Bogowie w mitologii sumeryjskiej

Sumerowie wierzyli w czterech bogów stworzycieli:

• Pierwszym bogiem pochodzącym z elementów nieba i ziemi był An – uznawano go za  uosobieniem nieba i królem bogów,
• Bóg Enlil - reprezentował powietrze, miał moc władania ziemią,
• Rodzicielką bogów i ludzi była Nintu (Aruru lub Ninmah),
• Enki był organizatorem życia ziemskiego oraz panem wód.

Niżej postawieni byli bogowie astralni np.: Nanna (Zuen) – bóg księżyca, Utu (Szamasz)-bóg słońca, bogini miłości Inana

Bogowie Sumeryjscy tworzyli wielkie zgromadzenie, które decydowało o innych bogach lub ludziach. W świecie bogów istniała hierarchia, każdy z nich miał określoną funkcję i prawa. Panteon sumeryjski liczył w pierwszym tysiącleciu p.n.e. około 2500 imion różnych bóstw, niektórzy historycy starożytnego Wschodu podają informację jakoby w samej Babilonii i Asyrii liczba bogów wynosiła trzy tysiące. Wspomniany fakt świadczy o nieustannym rozwoju, panteonu, gdyż pierwsze możliwe statystyki wskazywały na znajomość 700 imion bóstw.

Celem istnienia bogów zarówno sumeryjskich jak i babilońsko - akadyjskich było zarządzanie harmonijnym rozwojem świata.

Bogowie sumeryjscy zamieszkiwali ziemię, mając również pozaziemskie miejsca. Każde miasto było siedzibą boga –opiekuna. Na czele panteonu bogów patronów miast stał bóg największego miasta na terenie Mezopotamii. Bogowie wiedli Życie zbliżone do życia ludzi tzn. mieli swoje rodziny, które wytwarzały więzy pokoleniowe. Często były to więzi serdeczne, ale zdarzało się, że pomiędzy bogami wybuchały spory i waśnie, wówczas zgromadzenie bogów musiało rozstrzygnąć spór, a nawet wymierzyć karę. Jedną z kar było zesłanie boga do świata podziemnego, z którego jako nieśmiertelny mógł się wydobyć i wrócić do życia, które wiódł wcześniej.

Światem podziemnym władał bóg Dumuzi, który miał wiele funkcji i wieloraki charakter bywał też przedstawiany w wielu postaciach. W krainie zmarłych i świecie podziemnym kur istniało wielu pomniejszych bogów,.ich władcami byli małżonkowie: Ercszkigal i Nargel., posiadali swoją świtę, na czele z Namirem oraz demonami. W świecie zmarłych byli: strażnicy bram, przewoźnicy przez rzeki oraz sędziowie zmarłych. Takimi sędziami byli bogowie oraz Gilgamesz (znany z „Eposu o Gilgameszu”) legendarny władca i bohater miasta Uruk.

Mitologia sumeryjska wytworzyła kult bogów państwowych, narodowych, bóstw lokalnych państwa – miasta, a nawet wiosek. Pomiędzy tymi bogami nie dochodziło do konfliktu funkcji, ponieważ bóstwo lokalne ustępowało bóstwu narodowemu to z kolei akceptowało prawa bóstwa lokalnego. Przy zmienności ludów zamieszkujących Mezopotamię, o której była mowa powyżej jest rzeczą ciekawą, że bóstwa lokalne przetrwały najdłużej.

Religa Mezopotamii podobnie jak wiele wierzeń starożytnych wyodrębniła dość silnie wiarę w siły przyrody. Popularnością cieszyły się takie postacie bogów jak:

Iszkur –  bóg wiatrów, deszczu i burzy, utożsamiany później z semickim Adadem, Gibil i Nusku;

Enten i Kmesz – pierwszy był opiekunem przyrody w okresie zimy, drugi –  okresie lata;

Asznan była opiekunką zboża;

Lahar zajmował się trzodą;

Nasze opiekował się rybołówstwem;

Wśród wierzeń Mezopotamii ważne miejsce zajmują opiekunowie sztuki rzemiosła m. in.:

• Nidaba – bogini mądrości i pisarzy,
• Muszdama – opiekun budownictwa,
• Kulla – czuwający nad wyrobem cegieł,
• Puttu – opiekunka tkactwa.

