Charakter religii starożytnego Egiptu

Jedną z najbardziej znanych cywilizacji starożytnych była cywilizacja egipska już w okresie wczesnodynastyczny, który przypada na 3100pne wykształcił się oryginalny system wierzeń. Dzięki wielu źródłom literackim, ikonograficznym, tekstom hieroglificznym dowiadujemy się licznych informacji na temat nie tylko systemu religijnego Egiptu, ale również na temat funkcji kapłanów w tym systemie, kulcie faraonów, w końcu dzięki nim znamy panteon bogów i ich znaczenie.

Do najsłynniejszych przekazów źródłowych należą: „Teksty piramid” i „Księga Umarłych”, a także przekazy ustne opowiadające wiele opowieści mitycznych .Mity powstawały w ośrodkach najważniejszych kultów religijnych.

W Egipcie zanim doszło do zjednoczenia państwa istniała liczna grupa ośrodków kultu religijnego. Po zjednoczeniu część z nich spotkała się z kultem ogólnopaństwowym, a inne pozostały ośrodkami kultu lokalnego z własnym lokalnym bóstwem. Egipcjanie wytworzyli religie o charakterze politeistycznym, czyli wielobóstwo, mieli też rozbudowany system wyobrażeń na temat pochodzenia bogów (teogonia), świata (kosmogonia) i człowieka (antropogenia).

Według wierzeń Egipcjan świat powstał z chaosu, który miał płynną konsystencję. Określano go praoceanem lub Nu, który zawiera w sobie wszystkie elementy z jakich powstał świat, można, więc powiedzieć, że Nu było odwieczną pramaterią i twórczą energią.

Ważne miejsce w wierzeniach mieszkańców doliny Nilu zajmują siły przyrody, a szczególnie Nil i Słońce. Wierzono, że niektóre zwierzęta są wcieleniem bogów i dlatego należy je otaczać kultem np.:Apis – czarny byk, ptaki np.: jastrzębie i ibisy a nawet koty i krokodyle.

Niektórym bogom nadawano wizerunek ludzki z głowami zwierząt np.: najsłynniejszy opiekun faraonów —  Horus występuje z głową sokoła,Totowi uznawanemu za wynalazcę pisma i opiekuna pisarzy dawano głowę ibisa,  Anubisowi, który był bóstwem opiekuńczym zmarłych rysowano lub rzeźbiono głowę Szakala.

Przypisywano wybranym zwierzętom cechy godne podziwu u bogów np.: siłę, zręczność, piękno, czy płodność. W rozwoju religii egipskiej późniejszych czasów zwyciężył antropomorfizm, czyli wyobrażenie boga w postaci wyłącznie człowieka.

Wierzenia Egipcjan zwracają wielką wagę do kultu zmarłych, dlatego też rozbudowano system wierzeń w życie pozagrobowe. Według ich wiary śmierć nie jest końcem istnienia, a jedynie jego przemianą, wierzono, że życie po śmierci może być szczęśliwsze niż ziemskie. Najwięcej informacji na ten temat życia pozagrobowego znajdujemy w „Księdze Umarłych”.

Według wierzeń egipskich los duszy człowieka zależy od tego jak żył na ziemi, po śmierci każda dusza stawała przed sądem Ozyrysa (boga podziemi), który decydował, czy dana dusza będzie w ciągłym błogosławieństwie i rozkoszy, czy nie.

Ważnym elementem, który zapewniał duszy szczęście był fakt przedłużenia istnienia ciała dla elementu nieśmiertelnego duszy, czyli ka – stąd praktyka mumifikacji zwłok. Herodot w swoich dziełach wspominał o trzech sposobach balsamowania ciał na najdroższy mógł sobie pozwolić jedynie faraon, a na najtańszy nawet podrzędny urzędnik. Sposób balsamowania przebiegał w następującej kolejności:

1. Nieboszczykowi wyciągano mózg za pomocą metalowego haka,
2. Metalowym nożem jamę brzuszną i wyjmowano wnętrzności, następnie chowano je w odrębnych wazach,
3. Zwłoki gruntownie myto,
4. Ciało poddawano nasoleniu przez okres jednego miesiąca,
5. Ciało poddawano suszeniu przez okres siedemdziesięciu dni.

Zmumifikowane ciało chowano w pozycji siedzącej z rękami skrzyżowanymi na piersiach lub łonie, następnie wkładano je w kilka trumien lub sarkofag. Mężczyznom strzyżono włosy, a kobietom zostawiano takie jak nosiła za życia. Na wypadek uszkodzenia lub zapadnięcia się ciała wypełniano go gliną, piaskiem, żywicami, lub trocinami. Balsamowanie kończyło się owijaniem ciała w płócienne nasycone wonnościami chusty i bandaże.

Inną formą przedłużenia istnienia ciała niż mumifikacja było przedstawienie zmarłego w rzeźbie, posągu lub malarstwie, a następnie wybudowanie mieszkania zmarłego, czyli grobu. Egipcjanie sądzili, że zmarły potrzebuje tego samego co za życia ziemskiego, dlatego do grobowców wkładano pokarmy i napoje, sprzęt, szaty, a nawet broń i figurki postaci byłych służących.Te materialne „wspomnienia zmarłych” miały głęboki sens, chodziło bowiem o zapewnienie duszy jakiegoś ziemskiego oparcia.

W „Tekstach piramid” znajdują się opisy wskazujące na nieśmiertelność duszy władców Egiptu, którym zmumifikowano ciało, a więc przedłużono czas jego rozpadu. W niebie czekał na taką dusze bóg Słońca Re i pozwalał władcy kontynuować ziemskie rządy. Nieco inny był los duszy poddanych, która po sądzie Ozyrysa przechodziła do krainy cieni.

W Księdze Umarłych czytamy:

Nie popełniłem fałszu ni kłamstwa wobec ludzi. Nie obchodziłem się źle ze swoimi. Nie grzeszyłem w miejscu prawdy .Nie oskarżałem sługi przed panem jego, nie głodziłem nikogo. Nie zabijałem(…)Jestem czysty. Jestem czysty. Jestem czysty.

Takie oczyszczenie oprócz wspomnianych wyżej materialnych dóbr było powodem do szczęścia duszy w świecie zmarłych. Egipcjanie byli przekonani o konieczności zasłużenia sobie na szczęście wieczne, podobnie jak później chrześcijanie, czy muzułmanie.