Geneza i zasady ustrojowe konstytucji marcowej z 1921r.

10 lutego 1919 r. rozpoczęły się w Warszawie obrady Sejmu Ustawodawczego. Biorący w obradach posłowie z pewnością mieli świadomość historycznej chwili, w której biorą udział. Celem Sejmu Ustawodawczego stało się ustalenie zasad ustrojowych odrodzonego państwa polskiego. Spełniał on więc rolę Konstytuanty. 20 lutego 1919 r. uchwalona została tzw. Mała Konstytucja. Miała ona uregulować ustrój polityczny państwa do czasu powstania konstytucji pełnej. Mała Konstytucja miała więc charakter czasowy. Do momentu uchwalenia nowej ustawy zasadniczej Sejm powierzył Józefowi Piłsudskiemu stanowisko Naczelnika Państwa.

Zapisy Małej Konstytucji mówiły o tym, że władzą suwerenną, ustawodawczą w państwie jest Sejm. Naczelnik Państwa miał być wykonawcą jego zaleceń i uchwał. Do najważniejszych jego uprawnień należało powoływanie rządu w porozumieniu jednak z Sejmem. Za swoje decyzje Naczelnik ponosił odpowiedzialność przez Sejmem. Mała Konstytucja wprowadzała więc w Polsce system parlamentarny. Pozbawiła Naczelnika inicjatywy ustawodawczej oraz prawa do rozwiązania parlamentu. Tekst konstytucji do czasu uchwalenia konstytucji marcowej był jeszcze kilkakrotnie modyfikowany.

Prace nad pełną konstytucją zostały rozpoczęte już w 1917 r. Zakończyły się cztery lata później. W trakcie prac pojawiły się projekty konstytucji złożone przez partie polityczne, Komisję Konstytucyjną oraz projekt rządowy. Projekty stały się przedmiotem szczególnie burzliwych debat i polemik. Przedmiotem sporu był zakres oraz sposób wyboru głowy państwa. Ponadto dyskutowano na temat statusu Kościoła katolickiego oraz mniejszości narodowych zamieszkujących II Rzeczypospolitą. Spór dotyczył również tego czy przyszły parlament ma być jedno czy dwuizbowy. Ostatecznie 17 marca 1921 r. konstytucja została uchwalona.

Charakterystyczną cechą konstytucji marcowej była wspomniana już powyżej przewaga władzy ustawodawczej – parlamentu, nad władzą wykonawczą. Taki kształt konstytucji był wynikiem politycznych walk jakie toczyły się w ówczesnym Sejmie. Partie prawicowe, przypuszczając, że na stanowisko prezydenta może zostać powołany Józef Piłsudski, sprzeciwiły się obdarzeniu prezydenta zbyt szerokimi kompetencjami.

Konstytucja została podzielona na siedem rozdziałów i zawierała 126 artykułów. Rozpoczynał ją zwrot „W imię Boga Wszechmogącego!”. Rozdział pierwszy dotyczył ustrojowych podstaw państwa polskiego, rozdział drugi mówił o władzy ustawodawczej, rozdział trzeci o władzy wykonawczej i jej kompetencjach, rozdział czwarty dotyczył sądownictwa, rozdział piąty mówił o pozycji jednostki w państwie, o jej prawach i obowiązkach, rozdział szósty poruszał sprawy dotyczące zasad zmian i rewizji tekstu ustawy zasadniczej i rozdział siódmy zawierał przepisy i postanowienie przejściowe.

1 czerwca 1921 r. tekst konstytucji marcowej został opublikowany w Dzienniku Ustaw RP.

Z artykułu 1 konstytucji wynikało, że państwo polskie posiada ustrój republikański, a władza zwierzchnia należy do narodu. Naród sprawował władzę poprzez wybieralne organy. Konstytucja przyjmowała więc zasadę reprezentacji. W ustawie zasadniczej nie przewidywano instytucji referendum. Struktura organów władzy państwowej została oparta na zasadzie trójpodziału władzy. Organem władzy ustawodawczej był dwuizbowy parlament, składający się z Sejmu i z Senatu, organem władzy wykonawczej był prezydent oraz rząd, a władza sądownicza należała do niezawisłych Sądów. Konstytucja mówiła o jednolitości terytorialnej państwa polskiego. Jednak specjalny status otrzymało województwo śląskie, który został mu nadany ustawą z dnia 15 lipca 1921 r. Województwo to mogło między innymi posiadać własny Sejm, a powyższa ustawa zapewniała mu autonomię.