Najstarsze cywilizacje powstały w dorzeczach wielkich rzek Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Ich dzieje, a tym samym i powstanie państwowych instytucji będzie sięgać do IV-III tysiąclecia p. Ch. Wśród cywilizacji, powstałych na Bliskim Wschodzie, jedna z nich to starożytny Egipt, druga powstała w dorzeczu Eufratu i Tygrysu – Mezopotamia. Opanowanie terenów i w końcu założenie państwa wymagało działań, które przerastały możliwości rodów czy plemion. Wymagały wprowadzenie scentralizowanego aparatu państwowego, który przejąłby kontrole i pieczę nad życiem mieszkańców wymienionych cywilizacji. Taka potrzeba posiadania silnej władzy, mogącej zaplanować rozwój państwa oraz dbać o jego bezpieczeństwo, stała się czynnikiem, który w starożytności wykreował władzę monarchiczną despotyczną.
Do najważniejszych cech państwa despotycznego należały:
- nieograniczona władza monarchy nad poddanymi
- władza miała charakter teokratyczny, i ściśle była połączona z religijnymi wyobrażeniami
- gospodarka państwa była oparta na eksploatacji ludności, szczególnie niewolników
- w gospodarce dominowało rolnictwo; cechowała ją stagnacja i brak postępu (np. działania ograniczały się do nawadniania pól i utrzymania w czystości kanałów irygacyjnych)
- względy gospodarcze zadecydowały o utworzeniu scentralizowanego aparatu władzy
- państwa despotyczne powstały z drobnych organizmów o charakterze państwowym (np. egipskie nomy)
- stagnacja gospodarcza państwa decydowała o stagnacji politycznego ustroju monarchii