Wybrane kariny geograficzne w Polsce

Polska została podzielona na regiony geograficzne (krainy geograficzne) ze względu na dużą różnorodność poszczególnych obszarów kraju. Analizując regiony geograficzne należy uwzględnić przede wszystkim; cechy środowiska geograficznego (tutaj ukształtowanie terenu, faunę i florę, położenie geograficzne, klimat, gleby, sieć hydrograficzną), charakterystykę społeczno- ekonomiczną (rozwój gospodarki, usług, turystyki, rolnictwa i warunki dla życia społeczeństwa). Odmienność krajobrazów Polski wskazuje, że warto przyjrzeć się bliżej każdej z grup krain geograficznych, aby mieć pełen obraz geografii regionalnej Polski. Oto wybrane charakterystyki krain geograficznych: Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Roztocze,  Tatry, Góry Świętokrzyskie, Pojezierze Gnieźnieńskie, Pobrzeże Kaszubskie.

 

 

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (biorąc pod uwagę podział fizycznogeograficzny według Kondrackiego to podprowincja Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, granicząca z Niecka Nidziańską, Wyżyną Przedborską, Wyżyną Woźnicko-Wieluńską, Wyżyną Śląską, Bramą Krakowską. Wyżyna Krakowsko- Częstochowska została podzielona na mniejsze jednostki, są to: Wyżyna Olkuska, Wyżyna Częstochowska, Garb Tenczyński, Rów Krzeszowicki. Rozciągłość północno- południowa Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej wynosi około 105 kilometrów zaś zachodnio-wschodnia około 20-30 kilometrów. Budowa geologiczna Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (zwanej tez Jurą Krakowsko-Częstochowską) to wapienie jurajskie, triasowe i dolomity pokryte młodszymi skałami osadowymi z plejstocenu. Występują bardzo licznie jaskinie (zwłaszcza w Dolinie Prądnika), na przykład Jaskinia Nietoperzowa; także formy krasu powierzchniowego- maczugi (słynna Maczuga Herkulesa), igły, ostańce, żłobki krasowe. To region o średniej gęstości zaludnienia, kilka dużych ośrodków miejskich skupia większość mieszkańców, to: Kraków, Częstochowa, Olkusz. Ze względu na obecność dobrych gleb — lessów Jura Krakowsko-Częstochowska jest regionem rolniczym, dominuje uprawa zbóż, tytoniu, buraków cukrowych oraz warzyw i owoców (większość dostarczana na rynki zbytu aglomeracji Krakowa). Ponadto to obszar źródliskowy dla Warty i Pilicy, gdzie w dolinach rzecznych występują żyzne mady. Surowce mineralne to rudy cynku i ołowiu zlokalizowane w okolicach Olkusza (kopalnia), inne branże przemysłowe to przemysł farmaceutyczny, spożywczy, hutniczy, mechaniczny, samochodowy, elektroniczny. Bardzo duże znaczenia dla regionu ma rozwój turystyki; zarówno rozwój turystyki pielgrzymkowej (w Częstochowie na Jasnej Górze- największe sanktuarium Maryjne Polski, rocznie przyciąga około 5 milionów wiernych z całego świata; w Łagiewnikach- nowe sanktuarium związane z kultem Jana Pawła II- rocznie blisko 3 miliony wiernych), turystyki krajoznawczo-wypoczynkowej (zwłaszcza w Dolinie Prądnika i Dolinie Sąspówki- piękne formy krasowe, jaskinie, Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy oraz dwie warownie- Pieskowa Skała i Ogrodzieniec; liczne szlaki turystyczne, na przykład Szlak Orlich Gniazd czy Szlak Warowni Jurajskich; ponadto Ojcowski Park Narodowy-chroniący cenne krajobrazy i przyrodę. Ponadto perła architektury z licznymi zabytkami sztuki sakralnej i świeckiej- czyli królewskie miasto Kraków (Wawel, Kościół Mariacki, Rynek, Barbakan itp.). To wszystko sprawia, że region jest odwiedzany przez turystów, którzy mogą czerpać korzyści duchowe z obcowania z przyrodą, bądź też oddać się zwiedzaniu zabytków.

 

