Położenie Polski nad Morzem Bałtyckim umożliwia rozwój przemysłu rybnego, a co za tym idzie dostarcza na rynki zbytu ryb i ich przetworów, dając miejsca pracy. Morze Bałtyckie jako zbiornik pół-zamknięty, z niewielką wymianą wód z otwartym oceanem ma specyficzne cechy środowiska wodnego.
Poruszając temat połowów morskich, jednocześnie nie sposób omówić działu rybactwa śródlądowego i ogółu zależności między nimi. Wody morskie i oceaniczne są największym na świecie obszarem pozyskania pożywienia, zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt. Wody całego globu ziemskiego stanowią ¾ powierzchni Ziemi, co sprawia że stwarzają warunki życia dla wielu gatunków fauny i flory. Biorąc pod uwagę różnorodność świata morskiego (co ma związek z różnym stopniem zasolenia wód morskich, temperaturą i położeniem geograficznym, prądami morskimi, stopniem zanieczyszczeń, jakie dostają się do wód) dokonało się samoistnie podzielenie świata fauny i flory morskiej na różne miejsca bytowania; toni morskiej i dna morskiego.
Ogromna ilość gatunków zwierząt żyjących w morzach wiele ciągle jeszcze nie odkrytych), sprawia że wody morskie to ogromny potencjał do wykorzystania dla działalności człowieka. Rozwój organizmów żywych w wodach morskich jest uzależniony od wielu czynników, takich jak ilość światła, wysokość temperatury, czystości wód a także obecności związków nieorganicznych i organicznych. Ponadto na świat organiczny wpływają również wszystkie cieki wodne (rzeki), które uchodzą do mórz i umożliwiają wędrówkę rybom na tarło (na przykład łososie, czy jesiotry). Wody słone i słodkie mogą się mieszać (mają inne cechy fizyczno – chemiczne), co powoduje, że w rejonie ujść rzecznych rośnie tzw. żyzność wody i tutaj występują obfite łowiska.
Omawiając połowy ryb, trzeba rozróżnić dwa zasadnicze pojęcia rybactwo i rybołówstwo. Pierwsze z nich - rybactwo to dział w przemyśle rybnym , który obejmuje chów i hodowlę ryb w stawach oraz eksploatację zasobów cieków śródlądowych- jezior i rzek polskich (sieć rzeczna Polski jest dobrze wykształcona co sprzyja rozwojowi rybactwa, jednak wiele do życzenia pozostawia stan ekologiczny polskich rzek); z kolei rybołówstwo to gałąź przemysłu rybnego, który zajmuje się odławianiem ryb na pełnym morzu, dla celów pozyskania żywności (dostarcza surowców dla przemysłu spożywczego i przetwórczego). Rozwój tych gałęzi przemysłowych pociąga całą machinę zależności, od połowów do przetwórstwa rybnego, poprzez przemysł stoczniowy, dając nowe miejsca pracy.
Obecnie odłowy morskie w znacznej mierze odbywają się na obszarach szelfowych (niedaleko wybrzeży), tutaj są najbogatsze łowiska, tutaj też buduje się porty przeładunkowe. Ryby jako produkt nietrwały wymagają szybkiego dostarczenia na rynki zbytu, stąd konieczność zapewnienia odpowiedniej infrastruktury transportowej. Rybołówstwo polskie to przede wszystkim rybołówstwo na Morzu Bałtyckim, rybołówstwo dalekomorskie (na podstawie umów międzynarodowych), także rybactwo śródlądowe i cały przemysł rybny. Aby rybołówstwo mogło się rozwijać potrzebna jest poza łowiskami, także własna flota rybacka — statki i kutry odławiające ryby oraz statki bazy z całą infrastrukturą do połowów. Spośród poławianych ryb dominują: śledziowate, łososiowate, dorszowate, makrelowate ( w wodach morskich), oraz pstrągi, szczupaki, karpie (w wodach słodkowodnych).
Rozwój przemysłu rybnego jest spowodowany wysoką wartością odżywczą ryb i owoców morza (zawierają dużo białka, jodu, fosforu i witamin łatwo przyswajalnych dla człowieka), różnorodnością gatunkową ryb, a co za tym idzie wzrostem zapotrzebowania na mięso inne niż pochodzenia zwierzęcego. Ogólnie na świecie obserwujemy wzrost spożycia ryb, natomiast w Polsce stopniowy spadek, co wynika ze wzrostu cen ryb, a to jest skutkiem wprowadzenia limitów połowów ryb, umowami międzynarodowymi czy wzrostem utrzymania floty rybnej na Bałtyku.
