rośliny przemysłowe oleiste wymagają bardzo żyznych gleb, stosowania licznych zabiegów agrotechnicznych w uprawie oraz wysokich temperatur podczas okresu wegetacyjnego, zawierają około 45% tłuszczu, co ma ogromne znaczenie w przemyśle spożywczym; tereny upraw słonecznika to przede wszystkim województwa: podkarpackie, śląskie, małopolskie zaś rzepaku i rzepiku to województwa: wielkopolskie, dolnośląskie, warmińsko-mazurskie, lubelskie; średnie plony rzepaku i rzepiku to około 19 dt z 1 ha powierzchni zasiewów;

len i konopie — rośliny włókniste, z roku na rok maleje areał upraw w Polsce ze względu na słabnące zapotrzebowanie w przemyśle; główne rejony upraw to Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska oraz tereny północnej Polski;

chmiel — roślina mająca zastosowanie głównie w przemyśle kosmetycznym, piwowarskim, farmaceutycznym; ma duże wymagania glebowo-klimatyczne, uprawiany przede wszystkim na Wyżynie Sandomierskiej, Wyżynie Lubelskiej, Nizinie Wielkopolskiej;

tytoń — roślina uprawiana na rynki przemysłu tytoniowego, bardzo pracochłonna w uprawie, wymaga żyznych gleb i odpowiednich warunków klimatycznych; uprawia się głownie w gospodarstwach indywidualnych (rodzinnych); tereny upraw to przede wszystkim województwo świętokrzyskie, małopolskie, województwo podkarpackie i województwo śląskie;

krzewy owocowe — przede wszytki truskawki, jabłonie, grusze, śliwy, maliny; wyodrębniono kilka regionów sadowniczych w Polsce:

region Pogórza Karpackiego — sady jabłoniowe i śliwy; wmagają bardzo urodzajne gleby, dobrych warunków klimatycznych;

Kotlina Sandomierska i Nizina Mazowiecka — również sady jabłoniowe oraz morele, sady wiśniowe;

region od Torunia po Radom, Lublin, Rzeszów;

Polska to jeden z czołowych eksporterów owoców, zwłaszcza truskawek i malin, zarówno świeżych owoców jak i mrożonek, soków)

warzywa — zwłaszcza marchew, kapusta; główne rejony upraw to obszary w pobliżu aglomeracji miejskich — rynków zbytu; bardzo znikomy udział w uprawie warzyw ma Pojezierze Mazurskie i Pojezierze Pomorskie, co ma związek z małymi rynkami zbytu i trudnymi warunkami przyrodniczymi, które nie sprzyjają uprawie; ogólne zbiory warzyw to około 5 mln ton rocznie;

Poza uprawą roślin duże znaczenie ma także chów zwierząt; aby mógł się rozwijać potrzeba:

• odpowiednich ilości użytków zielonych, gdzie można wypasać zwierzęta; ma to związek z warunkami przyrodniczymi
• dobrej jakości pasz dla zwierząt (trawy, pasz treściwych)
• stosownej ilości zwierząt spełniających wymogi weterynaryjne według europejskich standardów
• odpowiedniego zaplecza gospodarskiego (infrastruktury)
• opłacalności chowu zwierząt (istnienie rynków zbytu na wszystkie produkty uzyskiwane z prowadzonej działalności).

Mówiąc o chowie zwierząt rozumiemy utrzymanie zwierząt gospodarskich dla zapewnienia wydajności produkcji zaś o hodowli zwierząt — ulepszanie ras zwierząt hodowlanych.

W Polsce największe znaczenie odgrywa chów trzody chlewnej i bydła mlecznego ale z roku na rok obserwujemy spadek produkcji, co jest związane z rosnącymi cenami pasz, mniejszym zapotrzebowaniem rynków zbytu na produkty mięsne. Jako produkty zwierzęce uznaje się: mięso(dostarczane przez bydło, konie, trzodę chlewną, drób), mleko (i jego przetwory znajdują odbiorców zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejskich), wełna i skóry (pozyskiwane z kóz, owiec, królików).

Bydło mleczne w Polsce w znacznej mierze (około 95%) to własność gospodarstw rodzinnych – indywidualnych. W ciągu ostatnich lat pogłowie bydła spada (według danych GUS w roku 2003 wynosiło 13,2 milionów sztuk), co ma związek z częściowym zamknięciem rynków zbytu  na Wschodzie Europy, zwłaszcza Rosji, zmianą gustów żywieniowych ludzi (spada ilość zjadanego mięsa ze względów dietetycznych czy religijnych), spadkiem opłacalności produkcji dla drobnych rolników, którzy muszą dostosować chów do standardów unijnych. W roku 2003 średnio na 100 ha użytków rolnych na terenie Polski przypadały 34 sztuki bydła mlecznego, przy czym chów bydła jest zróżnicowany terytorialnie; największy udział chowu bydła mają województwa mazowieckie, podlaskie, łódzkie zaś najniższy województwa dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie. Decydują o tym czynniki przyrodnicze i społeczno – gospodarcze regionów oraz tradycje hodowlane kultywowane na przestrzeni lat.

Kolejne zwierzęta hodowlane w Polsce to trzoda chlewna, tutaj przede wszystkim wykorzystywana na mięso, skóry i tłuszcz. W Polsce pogłowie trzody chlewnej w roku 2003 utrzymywało się na poziomie 18,6 milionów sztuk, co na 1 ha użytków rolnych dawało 115 sztuk. Tak jak w przypadku bydła, chów trzody chlewnej jest również zróżnicowany na terenie Polski: najwyższa obsada trzody jest na terenie województwa wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego, z kolei najniższa na terenie województwa śląskiego, małopolskiego, dolnośląskiego.

Chów owiec na terenie Polski to przede wszystkim tereny górskie, zwłaszcza województwa małopolskie, podkarpackie, dolnośląskie oraz pojezierza. Obserwujemy znaczny spadek pogłowia owiec, co ma związek z niskim popytem na mięso baranie oraz słabą jakością wełny, pozyskiwaną podczas chowu. Pogłowie owiec w roku 2003 wynosiło około 330 tysięcy sztuk. Na świecie w chowie owiec przodują Australia i Nowa Zelandia.

Chów koni na trenie Polski  współcześnie służy już tylko celom rekreacyjnym, leczniczym

(hipoterapii), dość rzadko dla uzyskania mięsa, skór. Spada również znaczenie koni w gospodarstwach rolnych jako siła pociągowa, co ma związek z postępem technologicznym.

Odwrotną sytuację obserwujemy w chowie kóz — tutaj wzrasta zapotrzebowanie na kozie produkty, zwłaszcza mleko i mięso, ze względu na wiele cennych substancji odżywczych.

Podobnie wygląda sytuacja chowu drobiu — obserwujemy stopniowy wzrost zapotrzebowania na produkty drobiowe; oprócz kur coraz większe znaczenia ma chów gęsi — głównie ze względu na pierze, czy indyków i strusi afrykańskich.