Wraz z rozwojem państwa babilońskiego, a następnie asyryjskiego przyjmowano wierzenia Sumeryjczyków, z całym ich dorobkiem cywilizacyjnym, jednocześnie zachowując własne systemy wierzeń .W okresie rozkwitu Babilonii, a następnie Asyrii pojawiła się religia typu ogólnonarodowego. Na czoło panteonu babilońskich bogów wysunął się Marduk, wywodzący się, według kapłanów od Sumeryjskiego boga Enki /Ea. Z czasem miejsce boga Marduka zajął Aszur ( Asyria).

Bardzo ważne znaczenie w wierzeniach Babilończyków odgrywała magia i wróżbiarstwo, obie te praktyki służyły różnym celom np. leczniczym lub szkodliwym. Najpopularniejszym znanym demonem asyryjskim był Pazuzu, którego uważano za demona  „złych” wiatrów, aby się przed nim uchronić noszono amulety z jego podobizną. Lekarze stosując ziołolecznictwo często odprawiali jednocześnie egzorcyzmy, aby odstraszyć złe duchy. Innym rodzajem wróżbiarstwa było wróżenie ze snów, wierzono, że to bogowie posługują się snami aby przekazać informacje lub proroctwo. Czasami Babilończycy wróżyli na podstawie zachowania zwierząt (wyglądu ich wątroby)lub przypadkowych zjawisk. Odrębnym zajęciem było wróżenie z ruchu i układu ciał niebieskich, często uciekano się do tego rodzaju przepowiedni gdy chodziło o sprawy polityczne lub wojskowe. Z tego kierunku wierzeń rozwinęła się astrologia. Warto zaznaczyć iż do dziś uznawane „pechowe” liczby, czy „czarny kot” to wynik pozostałości wierzeń babilońskich.

• Wybrane bóstwa i ich funkcje np.: Anu, Enki, Isztar Marduk.

W mitologii sumeryjskiej, a następnie babilońskiej wyróżniamy wielu bogów, boginie

i bóstwa, które cieszyły się dużą popularnością, a nawet  kultem, wśród nich można wymienić najpopularniejszych: Anu, Enki, Isztar i Marduk.

Anu( An) – był uosobieniem najwyższego nieba i potomkiem Urasza. Wierzono, że jest głównym bogiem, a jednocześnie jednym z triady wielkich bogów razem z synami Enlilem

i Enki. Enlil był „Panem Powietrza”, Enki „Panem Ziemi”, a Anu uznawano za boga nieba, ojca i króla wszystkich bogów, był też pierwszą siłą sprawczą w dziele stworzenia. Jedna z jego żon nosiła imię Urasz i była boginią ziemi, według niektórych wierzeń matką Ninisiny. Druga żona to bogini Ki, której matka była bogini Najmu. Ki uważa się za matkę Enlila (określanego jako „Wielka Górą" i „Król obcych krain"). Samo określenie Ki było uznawane za element ziemi.

Imię Anu pisane jest w kształcie gwiazdki, oznaczającej jednocześnie niebo(an) i boga. Jako król bogów Anu zajmował się częściej sprawami bogów, którzy często popadali w kłótnie, niż ludzi. Rzadko przedstawiano go w sztuce, a jeśli już to przyjmował postać majestatyczną

i zimną, daleką od ludzkich spraw. Główna świątynia (Bit Reš) boga Anu znajdowała się

w mieście Uruk, z kolei w mieście Aszur składano mu hołd wspólnie z bogiem burzy Adadem, z którym przebywał razem w świątyni.

