Rolnictwo ekologiczne

Współcześnie polskie rolnictwo boryka się z wieloma problemami, część z nich nasiliła się po wejściu Polski do struktur Unii Europejskiej, a część to skutek przemian społeczno- politycznych minionych lat. Trudności rolnictwa maja podłoże z złej strukturze agrarnej gospodarstw rolnych. Zbyt mała powierzchnia gospodarstw rolnych uniemożliwia ich specjalizację i obniżenie kosztów produkcji. Najmniejsze gospodarstwa od 1 do 2 hektarów,których jest około 500 tysięcy w całej Polsce, produkują wyłącznie na potrzeby własne rolników; nieco większe 20 hektarowe, stanowiące około 100 tysięcy są mało wydajne, a wymagają znacznych nakładów. Do małej powierzchni dochodzi jeszcze duże rozdrobnienie pól uprawnych, co obniża wydajność dla całego sektora rolnictwa w Polsce. Ponadto małe dotacje rolnictwa ze strony budżetu państwa, sprawiają że polskie rolnictwo nie jest w stanie produkować towarów konkurencyjnych cenowo w stosunku do państw,  które dotują sektor rolniczy. Wyjściem z takiej sytuacji mogą być kredyty preferncyjne, udzielane na restrukturyzację gospodarstw rolnych, popieranie eksportu płodów rolnych, zachęcanie do prowadzenia oprócz działalności stricte rolniczej, dodatkowo działalności agroturystycznej (gospodarstwa ekologiczne) i wprowadzania rolnictwa ekologicznego, które w obecnych czasach odgrywa coraz większą rolę w Europie.

Rolnictwo ekologiczne to uprawa roli bez użycia środków chemicznych, a stosowanie wyłącznie naturalnych metod uprawy dla uzyskania zrównoważonej produkcji zarówno roślinnej jaki i zwierzęcej. Jako podstawowe zadania rolnictwa ekologicznego należy wymienić:

• produkcję zdrowej, nieskażonej i niemodyfikowanej żywności bogatej w substancje odżywcze
• ochronę wartości odżywczych gleby i zapobieganie erozji gleby
• wprowadzanie środków pochodzenia organicznego do gleby
• stosowanie metody płodozmianu
• zrównoważony rozwój produkcji roślinnej i zwierzęcej w gospodarstwie
• produkcja pasz zwierzęcych bez stosowania środków chemicznych
• dbałość o krajobraz naturalny polskiej wsi i zachowanie jego walorów dla przyszłych pokoleń.

Początki rolnictwa ekologicznego to lata dwudzieste wieku XX, kiedy to Rudolf Steinem, austriacki przyrodnik i filozof, ogłasza tezę , mówiącą o scisłej zależności między człowiekiem, kosmosem i planetą Ziemią, co ma przyczynić się do wykształcenia więzi między człowiekiem a przyrodą,  przez co człowiek mógłby oddziaływać na przyrodę nie ingerując w naturalne ekosystemy.

W ówczesnych latach zaczęto stosować już tzw. środki biodynamiczne: na przykład z pokrzyw wytwarzano nawóz naturalny, z krzemionki — nawóz dla poprawy żyzności gleby. Z czasem rolnictwo ekologiczne przywędrowało na ziemie polskie. Za prekursora rolnictwa ekologicznego w Polsce uważany jest Stanisław Karłowski, który w 1930 roku założył pierwsze gospodarstwo ekologiczne (wprowadził tzw. biodynamiczne metody upraw). Wkrótce potem założono Towarzystwo Krzewienia Zasad Życia i Gospodarki Zgodnie z Przyrodą, skupiające osoby popierające ten sposób gospodarowania na roli. Koleje lata to woja światowa, zmiany ustroju i duże wahania polskiej gospodarki, co uniemożliwiło rozwój rolnictwa ekologicznego na większą skalę. Odrodzenie idei rolnictwa ekologicznego miało miejsce w latach 80-tych XX wieku, wówczas powstało Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi zwane w skrócie Ekoland (rok 1989). Jego zadaniem było przyznawanie tzw. atestów ekologicznych dla gospodarstw wprowadzających ekologiczne formy upraw; dla porównania w roku 1990 było  27, a w roku 2004 już 2,5 tysiąca atestów ekologicznych, ich liczba ciągle wzrasta. Gospodarstwa ekologicznie każdego roku muszą występować o przyznanie atestów, co oznacza gwarancję jakości oferowanych produktów ekologicznych.

