Barok w architekturze i sztuce

Barok – nazwa pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie rozwinięta perłę, albo inaczej perłę o nieregularnych kształtach; w języku francuskim baroqe w XVI wieku  oznaczało bogactwo ozdób. Barok w rozumieniu dzisiejszym oznaczał styl trwający od II połowy XVI wieku do 1760 roku, łącznie ze stylem rokokowym, który jest ostatnią fazą baroku. Styl barokowy był wyrazem przemian religijnych, społecznych i politycznych jakie powstały w drugiej połowie XVI wieku np. sobór w Trydencie, rozwój filozofii i nauk przyrodniczych, zanik idei średniowiecznych, czy w końcu początki organizacji państw na kontynencie amerykańskim. Barok narodził się we Włoszech, jako forma renesansu, największy wpływ na jego rozwój miał Michał Anioł, który dostrzegał w sztuce zmaganie się sił psychicznych i sił natury. Barok objął swym zasięgiem całą Europę aż po Rosję oraz kontynent amerykański. Do rozpowszechnienia się stylu przyczyniło się kilka czynników. Po pierwsze wzrastający na znaczeniu zakon Jezuitów, gdyż zakonnicy budowali swoje kościoły na wzór macierzystego Kościół Il Gesu w Rzymie, po drugie rozpowszechnienie wydawnictw podręcznikowych o architekturze, po trzecie włoscy artyści podróżujący po świecie rozpowszechniali własne wzory, w końcu dwory królewskie, które stanowiły wzorzec zachowań, stylu i budownictwa. Architektura barokowa miała więc cechy międzynarodowe wyraźniejsze niż inne dotychczasowe style.

Cechy stylu barokowego:

• typy budowli wzorowane dokładnie na renesansie, ale „ze zwiększonym efektem optycznym”,
• duży rozmach budowli,
• monumentalizm,
• ciężkie proporcje,
• dynamika widziana w budynku, rzeźbie, malarstwie,
• bogactwo dekoracji i form ornamentalnych,
• przepych,
• podporządkowanie wielu elementów jednemu głównemu,
• występowanie silnych kontrastów form,
• powierzchnia ścian wewnętrznych i zewnętrznych otrzymywała linię zmienną, stosowano cofnięcia elementów lub wyjścia naprzód,
• bogactwo złotej polichromii,
• zastosowanie światłocienia poprzez np. wygięcie elewacji,
• silne podkreślenie przestrzeni,
• zwracano dużą wagę na dekoracje rzeźbiarskie – charakterystyczne aniołki (zwane putta), girlandy, fantazyjne obramienia itp.,
• bogata sztukateria,
• zastosowanie bogactwa formy architektonicznej np: bryła, kopuła, wieżyczka, itp.,
• stosowano pilastry pojedyncze lub zwielokrotnione, czyli filary ustawione tuż przy ścianie pełniące rolę dekoracyjną, ale też podtrzymujące budowle,
• dużą popularnością cieszyły się kręcone kolumny szczególnie we wnętrzu budowli barokowej),
• budowano obiekty o charakterze religijnym i świeckim,
• przebudowywano fosy na aleje spacerowe oraz zamki obronnych na pałace,
• ważną rolę zaczął spełnić ogrody jako element architektoniczny, najładniejszym przykładem był w Polsce pałac w Wilanowie,
• zwrócenie uwagi na architekturę ogrodową – alejki, altanki, oranżerie, stawy, rzeźba ogrodowa itp.

Najsłynniejsze przykłady architektury barokowej:

