Geneza Księstwa Warszawskiego

Po upadku państwa polskiego w 1795 r. Trzej zabory podjęli próby pozyskania polskiego stanu szlacheckiego dla każdego z tronów. Wszystkie trzy monarchie, mimo że były monarchiami autokratycznymi, w swoich rządach opierały się na szlachcie.

Część polskiej szlachty gotowa był na początku XIX wieku z utrata państwa. Tym bardziej, ze sprzyjała temu postawa państw zaborczych, które początkowo starały się nie dyskryminować polskiej szlachty z powodu jej poczucia narodowego czy wyznania. Tylko stosunkowo nieliczna grupa Polaków nie straciła wiary i nadziei na przywrócenie Polsce niepodległości. Byli to głównie działacze z okresu obrad Sejmu Wielkiego oraz uczestnicy insurekcji kościuszkowskiej. Niektórzy z polskich wojskowych oraz polityków liczyli na skłócenie się zaborców, co doprowadziłoby do wojny pomiędzy nimi, a to mogłoby otworzyć państwu polskiemu drogę do niepodległości. Wśród możliwych i branych pod uwagę scenariuszy znalazło się rozwiązanie polskiej sprawy w oparciu o Prusy, Austrię, Rosje lub Francję. Większość jednak aktywnych Polaków, działających zarówno w kraju jak i zagranicą, postawiła na rewolucyjną Francję. Państwo to wówczas walczyło z cała tzw. starą Europą, w tym także i z polskimi zaborcami. Szczególnie uważnie przyglądali się Polacy sukcesom, które we Włoszech odnosił generał Napoleon Bonaparte. Przyciągnął on do siebie polskich emigrantów i działaczy. Tu o jego boku i za jego przyzwoleniem w 1797 r. powstały Polskie Legiony pod dowództwem generała Jana Henryka Dąbrowskiego, które stały się dla Polaków namiastka polskiej armii w sytuacji gdy nie istniało ich państwo.

Rok 1806 r. przyniósł kolejne walki Napoleona tym razem z IV koalicją, w której znalazły się m. In. Prusy i Rosja. 27 października 1806 r. Napoleona Bonaparte uroczyście wjechał do Berlina, zapowiadając prowadzenie „polskiej wojny”. Towarzyszył mu wówczas Jan Henryk Dąbrowski. W listopadzie do Poznania przybyli Józef Wybicki i Dąbrowski, którzy wraz z innymi polskimi politykami przystąpili do urządzania kraju oraz do usuwania oznak pruskiej władzy. Działania przeciwko Iv koalicji antynapoleońskiej toczyły się na terenie dawnych ziem polskich. Wraz z podjętymi przez polskich polityków działaniami zaczęły samorzutnie powstawać polskie oddziały, które wyzwalały coraz to nowe polskie ziemie. Na terenie Wielkopolski wybuchło powstanie, a Polacy na 5 dni przed wkroczeniem Francuzów opanowali Kalisz. Polskie elity także włączyły się w proces wyzwalania państwa. Przybyli m. In. Emisariusze z terenu Galicji, którzy zapewnili, że są gotowi wesprzeć walczące polskie i francuskie oddziały. Zasadnicze znaczenie dla rodzącego się księstwa warszawskiego miało opanowanie przez wojska polsko-francuskie w dniu 27 listopada 1806 r. Warszawy. 5 grudnia właśnie tutaj zostały powołane władze polskie: Izba Najwyższa Wojenna i Administracji Publicznej, na czele której stanęli Stanisław Małachowski, Ludwik Gutakowski i Stanisław Kostka Potocki. Na terytorium, które zostało w czasie walk wydarte Prusom władzę od 14 stycznia 1807 r. Sprawowała Komisja Rządząca, składająca się z siedmiu członków. Komisja ta pełniła swoja funkcję z upoważnienia Napoleona, a w jej szeregach znaleźli się polscy politycy znani z okresu Sejmu Czteroletniego. Urząd prezesa Komisji pełnił Stanisław Małachowski, a dyrektorem departamentu wojny została książę Józef Poniatowski.

Działania wojenne trwały jeszcze do czerwca 1807 r. O ostatecznym zwycięstwie Napoleona Bonaparte zadecydowała wygrana bitwa pod Frydlandem, w której wzięły także udział polskie oddziały pod dowództwem gen. Dąbrowskiego.

Rozmowy pokojowe toczyły się w Tylży. Ich tematem była także sprawa polska. Zarówno Aleksander I jak i Napoleon wyrazili zgodę na powstanie państwa polskiego. Z inicjatywą jednak wystąpił Napoleon. Przedmiotem dyskusji był obszar przyszłego państwa oraz stopień jego niezależności. W wyniki prowadzonych rozmów powstało Księstwo warszawskie, na którego czele stanął król saski Fryderyk August I (wnuk Augusta III). Traktat w Tylży został podpisany 7 lipca 1807 r. Powoływał on do życia Księstwo Warszawskie, które objęło ziemie trzeciego, drugiego oraz południową część pierwszego zaboru pruskiego. Nowemu państwu zagwarantowano wolna i swobodna komunikację z Saksonią przez Śląsk, należący do Prus. Rosji na mocy tego traktatu przypadł tzw. okręg białostocki, wydzielony z ziem trzeciego zaboru pruskiego. Z terytorium Prus został wyłączony również Gdańsk, który został przekształcony w miastu, gdzie porządku strzegły wojska francuskie oraz rezydował przedstawiciel tego państwa.