Obecnie uprawy ekologiczne na terenie Polski zajmują około 0,5 % wszystkich użytków rolnych, co w skali europejskiej jest znikomym odsetkiem. Znaczny udział gospodarstw ekologicznych znajduje się w następujących krajach: Austria, Dania, Finlandia, Szwecja, Włochy; średnia powierzchnia upraw ekologicznych dla państw Unii Europejskiej wynosi 3,2%. W Polsce gospodarstwa ekologiczne są zazwyczaj małe, do 10 hektarów,  prowadzone rodzinnie. Największe tereny na uprawę są dla roślin zbożowych i łąk, a stosunkowo najmniejsze na wszystkie uprawy sadownicze. Według danych z 2003 roku powierzchnia upraw ekologicznych na obszarze Polski kształtowała się następująco: największy udział to zboża i rośliny pastewne —  powierzchnia zasiewów to 20 203  hektarów, dalej łąki ekologiczne o powierzchni 18 283 hektarów, sady o powierzchni 622,3 hektarów, plantacje jagód o powierzchni 872,3 hektarów i warzywa o powierzchni 738,9 hektarów. Taki udział poszczególnych upraw roślinnych ma swoje odzwierciedlenie w gustach konsumpcyjnych Polaków, a co za tym idzie spadkowi spożycia mięsa na korzyść warzyw i owoców.

Obserwujemy  także zróżnicowanie upraw ekologicznych w poszczególnych województwach: spora liczba gospodarstw ekologicznych jest w województwie świętokrzyskim, wielkopolskim, warmińsko-mazurskim, małopolskim. Oferowane produkty (tzw. zdrowa żywność to przede wszystkim: mleko, sery, jaja, owoce, warzywa i ich przetwory), trafiają na coraz szersze rynki zbytu dużych aglomeracji miejskich. Obecnie są ciągle droższe niż uprawy tradycyjne, ale niewątpliwie jakość produktów ekologicznych jest znacznie wyższa, co docenia coraz większa ilość Polaków. Metody upraw stosowane w takich gospodarstwach wymagają wyższych nakładów pracy, a osiągane plony są niższe (bo bez użycia nawozów sztucznych, jak ma to miejsce w tradycyjnych gospodarstwach).

Szanse rozwoju upraw ekologicznych w Polsce są stosunkowo duże, gdyż dominuje ekstensywna produkcja rolna i niskie zużycie nawozów sztucznych. Do tego kampania promocyjna zdrowej żywności przeprowadzana na dużą skalę znajduje odbiorców nie tylko w Polsce ale i za granicą. Polskie produkty ekologiczne stały się ważnym towarem eksportowym do krajów Unii Europejskiej, podnosząc znaczenie naszego kraju na arenie międzynarodowej.

Omawiając żywność ekologiczną nie sposób zapomnieć o problemie żywności sztucznie (genetycznie) modyfikowanej. Za najczęściej modyfikowane produkty uważa się soję, rzepak, ryż, kukurydzę. Takie rośliny są odporne na choroby, mogą być długo przechowywane, nie tracąc walorów smakowych i są tańsze, ale to odwrotność produktów uzyskiwanych z gospodarstw ekologicznych. Wśród największych producentów żywności GMO (genetycznie modyfikowanych) zaliczamy: USA, Meksyk, Australię, Francję. Współcześnie ogromna fala żywności modyfikowanej zalewa światowe rynki, wywołując głosy do dyskusji nad właściwym odżywianiem i problemami głodu na świecie. Polska znajduje się w dosyć korzystnej sytuacji, gdyż nasze rolnictwo jeszcze w znacznej mierze opiera się na tradycyjnych formach upraw, a coraz większe znaczenie odgrywa rolnictwo ekologiczne.

Produkcja rolna w znacznym stopniu wpływa na środowisko przyrodnicze, zmiany krajobrazu kulturowego mogą być nieodwracalne, dlatego też warto wprowadzać zasady zrównoważonego rozwoju polskiego rolnictwa, co przejawia się w:

• wzroście nakładów finansowych na badania naukowe związane z rolnictwem ekologicznym oraz przeznaczaniem środków na dokształcanie zawodowe rolników
• stosowanieu bezpiecznych dla środowiska technologii uprawy gleby, odchodzeniu od tradycyjnych toksycznych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych, aby uzyskiwać zdrową żywność i paszę dla zwierząt
• dostarczaniu zdrowej żywności, zróżnicowanej według zapotrzebowania społeczeństwa, różnej dla poszczególnych regionów
• zachowaniu niezmienionego krajobrazu przyrodniczego, wszystkich wartości przyrodniczych (kompleksy leśne, naturalne siedliska zwierzyny) i walorów kulturowych dla przyszłych pokoleń,
• wprowadzaniu znacznego udziału agroturystyki w formach turystyki, co zapewni nowe miejsca pracy i pozwoli rolnikom na uzyskiwanie większych dochodów z działalności rolniczej
• zachowaniu odpowiedniej struktury agrarnej polskich gospodarstw rolnych i specjalizacji produkcyjnej
• racjonalnej gospodarce wodnej, zapobieganiu zanieczyszczaniu wód gruntowych
• odpowiedniej gospodarce odpadami wytwarzanymi w gospodarstwach rolnych.

