Bilans konfliktów Polski z sąsiadami w XVII w

W drugiej połowie XVII i w początkach XVIII w. wojny niemal bez przerwy pustoszyły terytorium Rzeczypospolitej. Jak wszędzie , towarzyszyły im zniszczenia , głód i zarazy. Spowodowały one ogromne straty wśród ludności. Szacuje się, że po ich zakończeniu Rzeczpospolita zamieszkiwało około 6-7 mln mieszkańców, a więc mniej o 30% niż w poprzednim okresie.

Ogromne straty materialne i ludzkie poniosły ośrodki miejskie. Nie było niemal miasta w Rzeczpospolitej, które choć raz nie było by zdobyte przez nieprzyjaciela. Obliczono, że po najeździe szwedzkim około 60 % domów w miastach Wielkopolski było opuszczonych lub zniszczonych. Część wielkich miast, jak Warszawa, Kraków czy Poznań, straciła około połowy mieszkańców. Zniszczenia i ubytek ludności szczególnie dotknął jednak miasta małe, które podupadły i zmieniły się w osady rolnicze.

Wojny doprowadziły do zniszczenia i wyludnienia ogromnych obszarów kraju. Wiele kwitnących w XVI w. osad zmieniło się w pustki, ziemie opuszczone i zaniedbane, które trudno było ponownie zagospodarować ze względu na brak rąk do pracy.

Ziszczenia wojenne najbardziej dotknęły majątki średniej i drobnej szlachty. W wielu wypadkach sytuacja zmuszała ją do sprzedaży lub wydzierżawienia swych dóbr magnatom. Charakterystycznym dla owego okresu zjawiskiem był rozrost ogromnych posiadłości ziemskich magnaterii, czyli latyfundiów.

Zniszczenia miast w wyniku działań wojennych pogorszyły wyraźnie sytuację rzemiosła. Szanse na szybką jej poprawę były niewielkie, wraz ze zniszczeniami miast i wsi oraz spadkiem liczby ludności zmniejszył się bowiem rynek zbytu na produkty gospodarki miejskiej. Handel nie mógł się rozwijać, gdyż brakowało bogatego mieszczaństwa, zaś zubożałych chłopów nie było stać na zakup dużej ilości towarów produkowanych w mieście szlachta, znajdująca się w lepszym położeniu, częściej nabywała je od kupców zagranicznych. Rolnictwo, przemysł i handel podupadały, pieniądz wypływał z kraju. W porównaniu z poprzednim okresem, w początkach XVIII w. Rzeczpospolita była krajem znacznie uboższym.