Według danych za 2003 rok spożycie ryb w Polsce wynosiło 10,5 kg w przeliczeniu na jednego mieszkańca, to niewiele w porównaniu z innymi krajami: na przykład Rosja — ponad 15 kg na jednego mieszkańca, Dania — ponad 20 kg na jednego mieszkańca. Statystyczny Polak zjada średnio 35% mniej ryb niż mieszkaniec świata, a około 56% mniej niż mieszkaniec Unii Europejskiej, świadczy to znikomym wykorzystaniu dostępnych łowisk i możliwości spożycia owoców morza. Udział Polski wśród krajów odławiających ryby jest bardzo znikomy (około 0,3%), potentatami są kraje: Japonia, Chiny, Peru. W przeliczeniu na jednego mieszkańca najwięcej odławiają: Islandia — około 8 tysięcy kg /os, Peru — 400 kg/os (w/w kraje mają bogate łowiska morskie a spożycie mięsa ryb jest zakorzenione w świadomości mieszkańców od wielu lat).
Główne rejony połowów dla Polski to strefa ekonomiczna na Bałtyku (tutaj dane państwo ma wyłączność na połowy), którą Polska wykorzystuje bezpłatnie na własny użytek oraz bardzo drogie ale i obfite w ryby, łowiska północno-zachodniego Oceanu Spokojnego, u wybrzeży Rosji, łowiska u wybrzeży Nowej Zelandii i południowej Afryki. Wszystkie ryby złowione na odległych łowiskach są droższe ze względu na transport i same koszty opłat międzynarodowych. Połowy morskie Polski to około 70% wszystkich połowów, przy czym około 50% połowów odbywa się na Morzu Bałtyckim.
Rozwój połowów morskich (rybołówstwa) w Polsce na większą skalę przypada na lata siedemdziesiąte ubiegłego stulecia. Wówczas polska flota rybacka liczyła 120 trawlerów, liczne kutry i statki rybackie, które odławiały blisko 800 tysięcy ton ryb rocznie na morzu. Lata kolejne to stopniowy spadek ilości połowów wywołany wprowadzeniem licznych ograniczeń w połowach dla zachowania naturalnych ekosystemów morskich (konwencja ONZ z 1982 roku — Prawo Morza wprowadza strefy ekonomiczne) celem ochrony, a tym samym kształtowania rynków przemysłu rybnego na świecie. Połowy w Polsce również zaczęto ograniczać, w roku 2001 wynosiły około 200 tysięcy ton (ale na łowiskach dalekomorskich już zaledwie 50 tysięcy ton, pozostały tonaż dotyczył Morza Bałtyckiego), by w roku 2003 osiągnąć wartość 160 tysięcy ton odławianych ryb. Do takiego stanu rzeczy w Polsce przyczyniło się wiele czynników; sytuacja na rynkach rybnych na świecie, zmiany ustrojowe w Polsce, wzrost cen połowów dalekomorskich, limity połowów wprowadzone prawem morskim.
Współcześnie na Morzu Bałtyckim polskie rybołówstwo korzysta z kutrów; według danych na rok 2005 ich liczba wynosiła 416, w większości to prywatne jednostki, a będzie stopniowo malała, na skutek wprowadzonych limitów połowów dla Polski na poziomie 16 tysięcy ton. Inny powód to także rosnące zanieczyszczenie wód morskich, znaczne przełowienie łowisk czy wzrost opłat za połowy w dalekich strefach morskich. To pociągnie za sobą szereg następstw takich jak utrata miejsc pracy dla rybaków i osób pracujących w przemyśle rybnym, społeczne konsekwencje bezrobocia na Pomorzu.
Polska odławia na Bałtyku przede wszystkim: dorsze, śledzie, węgorze, pstrągi, szproty, trocie. Z kolei rybołówstwo dalekomorskie Polski współcześnie odgrywa już małą role, głównie korzysta ze statków tzw. tanich bander. Najważniejsze łowiska dalekomorskie to Morze Ochockie, wybrzeża Peru, Nowej Zelandii, Morze Beringa, gdzie odławia się przede wszystkim szproty, śledzie i dorszowate. Sprzedaż ryb odbywa bezpośrednio w pobliżu łowisk, gdyż transport do Polski jest nieopłacalny.
