Artyleria to jeden z podstawowych rodzajów wojsk, uzbrojonych w różnego rodzaju działa. Pierwsze przykłady wojsk artyleryjskich pojawiły się obok piechoty i jazdy już w starożytności, jednak najszybszy rozwój tej formacji datuje się na przełom XVI / XVII wieku. Zadaniem artylerii było zwalczanie celów naziemnych oraz nawodnych ogniem dział i pociskami. Do dziś artyleria w czasie wojny może działać samodzielnie lub służyć jako wsparcie dla innych rodzajów wojsk. W skład artylerii wchodzi także sprzęt i służby umożliwiające skuteczne wykonywanie zadań ogniowych np: systemy kierowania ogniem, systemy rozpoznania i wykrywania celów służby pomiarowe i inne.
Dzięki nowinka technicznym, które pojawiły się w okresie odrodzenia skonstruowano nowe typy armat: kolubryny i kartauny, o określonych długościach luf oraz kalibrach.
Kolubryn (łac colubra – żmija, wężyka) był to największy rodzaj działa odprzodkowego używanego w XVI i XVII wieku. Nazywano je również kolubryny, wężownice, serpentyny lub szlangi. Kolubryny o dłuższych lufach nazywano pospolitymi, o krótszych – bastardami. W zależności od kalibru podzielono je na : kolubryny podwójne lub pojedyncze, notszlangi (tzw. kolubryny 3/4), półkolubryny lub ćwierćkolubryny . Były również oktawy kolubryny (w Polsce znane jako półfalkony lub sokoliki). Ciężar lufy kolubryny wynosił od 750 kg, kolubryny używano do ataku na fortece lub do rażenia na dużą odległość.
Kartaun, zwane też kartaną oznaczał ogólną nazwę dział odprzodkowych szybko wyparły kolubryny z racji na krótszą i lżejszą lufę. W zależności od kalibru podzielono na: podwójne i pojedyncze, kartauny ¾, półkartauny, ćwierćkartauny oraz oktawy kartauny.
Do podziału kategorii dział można użyć różnych kryteriów. Jeśli podzielimy je według metalu, z którego były odlane ich lufy, to wyróżnimy działa : spiżowe i żelazne. Spiżowe, produkowane w ludwisarniach ze stopu miedzi i cyny, były droższe, ale wytrzymalsze. Żelazne natomiast, odlewane w hutach, były tańsze i lżejsze, a więc łatwiejsze do transportu, niestety łatwiej ulegały zniszczeniu. Inne kryterium dotyczy kalibru, czyli średnice przewodu lufy, przy bardzo małych kalibrach brano pod uwagę kule ołowiane, przy większych zaś żelazne. W XVI wieku kaliber działa nie przekraczał 200 mm. Jeszcze inny podział uwzględniał długość lufy działa, mierzoną zawsze w jej kalibrach, a więc mówiono o działach krótkolufowych, czyli moździerze, mające (wraz z komorą prochową) długość do 4 kalibrów, działa średniolufowe (zwykle typu kartauny) o długości 18 - 27 kalibrów i działa długolufowe (przede wszystkim typu kolubryny) o długości 28 - 46 kalibrów. Proch był dobijany do lufy ręcznie szuflą i stemplem, co mogło być dość niebezpiecznym zajęciem.
Jeszcze inny podział dział dotyczył ich funkcji . Funkcjonowały działa ciężkie, przeznaczone do obrony, a także do zdobywania fortyfikacji, lżejsze i łatwiejsze przez to do transportu i obsługi działa używane do walki w polu i wreszcie działa specjalne, moździerze, stosowane zarówno do obrony, jak i zdobywania punktów umocnionych. Produkcją dział zajmowali się puszkarze, stąd tez nazwa obsługujących urządzenie. W XVI i XVII wieku używano dział ładowanych odprzodowo (z wyjątkiem tzw. foglerze), dopiero w XIX wieku dzięki zastosowaniu lufy gwintowanej i zamka działowego ładowano je od tyłu, czyli wlotu. W XIX wieku zwiększyła się również szybkość ładunku, gdyż zaczęto stosować tzw. proch prasowany. Zastosowanie oporopowrotników kilka lat później zmniejszyło problem odrzutu.
Wśród państw europejskich największą ilość sprzętu bojowego miały Francja, Austria i Rosja. Polska, pomimo tego, że nie dorównywała im ilością nie musiała wstydzić się jakości ówczesnych wzorów dział.