Emigracje i migracje

W 1945 roku na Ziemiach Odzyskanych mieszkało według danych polskich około 3 mln Niemców i 1 mln Polaków wobec 7,1 mln Niemców i 1,3 Polaków w 1939 roku. Oznaczałoby to, iż przed nadejściem frontu z terenów tych wyjechało lub zostało ewakuowanych około 4 mln ludności niemieckiej. Dane te kwestionuje strona niemiecka, według której w 1945 roku pozostawało na Ziemiach Odzyskanych o 2 – 3 mln Niemców więcej. Zgodnie z ustaleniami poczdamskimi, ludność ta miała być przesiedlona do radzieckiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej. W ciągu 1945 roku wyjechało z Polski około 500 tys. Niemców, a od lutego 1946 do sierpnia 1947 r. wysiedlono dalsze 2 mln Niemców. Akcje kontynuowano w następnych latach w wolniejszym tempie. Warunki, w jakich przewożono wysiedlaną ludność niemiecką, były bardzo ciężkie, toteż poniosła ona spore straty. Jednocześnie w latach 1945 – 1947 przemieszczono z Polski do ZSRR 480 tys. Ukraińców, 36 tys. Białorusinów i 20 tys. Litwinów.

Wysiedleniom ludności niepolskiej towarzyszyło przesiedlanie Polaków z Kresów Wschodnich. Na mocy umów zawartych we wrześniu 1944 roku przez PKWN z władzami Białoruskiej i Ukraińskiej SRR oraz porozumienia z 6 VII 1945 roku między TRJN i rządem radzieckim Polacy i Żydzi, którzy potrafili udokumentować swe obywatelstwo polskie sprzed 1939 roku, mogli wybrać przynależność państwową i miejsce zamieszkania w Polsce lub w Związku Radzieckim. W dniu 7 X 1944 roku powstał Państwowy Urząd Repatriacyjny. Ogółem przybyło z Kresów w 1944 r. 117 tys. osób, w 1945 r. – 700 tys., w 1946 r. 420 tys., a w 1947 około 3 tys., razem około 1 240 tys. osób. Jednocześnie na mocy umowy z lipca 1945 r. przeprowadzono częściową repatriację obywateli polskich z pozostałych rejonów ZSRR. W latach 1945 – 1947 przybyło stamtąd 266 tys. Polaków i Żydów. Do liczb tych dodać należy ponad 300 tys. osób, które przybyły w okresie przetaczania się frontu i żołnierzy zmobilizowanych z Kresów. Według danych radzieckich w 1950 r. w ZSRR pozostało 1,6 mln Polaków. W całym tym rachunku brakuje około 1,5 mln Polaków. Większa część tej liczby to zapewne osoby uznane w czasie spisu za nie - Polaków albo Polacy, którzy zginęli w latach 1939 – 1950.

Trwały też powroty Polaków z Zachodu. Spośród, około 2,5 mln osób wywiezionych w czasie wojny, około 600 tys. znalazło się na terenie Ziem Odzyskanych i pozostało tam po przekroczeniu frontu, drugie tyle wróciło do Polski z radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec w 1945 r., a dalsze 100 tys. w latach następnych. Wolniej przebiegała repatriacja z zachodnich stref okupacyjnych, gdzie w chwili zakończenia wojny było około 1 mln Polaków. Pod opieką Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA) było także 250 tys. Polaków wyzwolonych we Francji, Belgii i Holandii, a także tych, którzy znaleźli się w państwach neutralnych. Do końca 1945 rok UNRRA repatriowała 360 tys. Polaków, w 1946 roku 370 tys., a do połowy 1947 roku dalsze 50 tys. osób, czyli łącznie 760 tys. z Niemiec i 20 tys. z innych krajów zachodnich. Później tempo powrotów do kraju spadło w 1947 repatriowano już tylko30 tys., a w latach 1948 – 1950 zaledwie 10 tys. osób. Liczbę Polaków, którzy na stałe opuścili kraj w czasie wojny, szacuje się na około 500 tys. osób.