Rybactwo śródlądowe w Polsce obejmuje połowy ryb słodkowodnych (w jeziorach i rzekach); w latach siedemdziesiątych gdy wielki bum przezywały odłowy morskie rybactwo śródlądowe kształtowało się na poziomie zaledwie 51 tysięcy ton, a w roku 2003 zmalało do poziomu 43 tysięcy ton. Stanowiło to około 25 % wszystkich połowów w Polsce, a czego połowy hodowlane stanowiły18%, pozostałe 7% w rzekach. Współcześnie obserwujemy tendencje spadkowe również dla rybactwa śródlądowego ze względu na duże zanieczyszczenie polskich rzek i jezior. Ryby słodkowodne odławiane w Polsce to przede wszystkim: pstrągi, sumy, łososie (w rzekach), liny, sumy, węgorze, karpie (w jeziorach i stawach), karpie, pstrągi (stawy hodowlane). Największe połowy ryb słodkowodnych na terenie Polski są przede wszystkim na jeziorach na Pojezierzu Mazurskim i Pomorskim; najwięcej stawów hodowlanych jest na Wyżynie Lubelskiej, Kotlinie Oświęcimskiej, Nizinie Śląskiej, Nizinie Wielkopolskiej. Większość stawów hodowlanych znajduje się w rękach prywatnych właścicieli. Możliwości wykorzystania stawów do hodowli ryb słodkowodnych są duże ale to wymaga przeprowadzenie szeregu inwestycji. Poza hodowlą karpi i pstrągów, planuje się wprowadzenie na większą skalę hodowli suma afrykańskiego, ryba ta wymaga jednak odpowiednich warunków hodowli — wysokiej temperatury wody, znacznego filtrowania wody, co wymaga sporych inwestycji ale przynosi korzyści finansowe. Taka hodowla jest prowadzona na Podhalu w okolicy Czarnego Dunajca i przynosi zyski.
Współczesne rybactwo śródlądowe zajmuje około 80 tysięcy hektarów stawów, 140 tysięcy hektarów polskich rzek oraz blisko 350 tysięcy hektarów jezior naturalnych. Przy stosowaniu odpowiednich zabiegów można tę powierzchnię zwiększyć i zapewnić źródło utrzymania dla mieszkańców. Analizując strukturę i wielkość połowów ryb w Polsce od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, zauważamy iż sukcesywnie następował spadek ogólnej wielkości odławianych ryb.
Połowy ryb morskich w 1991 roku wynosiły 411 tysięcy ton (w tym dorszowate 272 tysięcy ton, śledzie 46 tysięcy ton, szproty 23 tysięcy ton). Połowy ryb słodkowodnych w tym samym roku to rząd wielkości 51 tysięcy ton ( karpie 36 tysięcy ton, pstrągi 5 tysięcy ton). Ogólna wielkość połowów w 1991 roku wyniosła 462 tysięcy ton.
Rok 1994 przynosi spadek poławianych ryb do poziomu 450 tysięcy ton, zarówno morskich (409 tysięcy ton — w tym 295 tysięcy ton dorszowate, 49 tysięcy ton śledzie, 45 tysięcy ton szproty), jak i ryb słodkowodnych ( 41 tysięcy ton rocznie, w tym karpie 29 tysięcy ton, pstrągi 5 tysięcy ton rocznie).
W roku 1996 wielkość połowów kształtowała się na poziomie 372 tysięcy ton rocznie (ryby morskie to 334 tysięcy ton rocznie, w tym dorszowate 166 tysięcy ton, śledzie 29 tysięcy ton, szproty 105 tysięcy ton — znaczny wzrost połowów tych ryb; natomiast ryby słodkowodne to poziom wielkości 38 tysięcy ton rocznie, w tym karpie 29 tysięcy ton, pstrągi 7 tysięcy ton).
Według danych za rok 2003 wielkość połowów dla Polski to poziom 203,3 tysięcy ton rocznie, z czego połowy morskie to 160,3 tysięcy ton rocznie, zaś połowy ryb słodkowodnych to 43 tysiące ton rocznie.
Wstąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej w 2004 roku spowodowało konieczność dostosowania rybołówstwa do standardów unijnych, w tym wielkości odławianych ryb, gatunków ryb czy wprowadzenia zmian w samym przemyśle przetwórstwa rybnego. Polskie przetwórstwo rybne to zakłady prywatne, tylko nieliczne nadal pozostają w rękach państwa. Większość zakładów przetwórstwa rybnego jest zlokalizowana w pobliżu morza, co ma związek z obniżeniem kosztów transportu i szybkim psuciem się ryb. Największe z nich znajdują się w Kołobrzegu, Gdańsku, Gdyni, Szczecinie, Świnoujściu (a więc w miastach portowych Polski), czy Władysławowie, Ustce. Z kolei zakłady przetwórstwa ryb słodkowodnych są zlokalizowane między innymi w Chojnicach, Giżycku, czy Krakowie.
Patrząc na spożycie ryb w Polsce dominują ryby importowane, przede wszystkim łososie, tuńczyki, śledzie, a ze względu na rosnące ceny ryb ich spożycie spada. Polski przemysł rybny przezywa obecnie kryzys, wiele kutrów rybackich zaprzestało połowów ze względu na szereg ograniczeń prawnych w połowach i brak opłacalności połowów. Aby wprowadzić zmiany zaplecza bazy morskiej potrzeba nakładów finansowych, przede wszystkim na unowocześnienie polskiej floty rybackiej, rozbudowę chłodni do przechowywania ryb i dotowanie połowów, aby obniżyć ceny ryb powodując ich większą dostępność dla przeciętnego Polaka.
- Rybołóstwo w Polsce