„Drogą Anu" nazywano poziomy pas horyzontu, rozciągający się pomiędzy 30° nad i pod równikiem, znajdujący się między „Drogą Enlila", a „Drogą Enkiego". Renesans kultu Anu, nastąpił za panowania perskiego w V wieku przed Jezusem Chrystusem władze perskie okupujące rejony Babilonii potraktowały go jako przeciwwagę do kultu bogini Isztar. Kult Anu zanikł za panowania paryjskiego dynastii Arsacydów, kiedy ziggurat w Uruk zamieniono na obiekt militarny.

Enki - kolejny z triady sumeryjskiej był synem, Anu, jego żona to Damgalnuna – bogini ziemi. Enki był czczony jako bóg mądrości, rzemiosła, magii i magicznych zaklęć, był też bogiem podziemnego oceanu i wody słodkiej, opiekunem ludzi, których nauczał jak uprawiać rolę orną. Enki według wierzeń sumeryjskich był uznawany za organizatora świata. W sztuce przedstawiano go pod postacią byka, jego atrybut to laska z głową kozy. Miejscem kultu była Erida. Enlil jest ojcem Marduka.

Isztar (Inanna) była najważniejszym bóstwem żeńskim Mezopotamii, czasami występująca pod imieniem Ninsianna.. W mitologii babilońsko-asyryjskiej, uchodziła za boginię miłości zmysłowej (sakralna prostytucja), gwiazdę wieczoru, płodności, przyrody i wojny, zemsty, utożsamiana była z planetą Wenus. Uznawano ją za jedną z siedmiu, która rozstrzygała o losach świata. Była pojmowana jako Królowa niebios imię „Inanna” prawdopodobnie oznacza „Pani Niebios”- Nin-ana, czasami spotykamy formę Inana oraz Innin. Według przykazań i wierzeń Isztar uważana jest za córkę boga Ana, Nannara lub Enkiego, niektórzy uważali ją za córkę boga księżyca – Nanny i siostrę boga słońca – Szamasza (Utu). Isztar była żoną boga pasterzy Damuziego, (niektórzy uważają, że nie miała stałego małżonka) miała za to siostrę, którą była bogini świata podziemnego Ereszkigal, Ninszubur była posłanką Isztar. Wierzono, że bogini nie miała dzieci z wyjątkiem boga Szara sumeryjskiego bóstwa opiekuńczego miasta Ummy i bohatera mitu o Zu.

Główne miejsce kultu bogini Isztar znajdowało się w Uruk, była to świątynia E-ana („Dom Nieba”), miała też swoją świątynie w E-tur-kalam-ma (Dom - obora kraju), Akad i Niniwie. Isztar była pokazywana ze swoim zwierzęciem, czyli lwem, jej symbolami była gwiazda, tarcza, czasami rozeta.

W wyniku politycznych przemian na terenie Bliskiego Wschodu w czasach nowobabilonskich doszło również do przemian religijnych miejsce boga Nippuru zajął opiekun Babilonu, Marduk  — bóg, który decydował o wszystkim i o wszystkich, jego z kolei miejsce zajął później Asur. Marduk był bogiem magów i losu, grzmotów i burz. Był stwórcą oraz władcą nieba i ziemi. Wierzono, że jest dobroczyńcą ludzi odpowiadał planecie Jowisz. Marduk posiadał około 50 różnych atrybutów. Był synem Enki, a ojcem opiekuna pisarzy Nabu, małżonką Marduka była bogini Saponitu. W mitologii wyjaśnia się stworzenie ludzi przez Marduka po walce z bogiem Kingu, otóż kiedy Kingu zginął Marduk zmieszał jego krew z ziemia i z tej materii powstały pierwsze istoty ludzkie.

Jedna z najbardziej znanych świątyń poświęconych Mardukowi była świątynia Esagila w Babilonii. Od czasów Hammurabiego kult Marduka przybrał charakteru narodowego, opisywano go w wielu utworach literackich, najsłynniejszy to epos pt.: „Enuma Elisz”. Wyobrażany był w tiarze cylindrycznej z insygniami władzy (koło, bicz, kij) w dłoniach, atrybut: berło na tronie. Jego świętymi zwierzętami były: konie, psy i smoki.