W rozwoju przemysłowym świata zachodziło wiele zmian w strukturze zużycia surowców energetycznych. Początkowo podstawowym źródłem energii był węgiel, wykorzystywany powszechnie w energetyce, hutnictwie i transporcie. Z czasem zaczęło rosnąć znaczenie ropy naftowej, o czym zadecydowały takie walory jak:
- tańsze wydobycie
- wyższa kaloryczność,
- mniejsza toksyczność spalania,
- możliwość zastosowania jako paliwa we wszystkich środkach transportu i przemyśle chemicznym.
Doprowadziło to na początku lat 60 – tych do zdystansowania węgla przez ropę naftową. Ropa naftowa zaspakajała niemal połowę światowego zapotrzebowania na energię. Dopiero kryzys w 1973 roku spowodował zmianę sytuacji.
Momentem zwrotnym w podejściu wielu krajów do problemów racjonalnego gospodarowania energią stało się spotkanie przedstawicieli OPEC w Kuwejcie 16 października 1973 roku, na którym podjęto rezolucję zmieniającą stosunki krajów członkowskich tej organizacji z koncernami naftowymi (Exxon, Shell, Texaco, Mobil, Socal ).
Rezolucja postanowiła że:
- kontrolę nad wielkością produkcji ropy będą sprawowały rządy krajów członkowskich OPEC, które będą także wyznaczały podatki płacone przez koncerny naftowe,
- wydobycie ropy naftowej zostanie poważnie ograniczone i będzie ona eksportowana tylko do krajów popierających kraje arabskie, w ich wojnie z Izraelem.
Wprowadzenie w życie rej rezolucji spowodowało gwałtowny niedobór ropy naftowej na rynkach światowych, a w ślad za tym szybki wzrost jej cen. W latach 1974 – 1980 cena giełdowa 1 baryłki zwiększyła się z 5,1 do 35 dolarów tj. prawie 7 razy. Wzrost cen uderzył początkowo w wielkich importerów ropy, został jednak szybko zamortyzowany przez jeszcze większy wzrost cen eksportowanych przez nich dóbr inwestycyjnych i towarów konsumpcyjnych. Mimo wszystko kraje OPEC oraz eksporterzy ropy naftowej nie zrzeszeni w tej organizacji uzyskali znaczne dochody. Uderzyło to natomiast w KSR nie dysponujące ropą, które – mimo subsydiów przekazywanych im przez kraje OPEC – zaczęły się bardzo zadłużać.
Na podwyżkach cen ropy naftowej najwięcej zarobiły koncerny naftowe Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej. Pozwoliły im one bowiem uzasadnić jeszcze większe podwyżki cen produktów naftowych, których wytwarzanie i dystrybucję zdominowały. Związane z tym ogromne zyski zainwestowano po części w badania nad alternatywnymi źródłami energii (źródłami odnawialnymi, syntezą jądrową), po części natomiast w rozwój elektroniki, automatyki i biotechnologii oraz w badania kosmosu i produkcję nowych generacji uzbrojenia, a więc w sumie w rozwój najbardziej dochodowych gałęzi high – tech.
Podwyżki cen ropy naftowej w odmienny sposób wpłynęły na zachowania jej producentów oraz konsumentów.
Producenci zrzeszeni w OPEC dotrzymywali początkowo uzgodnionych limitów wydobycia ropy naftowej, pomyślanych jako instrument kontroli jej podaży i utrzymania wysokich cen. Z czasem jednak zaczęli się wyłamywać z zawartych umów i przekraczać owe limity, argumentując to presją bieżących potrzeb płatniczych. Dotyczyło to w szczególności Indonezji i Nigerii, a wiec krajów o dużej liczbie ludności i znacznych potrzebach rozwojowych. Producenci nie zrzeszeni w OPEC wykorzystywali hossę cenową, zwiekszając wydobycie i eksport ropy naftowej. Wysokie ceny uczyniły też opłacalnym podjecie jej eksploatacji w trudnych warunkach naturalnych (Alaska, Nizina Zachodniosyberyjska, Morze Północne) oraz poszukiwanie nowych złóż, głównie na szelfach kontynentalnych. Spowodowało to czasem znaczny wzrost podaży tego surowca.
Konsumenci ropy naftowej, zwłaszcza w KWR, podjęto w tym czasie działania n rzecz racjonalizacji zużycia energii. W tym celu stworzono kompleksowe programy oszczędnego gospodarowania energią, zmierzające w szczególności do:
- podniesienia efektywności pozyskiwania, transformacji i wykorzystania energii;
- spadku materiałochłonności produkcji w wyniku wdrażania innowacji techniczno – organizacyjnych i technologii bezodpadowych oraz coraz szerszego stosowania nowoczesnych materiałów konstrukcyjnych (aluminium, tworzywa sztuczne), a przede wszystkim w wyniku zmian strukturalnych polegających na eliminowaniu materiałochłonnych, a zarazem energochłonnych dziedzin wytwarzania;
- upowszechniania urządzeń i programów informatycznych, pozwalających optymalizować procesy wytwórcze i kooperacje oraz dystrybucję towarów;
- automatyzacja produkcji, wpływającej korzystnie na wydajność pracy i rentowność kapitału oraz na jakość wytwarzanych wyrobów;
- zmniejszania energochłonności maszyn, środków transportowych, urządzeń gospodarstwa domowego;
- wszechstronnego rozwoju telekomunikacji, przejmującej wiele zadań tradycyjnie wykonywanych przez transport.
