Charakter monarchii austro-węgierskiej

Druga połowa XIX wieku przynosi zasadnicze zmiany w monarchii Habsburgów. Konflikt z Prusami w 1866 r. ukazał słabość państwa austriackiego, a bitwa pod Sadową była wielką klęską wojsk cesarskich. Ostatecznie Austria musiała oddać Włochom Wenecję i przyjąć warunki pokojowe, które zostały podyktowane przez kanclerza Prus – Bismarcka. Austria zrezygnowała z uczestnictwa w Związku Niemieckim i zgodziła się na powstanie pod hegemonią Prus – Związku Północnoniemieckiego.

Rok 1866 r. wykazał braki nie tylko w dziedzinie wyszkolenia wojskowego, ale także i w dyplomacji. W wyniku poniesionej klęski cesarz zdecydował się na zmiany o charakterze ustrojowym. Monarchia austriacka została przekształcona w dualistyczną monarchię austro-węgierską. Państwo to powstało w 1867 r.

Austro-Węgry były dwoma odrębnymi państwami (odrębne rządy, parlamenty) ze wspólnym monarchą w osobie cesarza Austrii (tzw. Przedlitawii), a króla na Węgrzech. Granicę pomiędzy państwami wyznaczyła rzeczka Litawia, stąd nazwa dla Austrii – Przedlitawia i dla Węgier – Zalitawia.

Oba państwa łączyła osoba monarchy oraz wspólnego ministerstwa spraw zagranicznych, ministerstwa wojny oraz specjalnego ministerstwa finansów. Wspólny budżet był uchwalany przez delegacje obu parlamentów: austriackiej Rady Państwa i węgierskiego sejmu. Ustalono także podział wspólnych dochodów z wyraźnym jednak uprzywilejowaniem Węgier. To państwo miało pokrywać tylko 30% sum składających się na wspólny budżet. Ugoda austriacko-węgierska miała być ważna przez dziesięć lat. A więc do dziesięć lat Węgrzy mieli możliwość stawiania nowych warunków. Faktycznie pozycja Węgier w dualistycznej monarchii była silniejsza i korzystniejsza. Mieli oni bowiem zdecydowaną przewagę nad innymi narodowościami, zamieszkującymi państwo austro-węgierskie.

Czasy dualizmu to okres nieustannej walki narodowościowej. Monarchię austro-węgierską zamieszkiwały następujące narody: Niemcy, Węgrzy, Czesi i Słowacy, Polacy, Ukraińcy, Chorwaci, Serbowie, Słoweńcy, Rumuni, Włosi. Spośród tych wymienionych tylko Niemców i Węgrów można uznać za narody rządzące w państwie. Polacy, Włosi, Chorwaci i Czesi byli określani mianem narodów współrządzących, bowiem dzięki posiadanym instytucjom politycznym wywierali duży wpływ na politykę prowadzona przez monarchię. Pozostałe narodowości, a więc Ukraińcy, Rumuni, Słoweńcy, Serbowie, Słowacy nie mieli żadnego wpływu na politykę państwa. Ułożenie poprawne stosunków pomiędzy tymi narodowościami wydawało się być niemożliwe. Jedynym spoiwem, łączącym wymienione wyżej narodowości była osoba cesarza z rodu Habsburgów. Taki łącznik okazał się nie być zbyt trwały, szczególnie w drugiej połowie XIX wieku, kiedy w Europie rodziły się państwa narodowe, a ujarzmione przez Habsburgów nacje zaczęły walczyć o swoje prawa i w końcu o niepodległość. Pomiędzy mieszkańcami Austro-Węgier dodatkowo występowały konflikty o charakterze społecznym czy religijnym. Możemy więc mówić o konflikcie pomiędzy Polakami a Ukraińcami, czy pomiędzy Czechami a Niemcami. Na terenie Siedmiogrodu walki toczyli Węgrzy, Rumunii i Niemcy.

Obok tych trudności dla monarchii charakterystyczny był nierównomierny rozwój gospodarczy. Obok obszarów wysoko uprzemysłowionych w skład państwa wchodziły tereny gdzie przemysł  prawie się nie rozwijał, a dominowało rolnictwo. Biorąc pod uwagę wymienione problemy, z którymi przyszło się borykać państwu austro-węgierskiemu, możemy stwierdzić, że rozwój życia politycznego w tych warunkach był bardzo utrudniony. Czynnikiem jednoczącym stała się osoba monarchy oraz armia. Jak miało się jednak okazać w przyszłości, było to jednak za mało aby utrzymać tak ogromne państwo.