Roztocze (położone w południowo- wschodniej Polsce na długości około 180 kilometrów, szerokości –między 15 a 30 kilometrów; zaliczane do wyżyn polskich-średnie wysokości nad poziom morza to 300 metrów). Roztocze zostało podzielone na Roztocze Środkowe, Roztocze Zachodnie i Roztocze Wschodnie. Roztocze otacza Wyżyna Wołyńska, Wyżyna Lubelska, Kotlina Sandomierska (tutaj bezpośrednio w sąsiedztwie Równina Biłgorajska, Płaskowyż Tarnogrodzki). Budowa geologiczna to wapienie, kreda, dolomity, piaskowce, przykryte w późniejszych okresach przez osady czwartorzędowe (piaskowce, gliny i lessy). Nazwa Roztocze jest związana ze słowem  „roztocz”, co oznacza dział wód, rozlewisko; tutaj przebiegają działy wodne Sanu i Dniestru oraz Bugu i Wieprza. Charakterystyczne dla Roztocza to wąwozy krasowe, doliny, wodospady i gruba warstwa lessów. Ze względu na położenie klimat kontynentalny, gorące lata, chłodne zimy; ponadto wzniesienia nad poziom morza sprawia, ze ilość opadów większa niż na terenach sąsiednich. Po względem przyrodniczym to region występowania lasów (dominacja modrzew, jodła, buk), utworzono kompleks leśny-Puszczę Solską oraz Roztoczański Park Narodowy (ochronie podlega roślinność stepowa, fauna- wąż eskulapa, salamandra plamista). Tereny Roztocza to w znacznej mierze obszary rolnicze, większość ludności żyje na wsi. Dominuje narodowość polska, ale na wschodzie regionu- mieszkają Ukraińcy, Żydzi; podobnie zróżnicowanie religijne, od religii rzymskokatolickiej, greckokatolickiej, judaizmu. Miasta Roztocza to (na Roztoczu) Zwierzyniec, Krasnobród, Tomaszów Lubelski, Szczebrzeszyn, na obrzeżu Roztocza Zamość, Janów Lubelski. To region upraw rolnych (pszenica, buraki cukrowe, chmiel, tytoń-ze względu na dobre gleby); brak surowców mineralnych (poza wapieniami i pokładami kredy). Roztocze to miejsce atrakcyjne dla rozwoju turystyki, liczne atrakcje przyrodnicze i kulturowe. Pod względem przyrodniczym to lasy, wodospady, wąwozy krasowe-będące idealnym miejscem do wędrówek i wypoczynku na łonie natury; zabytki kultury świeckiej w miastach, także zabudowa polskich wsi- drewniane chałupy zbudowane z bali, mające dach pokryte strzechą. Widać tutaj wpływy wschodu, zarówno w sztuce jak i architekturze. Czynnikiem, który utrudnia rozwój turystyki jest uboga baza turystyczna regionu.

 

Tatry (pasmo górskie częściowo położone w Polsce a reszta na Słowacji; należą do Karpat, podzielone na Tatry Zachodnie i Tatry Wysokie rozdzielone Przełęczą Liliowe. Tatry są otoczone przez Kotlinę Spisko- Liptowską, Pogórze Gubałowskie, Rów Podtatrzański. Budowa geologiczna Tatr zróżnicowana; Tatry Zachodnie to wapienie i dolomity, stąd obecność form krasu podziemnego i powierzchniowego, natomiast Tatry Wysokie to granity odporne na wietrzenie. Najwyższy szczyt polskich Tatr to Rysy- wysokość 2499 metrów nad poziomem morza, zaś całego łańcucha to Gerlach- wysokość 2655 metrów nad poziomem morza. Efekt budowy geologicznej i krajobrazu Tatr współcześnie to skutek ruchów tektonicznych, obecności morza na tym obszarze i epoki lodowcowej. Obecność jezior (na przykład Morskie Oko, czarny Staw) w Tatrach to pozostałość po zlodowaceniu plejstoceńskim, podobnie wodospady (na przykład Siklawa czy Wodogrzmoty Mickiewicza); inny charakterystyczny element tatrzańskiego krajobrazu to doliny U-kształtne. Ze względy na różnice wysokości dominuje klimat o cechach górskich, piętra roślinności-od podłoża to:

  • piętro pól uprawnych (do wysokości 900 metrów nad poziom morza)
  • regiel dolny (lasy mieszane, do wysokości 1150-1300 metrów nad poziom morza)
  • regiel górny (lasy iglaste-świerkowe, do wysokości 1550 metrów nad poziom morza)
  • piętro kosodrzewiny (do wysokości 1800-2000 metrów nad poziom morza)
  • piętro hal (powyżej 2000 metrów nad poziom morza)
  • piętro turni (nad granicą hal-łąk do szczytu).

Region Tatr  jest miejscem doskonałym do uprawiania turystyki, doskonała baza turystyczna i liczne szlaki górskie sprawiają, ze to miejsce licznie odwiedzane przez turystów zarówno latem jak i zimą. Większość Tatr po polskiej stronie jest włączona do obszaru Tatrzańskiego Parku Narodowego (fauna i flora objęta ścisłą ochroną).

 

Góry Świętokrzyskie (najstarsze góry w Polsce, otoczone przez Wyżynę Kielecko- Sandomierską, Wyżynę Lubelską i Nizinę Mazowiecką; najwyższe wzniesienie to Łysica-612 metrów nad poziom morza). Obszar został objęty ochroną Świętokrzyskiego Parku Narodowego- ścisłej ochronie podlegają gołoborza i siedlisko modrzewia; tereny doskonałe do uprawiania turystyki pieszej i wypoczynkowej.

