Regiony rolnicze na świecie

Największy na świecie region intensywnego rolnictwa tworzą kraje Europy Zachodniej i Północnej (głównie Dania, Holandia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Szwecja). Cechuje go wysoka mechanizacja, duże nawożenie i zużycie środków ochrony roślin, wysokie plony roślin uprawnych, wydajny chów zwierząt. W krajach tych uzyskuje się najwyższe światowe plony roślin uprawnych (np. pszenicy ponad 70 dt z ha). Uprawiane są rośliny typowe dla sfery umiarkowanej, jak: pszenica, kukurydza, buraki cukrowe. Prowadzi się intensywny, nierzadko przemysłowy chów bydła, trzody chlewnej, drobiu.

Odmienne warunki przyrodnicze i stosunki społeczno-ekonomiczne występują w regionie basenu Morza Śródziemnego (Włochy, Grecja, Portugalia, Hiszpania, Turcja, Izrael, Egipt, Tunezja, Maroko, Algieria). Rolnictwo ma strukturę bardziej rozdrobnioną, towarzyszy jej ekstensywny chów bydła, owiec, kóz i drobiu. Rozpowszechniane są uprawy typowe dla strefy śródziemnomorskiej, jak: owoce cytrusowe, winorośl, pszenica, kukurydza, bawełna, tytoń.

W postsocjalistycznych krajach Europy Środkowej i Wschodniej (m.in. Rosja, Ukraina, Białoruś, Rumunia, Bułgaria, Węgry, Czechy, Słowacja i Polska) panują podobne warunki przyrodnicze jak w krajach Europy Zachodniej. Inne są jednak w stosunki społeczno-ekonomiczne. W krajach tych (z wyjątkiem Polski) występuje znaczny udział lub przewaga gospodarstw państwowych i spółdzielczych, które podlegają powolnej prywatyzacji. Gospodarstwa indywidualne, nastawione na gospodarkę towarową, są modernizowane. Główne uprawy są typowe dla strefy klimatów umiarkowanych: pszenica, żyto, ziemniaki, buraki cukrowe. Prowadzi się chów bydła i trzody chlewnej.

W warunkach suchego klimatu i sztucznego nawadniania rozwija się rolnictwo krajów Azji Środkowej (Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tadżykistan, Kirgistan).    Spuścizną socjalistycznej gospodarki jest znaczna liczba gospodarstw państwowych i społecznych. Na stepach Kazachstanu prowadzi się wybitnie ekstensywną uprawę pszenicy (plony rzędu 10 dt z ha). Na obszarach sztucznie nawadnianych uprawia się bawełnę. Popularną uprawą jest też herbata. Na obszarach górskich występuje chów owiec.

Kraje Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej to obszar o korzystnym klimacie, ale wysokiej gęstości zaludnienia, a zatem bardzo dużym zapotrzebowaniem na żywność (Chiny, Korea, Japonia, Tajlandia, Malezja, Indonezja, Filipiny, Wietnam). Przeważają bardzo drobne gospodarstwa prywatne, w Chinach spółdzielcze, a niskiej towarowości. W słabiej rozwiniętych krajach tego regionu występuje niska mechanizacja, wiec znaczne są nakłady pracy ręcznej. Ze względu na rozpowszechnioną uprawę ryżu duże powierzchnie zajmują obszary sztucznie nawadnianie. Uprawia się prawie wszystkie rośliny stref od umiarkowanej po zwrotnikową, jak: pszenica, kukurydza, herbata, bawełna, tytoń. W Chinach bardzo rozpowszechniony jest chów trzody chlewnej. Hoduje się też owce i drób.
Również kraje Azji Południowej (Indie, Bangladesz, Pakistan) kojarzą się nam z ogromną gęstość zaludnienia i mało wydajnymi, rozdrobnionymi gospodarstwami rolnymi, w których przeważa praca ręczna. Bardzo rozpowszechniona jest dzierżawa gospodarstw. Popularne uprawy tego regionu to: pszenica, ryż, herbata, bawełna. Indie znane są z gigantycznego pogłowia bezużytecznych gospodarczo ”świętych krów”.

Rolnictwo krajów Azji Południowo-Zachodniej i Afryki Północnej rozwija się w klimacie zwrotnikowym suchym. Ma na nie wpływ także kultura islamu. W regionie tym znajdują się: Iran, Irak, Arabia Saudyjska oraz kraje strefy Sahelu. Na obszarach sztucznie nawadnianych nad rzekami i w oazach na pustyni dominują tradycyjne, drobne gospodarstwa rolne. Uprawia się w nich palmy daktylowe, jęczmień, warzywa, owoce. Na pozostałym obszarze rozpowszechnione jest pasterstwo koczownicze, związane z wędrówkami w poszukiwaniu paszy. Prowadzi się mało wydajny chów bydła (zwłaszcza w strefie Sahelu), a także kóz, owiec, osłów, wielbłądów.

Kraje Czarnej Afryki, obejmujące obszar na południe od Stefy Sahelu, cechują się zacofanym rolnictwem, w którym utrzymuje się wspólne władanie ziemią. Wskutek niskich nakładów pracy i prymitywnej techniki gospodarka rolna jest mało wydajna i niskotowarowa. Wyjątkiem jest Republika Południowej Afryki, gdzie występują obszary rolnictwa intensywnego. Większą wydajnością w regionie Czarnej Afryki wyróżniają się rozległe plantacje roślin przemysłowych i używek przeznaczonych na eksport. Plantacje te były zakładane już w czasach kolonialnych przez ludzkość pochodzenia europejskiego. Główne uprawy to: proso, sorgo, maniok, orzeszki ziemne, palma oleista, palma kokosowa, kakao, kawa.