Rolnictwo odpowiednio ukierunkowane dostarcza żywności dla społeczeństwa, paszy dla zwierząt, surowców dla gałęzi przemysłowych oraz może być miejscem odpoczynku (agroturystyka) dla ludności miejskiej. Polskie rolnictwo w porównaniu z krajami Europy Zachodniej nie zużywa tak dużych ilości energii, substancji chemicznych, które zanieczyszczają środowisko. Od roku 2004 Polska znajduje się w strukturach Unii Europejskiej, co spowodowało wprowadzenie kilku zasad polityki rolnej celem ujednolicenia rolnictwa wszystkich krajów Unii Europejskiej.  Kraje europejskie wspólnie wyznaczają kierunki rozwoju rolnictwa, najważniejsze z nich to:

• wzrost produkcji rolnej we wszystkich gałęziach produkcyjnych, aby uzyskać samowystarczalność państw członkowskich w produkcji żywności, celem uniezależnienia się od dostaw surowców z rynków azjatyckich i USA
• poprawa stopy życiowej rolników, jako grupy społecznej mało wspieranej przez państwa
• duża produkcja surowców rolnych ma zapewnić odbiorcom niższe ceny produktów rolnych, ale jednocześnie być opłacalną dla grup producenckich (ustalono gwarantowane ceny minimalne na produkty rolnicze i gwarancję rynków zbytu dla tychże produktów)
• porównywalność cen produktów rolnych na wszystkich rynkach krajów członkowskich.

Wstąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej wymagało szeregu zmian prawnych, ekonomicznych i społecznych w sektorze rolnictwa. Zmiany wiązały się przede wszystkim z:

• umożliwieniem rolnikom korzystania z preferencyjnych kredytów na rozwój gospodarstw specjalistycznych
• unowocześnieniem polskiej wsi, wprowadzeniem dodatkowych kursów i szkoleń dla rolników
• wprowadzeniem cen minimalnych na produkty rolne, zapewnieniem rynków zbytu i skupu interwencyjnego
• zwiększeniem wydatków na ochronę przyrody i zapobieganiem degradacji gleby
• rozwojem produkcji żywności ekologicznej
• wzrostem nakładów finansowych na rolnictwo
• dostosowania systemu ubezpieczeń społecznych rolników do standardów unijnych
• poprawą jakości wytwarzanych produktów rolnych.

Biorąc pod uwagę polskie rolnictwo w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej należy zaznaczyć, iż Polska to kraj oferujący duży rynek zbytu (38 milionów obywateli), z czego około 38% mieszka na wsi, z czego rolnicy stanowią około 28%. W porównaniu z państwami członkowskimi to bardzo dużo, gdyż średnio kraje Unijne mają wskaźnik rzędu 2-5%.  Ponadto udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni przekracza 50%, to bardzo dużo na tle krajów europejskich. Patrząc na udział rolnictwa w tworzeniu PKB od połowy XX wieku obserwujemy stopniowy spadek wartości (w 1950 roku PKB wynosił 32%, w 2004 roku już 3,8%), co świadczy o zachodzących zmianach polityczno – gospodarczych kraju. Jednak na tle członków Unii Europejskiej to i tak dosyć wysoki wskaźnik, dla porównania większy udział PKB mają: Grecja (8,6% PKB to wpływy z rolnictwa), Litwa (8,0%), Estonia (5,8%), Cypr (5,0%), Irlandia (5,2%); z kolei mniejszy wskaźnik niż Polska uzyskują kraje: Niemcy (1,2%), Belgia (1,4%), Wielka Brytania (1,4%), Austria (1,8%); wskaźnik porównywalny z naszym krajem uzyskują: Dania  (2,9%), Portugalia (3,8%), Francja (3,3%), Finlandia (3,6%). Biorąc pod uwagę wielkość polskich gospodarstw również odbiegamy od średniej dla krajów członkowskich; w Polsce średnie gospodarstwo ma powierzchnię 8,2 ha, gdy w krajach Europy Zachodniej są kilka razy większe; podobnie sytuacja dotyczy nakładów na rolnictwo — Polska ciągle mało dotuje sektor rolniczy. Polska to ważny członek UE, nasz sektor  rolniczy dostarcza wielu produktów: warzywa, owoce, mrożonki i zboża, wszytko to wysokiej jakości zdrowa polska żywność.