 

Pojezierze Gnieźnieńskie (należy do pasa pojezierzy polskich, otoczone przez Pojezierze Kujawskie i Pojezierze Chodzieskie, przełom rzeki Warty, Równinę Inowrocławską i Wrzesińską; krajobraz pojezierza został ukształtowany poprzez zlodowacenia i obecność lądolodu na tym obszarze- tzw. krajobraz młodoglacjalny, stąd obecność: moren dennych, wzniesień morenowych, stożki sandrowe, jezior rynnowych (na przykład Jezioro Gopło-zajmujące powierzchnię 21,5 km2, Jezioro Powidzkie-zajmujące powierzchnię 11,7 km2, Jezioro Pakoskie-zajmujące powierzchnię 8,1 km2). Gleby typowe dla rejonów objętych zlodowaceniem, występują gleby brunatne i bielicowe- większość terenów zajmują pola uprawne, stąd mała lesistość regionu. Klimat to wpływy morskie (bliskość Morza Bałtyckiego), a więc ciepłe zimy a chłodne lato. Największe ośrodki miejskie pojezierza to: Gniezno, Kruszwica, mogilno, Pobiedziska; to kraina historycznie związana z początkami państwa polskiego. Biorąc pod uwagę rozwój gospodarki regionu na pierwszym miejscu jest rolnictwo (przede wszystkim sprzyja temu dobra jakość gleb; uprawy to: buraki cukrowe, pszenica oraz rozwinięta hodowla zwierząt), pozostałe gałęzie przemysłu: przemysł spożywczy, tłuszczowy, mięsny, wydobywczy (złoża soli kamiennej-w okolicach Inowrocławia i węgla brunatnego -w okolicach Konina). Liczne atrakcje turystyczne regionu:

  • miejscowość Wenecja (skansen kolejki wąskotorowej)
  • osada w Biskupinie (prehistoryczna osada)
  • Strzelno (opactwo Norbertanek i kościół św. Prokopa- największa budowla romańska na planie koła)
  • Gniezno (Katedra z relikwiami św. Wojciecha i stare miasto)
  • Kruszwica (nad jeziorem Gopło –Mysia Wieża)
  • liczne jeziora i kompleksy leśne sprzyjają wypoczynkowi na łonie natury.

 

Pobrzeże Kaszubskie (znajduje się w pasie Pobrzeży Południowobałtyckich, makroregion to Pobrzeże Gdańskie; otoczone przez Wysoczyznę Polanowską, Pojezierze Kaszubskie, Morze Bałtyckie, Mierzeję Wiślaną, Wybrzeże Słowińskie). Pobrzeże Kaszubskie ze względu na różnorodność krajobrazu i rzeźbę podzielono na: mierzeje (tutaj zaliczamy Mierzeję Kaszubską i Półwysep Helski), wysoczyzny (Wysoczyzna Pucka, Wysoczyzna Lęborska, wyspy wysoczyznowe- wyróżniamy kępy: Orłowską, Ostrowską, Oksywską, Swarzewską), obniżenia terenu (Pradolina Kaszubska, Pradolina rzek Redy i Łeby, Rynny i doliny). Pobrzeża to obszar, który był objęty zlodowaceniem najdłużej, stąd dominacja w krajobrazie rzeźby młodoglacjalnej (pradoliny, wysoczyzny morenowe, wały moren czołowych). Najwyższe wzniesienie terenu to Wysoka Góra- wysokość 170 metrów nad poziomem morza. Na polskim wybrzeżu rzeźba charakterystyczna dla wybrzeży zarówno niskich jak i wysokich; niszcząca działalność morza to klify (w rejonie kępy Redłowskiej czy Swarzewskiej), budująca działalność morza- to mierzeje (na przykład Mierzeja Helska o długości 34 kilometrów, Mierzeja Kaszubska). Surowce mineralne to pokłady soli kamiennej i soli potasowej oraz złoża bursztynu. Klimat kształtowany przez morze, czyli chłodniejsze lato a umiarkowanie mroźne zimy. Charakterystyczne wiatry na wybrzeżu  — bryza (zmienia się w cyklu dobowym, bryza morska i lądowa). Gleby żyzne (czarne ziemie, brunatne, mady) zapewniają rozwój rolnictwu; tereny zalesione to przede wszytki lasy sosnowe, bukowe i gradowe. Największe miasta regionu to: Gdynia, Sopot, Władysławowo, Puck, Łeba. Rozwój przemysłu: stoczniowy, przetwórczy, budowniczy, maszynowy, spożywczy. Duże walory turystyczne regionu sprawiają że każdy turysta znajdzie coś dla siebie; dostęp do morza to czyste powietrze oraz możliwość zażywania kąpieli morskich- liczne kąpieliska: Dębki, Łeba, Jastarnia, Hel; liczne zabytki kultury materialnej w Gdyni, Sopocie, Łebie.

Krainy geograficzne Polski
  • Wybrane kariny geograficzne w Polsce