Nowoczesne, wybitnie towarowe, choć ekstensywne rolnictwo cechuje Stany Zjednoczone i Kanadę. Na farmach o wielkich powierzchniach prowadzi się uprawę kukurydzy, pszenicy, sorgo, soi, bawełny, tytoniu. Rozwinięty jest chów bydła, trzody chlewnej, drobiu.

Podobny, towarowy, ale ekstensywny charakter ma rolnictwo Australii i Nowej Zelandii. Uprawia się tutaj: pszenicę, kukurydzę, trzcinę cukrową, bawełnę. Rozpowszechniony jest chów owiec służący produkcji wełny, a na pastwiskach bardziej wilgotnych – chów bydła.

Odmienny typ rolnictwa występuje w krajach Ameryki Łacińskiej. Obok drobnych gospodarstw chłopskich, pracujących na własne potrzeby, rozwija się ekstensywne rolnictwo obszarnicze (hacjendy), na których dominują monokultury roślin przemysłowych i używek, przeznaczone przeważnie na eksport. Rozpowszechniona jest dzierżawa gospodarstw. Główne uprawy to: kawa, trzcina cukrowa, bawełna, soja, banany. Hoduje się bydło, trzodę chlewną i konie.

Kostrowicki J. „Geografia rolnictwa” w oparciu o różnice dominacji, współdominacji lub współwystępowania określonych typów rolnictwa (subsystencyjne, rynkowe, spekulatywne, o gospodarce specjalistycznej) wyróżnią  następujące globalne regiony rolnicze:

1. Afrykański na południe od Sahary, o przewadze rolnictwa pierwotnego, przeważnie subsystencyjnego Na południu Afryki występuje też rolnictwo intensywne rynkowe oraz uprzemysłowione.
2. Północnoafrykański – zachodnioazjatycki z przewagą rolnictwa drobnego subsystencyjnego lub małotowarowego oraz różne formy pasterstwa. Na obszarach nawadnianych rolnictwo intensywne, częściowo o orientacji towarowej.
3. Południowo- i południowo – wschodnio azjatycki, obejmujący Indie, Bangladesz, Indochiny, Indonezję, znaczną część wysp Pacyfiku, Japonię i Południową Koreę, o przewadze rolnictwa intensywnego, w znacznej części nawadnianego. Na niektórych obszarach rolnictwo plantacyjne, a w Japonii przemysłowe.
4. Zachodnioeuropejski o przewadze rolnictwa uprzemysłowionego, intensywnego, towarowego
5. Północnoamerykański o dominacji rolnictwa uprzemysłowionego, rynkowego, przeważnie wyspecjalizowanego, o różnych kierunkach produkcji
6. Region Ameryki Łacińskiej o znacznym udziale rolnictwa chłopskiego, przewadze ekstensywnego, subsystencyjnego lub drobno towarowego. Obok tych gospodarstw występują wieloprzestrzenne gospodarstwo ekstensywne oraz rynkowe a także gospodarstwa plantacyjne.
7. Region australijski – nowozelandzki odznaczający się dominacją rolnictwa uprzemysłowionego, towarowego o różnych kierunkach produkcji.
8. Wschodnioeuropejsko – syberyjski w którym dominują gospodarstwa wieloprzestrzenne, uspołecznione i towarowe, z udziałem – zwłaszcza w Polsce – rolnictwa indywidualnego drobnotowarowego.
9. Region środkowoazjatycki obejmujący Azję Środkową. Mongolię i zachodnie obszary Chin z dominacją rolnictwa uspołecznionego, towarowego, ekstensywnego na obszarach nie nawadnianych, intensywnego na nawadnianych
10. Region wschodnioazjatycki obejmujący Chiny, Koreę i Wietnam, o przewadze rolnictwa uprzemysłowionego, wieloprzestrzennego, mało uprzemysłowionego, intensywnego lecz małotowarowego.

Podstawę wydzielenia mniejszych regionów rolniczych, stanowi zwykle dominacja jednej lub kilku charakterystycznych upraw. Na tej zasadzie opiera się wyróżnienie następujących regionów rolniczych, na przykład w Stanach Zjednoczonych:

• region wybrzeża Zatoki Meksykańskiej – ryż, trzcina cukrowa i owoce cytrusowe;
• region zwany „pasem bawełny” – bawełna, tytoń, soja i orzeszki ziemne;
• region na północ od „pasa bawełny” – pszenica ozima, gospodarka wielouprawowa;
• region kukurydzy;
• region nad Wielkimi Jeziorami - warzywnictwo i hodowla o kierunku mlecznych oraz drobiarstwo i sadownictwo;
• region na wybrzeżu Niziny Atlantyckiej – warzywnictwo i sadownictwo;
• region nad Pacyfikiem – pszenica, hodowla i gospodarka leśna;
• region Kalifornii – sadownictwo, warzywnictwo.

W Europie gdzie regiony rolnicze są mniej wyraźnie wykształcone, wyróżnia się w sposób bardzo ogólny:

• region na północ od 55 stopni szer. geogr płn. Z przewagą upraw owsa, jęczmienia oraz na granicy ekumeny z koczowniczą hodowlą reniferów.
• region środkowy z uprawami żyta, jęczmienia, buraków cukrowych i pszenicy, hodowlą bydła i trzody chlewnej.
• region południowy z przewagą upraw pszenicy, kukurydzy, winnej latorośli i warzyw.