Architektura starożytnej Grecji

W kanonie greckiej kultury znalazły się trzy najważniejsze cechy tj.: piękno, dobro, prawda. O ile filozofowie dociekali prawdy o świecie, to artyści w swoich dziełach literackich i teatralnych próbowali przedstawić piękno. O umiłowaniu piękna przez starożytnych Greków świadczyły także dzieła architektów i rzeźbiarzy. Byli oni przekonani, że istnieją obiektywne kanony piękna, które można opisać matematycznie, dlatego budowle cechowały się symetria, harmonią i właściwą proporcją. O efektach zastosowania tych kanonów niech świadczy fakt uznania budowli greckich w ramach siedmiu cudów świata, mowa tu oczywiście o : świątyni Artemidy w Efezie, grobowcu króla Mauzolosa w Halikarnasie (Mauzoleum) oraz latarni w Faros w pobliżu Aleksandrii mierzącą 120 metrów. Równie słynny z urody był olbrzymi ołtarz Zeusa w Pergamonie, na terenie Azji Mniejszej, którego rekonstrukcję można oglądać na terenie Muzeum Pergamońskim w Berlinie.

W architekturze greckiej wyodrębniły się trzy style tj.:

• dorycki – pojawił się około VII wieku p. n. e ,
• joński –powstał na przełomie VII i VI wieku p.n.e. pod wpływem ludów Wschodnich,
• koryncki rozwinął się na przełomie V i IV wieku p.n. e.

Grecy dużą wagę przykładali głównie do budowli, które służyły kultowi, a więc świątynie. Pierwsze tego typu budowle powstały prawdopodobnie około X – IX wieku p.n.e., jednak najbardziej rozwinęły się w wieku VIII p. n. e, kiedy to zaczęto budować świątynie na planie prostokąta z dwiema kolumnami od frontu. Z czasem ukształtował się typowy styl świątyni bogato zdobionej i otoczonej kolumnami. W budowlach świątyń przeważał porządek dorycki, uznawany za bardziej dostojny. Kolumny w stylu doryckim wyrastały wprost z podłoża, nie posiadały bazy, trzon kolumny był gruby, z pionowymi żłobieniami. Głowica kolumny, miała kształt bardzo prosty, również bez ozdób, a na niej spoczywała kwadratowa płyta. Styl ten popularny był najbardziej w Grecji kontynentalnej. Przykładem budowli w stylu doryckim może być m.in.: świątynia Apolla w Koryncie, świątynia Hery w Paetum, świątynie Zeusa i Hery w Olimpii oraz dorycka świątynia Hefajstosa w Atenach. Najdoskonalszym jednak przykładem stylu doryckiego jest świątynia Ateny Partenon wybudowana na Akropolu.

W porządku jońskim, który powstał i rozwinął się na terenie Jonii kolumny wyrastały ze stylobatu, na którym opierała się trzyczłonowa baza, dopiero na niej umieszczano smukłą i lekką, bogato zdobioną kolumnę. W VI wieku p.n.e. wykształciła się charakterystyczna głowica zdobiona we wzór ślimacznic, albo jak inni określają wolutami, przypominającymi baranie rogi. Na głowicy spoczywał trójczłonowy architraw, a na nim bogato zdobiony fryz, całość kolumny kończył również bogato zdobiony gzyms. Styl joński zdobył dużą popularność od IV wieku p.n.e., ale dominował aż do czasów hellenistycznych. Przykłady zabytków w porządku jońskim to : świątynia poświęcona Posejdonowi i Atenie - Erechtejon znajdujący się na Akropolu, Apteros (Nike Bezskrzydła), świątynia Artemidy w Efezie oraz ołtarz w Pergamonie, zwany Wielkim Ołtarzem, poświęcony Zeusowi i Atenie

Porządek koryncki charakteryzuje się smuklejszą i jeszcze bardziej ozdobną kolumną, głowica była zdobiona w charakterystyczne liście akantu. Gzyms kończący fryz zakończony był dodatkowymi wspornikami. Na dużą skalę porządek koryncki pojawił się w II wieku p.n.e. np. w świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach. Najstarszą znaną kolumną koryncką jest część celi świątyni Apollona Epikurosa w Basaj, pochodzący z około 430 – 400 roku p.n.e.. W stylu korynckim (pomieszanym z doryckim) zbudowany był teatr w Epidauros w mieście Argolida na Peloponezie, jest to najlepiej zachowana do dziś budowla tego typu w Grecji, oprócz miejsca dla artystów i chóru wybudowano kamienne rzędy siedzeń (52) dla widowni. Teatr został zbudowany za czasów Polikleta Młodszego około 300 roku p.n.e.

Do najsłynniejszych budowli starożytnej Grecji, oprócz wymienionych powyżej należą:

• budowle na wzgórzu ateńskim, poświęcone bogini Atenie, czyli Akropol, a na nim Partenon, sanktuarium Artemidy, Propyleje, świątynia Nike, Erechtejon, oraz posąg Ateny.

Partenon, czyli świątynia Ateny Partenon (Dziewicy) jest jednym z najsłynniejszych na świecie zabytków starożytnej Grecji, wybudowana przez najwybitniejszego artystę czasów klasycznej Grecji Fidiasza. Świątynia zbudowana jest z białego marmuru, w swoim wnętrzu kryje 12 metrowy posąg Ateny, wykonany przez Fidiasza. W ciągu wieków budowla ta pełniła rolę kościoła, meczetu, a nawet składu amunicji, jednak do dziś pozostała symbolem starożytnej Grecji. Wiele rzeźb pochodzących z wnętrza tej budowli można dziś oglądać w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

Erechtejon to druga po Akropolu najsłynniejsza świątynia poświęcona Atenie. Została ona wybudowana w stylu jońskim, z charakterystycznymi od frontu kolumnami – posągami kobiet zwanymi kariatydy. W świątyni oddawano cześć Atenie Polias (Opiekunki Miasta) oraz Posejdonowi, który jako bóg morza był drugim opiekunem Aten.

Trzecią świątynią na Akropolu jest świątynia Ateny Nike Apteros (Przynoszącej Zwycięstwo) – wzniesiona tuż przy monumentalnych Propylejach w stylu jońskim, prawdopodobnie około 425 – 421 p.n.e. według projektu Kallikratesa. Jest to niewielka świątynia zbudowana na planie prostokąta o wymiarach 8,25 x 5,44 metrów.

• Teatr Dionizosa Eleuteriosa w Atenach, miejsce gdzie odbywały się corocznie konkursy dramatyczne, wybierające najlepsze przedstawienia teatralne,