• Kościół Il Gesu w Rzymie,
• Kościół Santa Maria Della Salute w Wenecji,
• Kościół św. Boromeuszka w Wiedniu,
• Katedra św. Pawła w Londynie,
• Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie,
• Kościół Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej,
• Kościół św. Anny w Krakowie,
• Kościół Marcina w Krakowie,
• Kościół kamedułów na Bielanach pod Krakowem,
• Kościół parafialny w Nowym Wiśniczu,
• Kościół Wizytek w Warszawie,
• Kaplica Boimów we Lwowie,
• Kościół Jezuitów w Poznaniu,
• Kościół św. Piotra i Pawła w Wilnie,
• Kościół Jezuitów w Świętej Lipce,
• Kościół Bernardynów w Krakowie,
• Kościół Pijarów w Krakowie,
• Kościół Filipinów w Gostyniu,
• Kościół Bonifratrów w Krakowie,
• Kościół Bernardynów w Górze Kalwarii,
• Kaplica św. Kazimierza w katedrze w Wilnie,
• Zamek Królewski w Warszawie,
• Zamek Lubomirskich w Nowym Wiśniczu,
• Zamek Ujazdowskich w Warszawie,
• Pałac w Wilanowie,
• Pałac biskupów krakowskich w Kielcach,
• Pałac Koniecpolskich w Podhorcach,
• Pałac Krasińskich w Warszawie,
• Pałac w Radzynie pod Warszawą,
• Krzyżtopór zamek Ossolińskich w Ujeździe,
• Ratusz w Zamościu,
• Wersal,
• Fasada Luwru w Paryżu,
• Pałac Sanssoussi Fryderyka II w Poczdamie,
• Pałac Zwinger w Dreźnie,
• Peterhof – zespół pałacowo – ogrodowy założony przez Piotra I,
• Pałac w Schonbrunn – rezydencja cesarzowej Sisi w Austrii.
• Twórcami wymienionych dzieł byli m.in. G. Barozzi da Vignola, G.L. Bernini, F. Borromini,
• F. Monsard, Ch. Wren, A.W. Locci, P. Ferrari,

Cechy sztuki barokowej:

• rzeźba przedstawiana w głębokiej dynamice,
• liczne zdobienia i złote polichromie,
• śmiałe wyczucie fikcji,
• wizyjność,
• wyzwolenie indywidualności,
• w malarstwie zastosowano zmienne oświetlenie,
• mistycyzm,
• występowanie tematów religijnych obok świeckich,
• realizm,
• koloryt w odcieniach brązu, szarości, czerni.

Najsłynniejsze przykłady sztuki barokowej:

• Konfesjonał nad grobem św. Piotra w Rzymie architekt L. Bernini,
• Ekstaza św. Teresy w Kościel S. Maria Della Vittoria w Rzymie,
• Dawid L. Bernini,
• Nagrobek Piotra Opalińskiego w kościele parafialnym w Sierakowie,
• Nagrobek Ostrogskich w katedrze tarnowskiej,
• Kolumna Zygmunta III w Warszawie,
• Portret Jana Kazimierza autorstwa Daniela Schulza,
• Organy w kościele Bernardynów Leżajsku,
• Ołtarz główny katedry w Oliwie,
• Ołtarz główny katedry w Pelpinie,
• Srebrna trumna relikwiarz św. Stanisława, w Krakowie na Wawelu,
• Portret Jana III Sobieskiego,
• Portrety trumienne,
• Szafa gdańska.

Mistrzowie sztuki to:

• El Greco, Diego Velazqez, Ribera, Murillo (Chłopcy grający w kości);
• Piotr Rubens jako autor licznych dzieł m.in.: Zdjęcie z krzyża, Sąd Ostateczny, Pokłon Trzech Króli, Bitwa Amazonek, Pijany Sylen Porwanie córek Leukipa, Święto Wenus, Historii Marii Medycejskie, Pejzaż z tęczą;
• Rembrandt van Rijn Wymarsz strzelców;
• J. F. Goya Maya naga, Zmory senne,
• Canaletto – malarz Warszawy.

Rokoko – był to nurt w sztuce, który powstał we Francji około 1720 roku. Nazwa pochodzi od francuskiego rocaille – muszla. Rokoko rozwinęło się przede wszystkim w malarstwie, dekoracji wnętrz i meblarstwie.

Cechy charakterystyczne dla stylu:

• w architekturze wykorzystano krzywizny, zaokrągleń i nieregularne wygięć,
• wnętrze miało być intymne, wygodne,
• asymetria,
• różnorodna tematyka dzieł sztuki np.: rośliny, zwierzęta, fantastyczne twory,
• przepych w zdobnictwie,
• brak uporządkowania i brak przesłania artystycznego,
• parki stylizowane na naturalny, „dziki” krajobraz.