Efekty tych działań przeszły najśmielsze oczekiwania. W latach 1974 – 1981 zużycie ropy naftowej w KWR zmniejszyło się aż o 10 – 12 %. Trzeba jednak dodać, że znaczny udział w tym miał również szybki rozwój energetyki atomowej, wodnej oraz niekonwencjonalnej.
Obecnie najważniejszymi źródłami energii jest nadal ropa naftowa i węgiel kamienny, a także gaz ziemny i węgiel brunatny. Dominuje zatem energetyka cieplna, która dostarcza ponad 60% energii w skali światowej. Elektrownie cieplne emitują jednak ogromne ilości pyłów, tlenków siarki i azotu, co jest szkodliwe dla środowiska. Dlatego też rozwija się hydroenergetyka, która obecnie dostarcza ponad 23% energii w skali światowej. Jednak rozwój ten ograniczają wysokie koszty budowy zakładów tego typu. Najwięcej hydroelektrowni jest w krajach Skandynawii, Rosji, USA, Chinach, Japonii, Brazylii, Francji, Włoszech.
Innym źródłem energii jest energetyka jądrowa. Dostarcza ona 17% energii w skali świata. Ostatnio jednak tempo rozwoju tego typu energetyki uległo spowolnieniu, czego przyczynami są: wysokie koszty budowy, problem składowania odpadów radioaktywnych i negatywne nastawienie opinii publicznej. Największą role elektrownie jądrowe odgrywają we Francji, Rosji, Japonii, USA.
Najwięksi producenci energii na świecie: USA, Rosja, Japonia, Chiny, Indie, Kanada, Niemcy, Francja, Wielka Brytania.
Obszary deficytów: Europa Zachodnia, Japonia, Korea Południowa, Tajwan, Singapur, USA.
Energia była, jest i będzie potrzebna ludziom w ich życiu. Jej postać, forma czy wykorzystanie może być różne, ale przede wszystkim potrzebujemy jej przy produkcji przemysłowej, transporcie, ogrzewaniu domostw czy oświetleniu. Początkowo tej energii dostarczało nam środowisko w postaci zasobów naturalnych nieprzetworzonych opału i paliw np. drewna, węgla brunatnego, kamiennego, ropy naftowej czy gazu. Również dawniej przetwarzano energię w wiatrakach czy młynach wodnych. Jednak ciągły wzrost zapotrzebowania na energię i to w różnych postaciach, zalety energii elektrycznej, kurczenie się zasobów kopalnianych, względy ekologiczne i ekonomiczne stawiają przed ludźmi nowe zadania i wyzwania w tej dziedzinie.
Kryzys energetyczny, który spowodował skokowy wzrost najpierw ceny ropy naftowej, a następnie wszystkich innych paliw oraz względy ochrony środowiska zwiększyły zainteresowanie nowymi, niekonwencjonalnymi źródłami i technologiami wytwarzania energii.
Te niekonwencjonalne źródła energii można podzielić na: źródła odnawialne i nieodnawialne:
1. odnawialne źródła energii elektrycznej: energia słoneczna, energia wiatru, pływów morskich, fal morskich i energia cieplna oceanów (maretermiczna)
2. źródła nieodnawialne: wodór, energia magneto-hydro-dynamiczna i ogniwa paliwowe. Energię wewnętrzną ziemi (geotermiczną) można zaliczyć do obu rodzajów źródeł: gejzery są źródłem nieodnawialnym, energia gorących skał zaś jest energią odnawialną.
Wykorzystanie prawie wszystkich niekonwencjonalnych źródeł energii elektrycznej jest związane z minimalnym, bądź nawet żadnym wpływem na środowisko. Z tego względu stanowią bardzo atrakcyjną alternatywę w stosunku do konwencjonalnych źródeł.
Źródła te charakteryzują się:
- minimalnym bądź nawet żadnym wpływem na środowisko (przy prawidłowym użytkowaniu)
- oszczędnością paliw (eliminacja zużycia węgla, ropy i gazu w produkcji energii elektrycznej)
- ogromnymi, stale odnawiającymi się zasobami energii ( nie dotyczy energii jądrowej)
- stałym kosztem jednostkowym uzyskiwanej energii elektrycznej;
- stanowią energetykę bardzo elastyczną, wykorzystującą różnorodne lokalne źródła energii
Ograniczenia w ich stosowaniu mogą być rodzaju:
- technologicznego - ze względu na postać ich występowania i możliwości praktycznego wykorzystania.
- ekonomicznego - związane z dużymi kosztami ich stosowania.