John Locke

John Locke (1632 – 1704) – angielski filozof, politolog, pedagog. Urodził się w miejscowości Wrington w rodzinie purytańskiej, jego ojciec był z wykształcenia prawnikiem. John Locke studiował na Oxfordzie filozofię, etykę, logikę, nauki przyrodnicze i medycynę. Po skończeniu studiów wykładał na swojej uczelni grekę, retorykę i filozofię. Uwikłany w problemy polityczne (był sekretarzem lorda Shaftesbury’ego, przywódcy wigów) dwukrotnie przebywał na wygnaniu w Holandii i Francji. Po powrocie do Anglii zaczął publikować swoje dzieła. W 1690 roku wydał „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”, było to dzieło poświęcone analizie ludzkiego poznania. Inne publikacje dotyczyły dziedziny filozofii społecznej, filozofii religii, politologii oraz pedagogiki. Locke napisał m. in.: „Dwa traktaty o rządzie”, „Listy o tolerancji” „Myśli o wychowaniu”. J. Lock był zwolennikiem tolerancji , z której zwolnił ateistów (według niego byli oni wrogami moralności i porządku społecznego) oraz katolików, którzy podlegali papieżowi.

Najważniejsze i najbardziej rewolucyjne poglądy J. Locka dotyczyły poznania, uważał iż wszelka wiedza i zewnętrzna i wewnętrzna pochodzi z doświadczenia (empiryzm). Podczas życia człowiek nabywa nowych doświadczeń na dwóch drogach: doświadczając rzeczy zewnętrznych (poprzez postrzeżenie) oraz doświadczając samego siebie (przez refleksję). Według Locka nie ma wrodzonych zasad moralnych, wynikają one jedynie z praw natury, których każdy doświadcza w ciągu życia, mówiąc inaczej nabywa doświadczenia. Jeśli rodzimy się jak tabula rasa – czysta niezapisana karta, to poprzez wychowanie możemy nauczyć się żyć moralnie. Każdy człowiek rodzi się wolny i rozumny, a więc nie powinien być karany cieleśnie, szczególnie przez nauczycieli, którzy raczej powinni zachęcać do nauki i poznawania niż karać.

Poglądy polityczne J. Locka koncentrują się wokół doktryny o umowie społecznej. Angielski filozof opracował teorie rządów republikańskich, wskazując na warunki, jakie należy spełnić. Oto niektóre z nich:

• umowa powinna być jasno sprecyzowana i zapisana w postaci konstytucji,
• sprawowanie rządów powinno opierać się na prawie,
• nie możliwe jest sprawowanie władzy silną ręką,
• władzę sprawuje cała wspólnota, która powierzyła rządzącym jedynie pewne uprawnienia,
• respektowana jest szeroko rozumiana wolność – wypowiedzi, zrzeszeń itp.

Angielski filozof twierdził, że w państwo tworzą ludzie wolni i równi, a władza wybrana spośród nich (rząd) powinna służyć prawu np. do życia, wolności i własności. Jeśli rząd jest właściwy panuje w społeczeństwie powszechne poczucie wspólnoty i łatwiej wówczas o postawy altruistyczne. Jeśli zaś rząd nie wytworzy właściwej wspólnoty, a w państwie panuje jednowładztwo wówczas szybciej dochodzi do destabilizacji. W razie złamania praw przez rząd, czyli w razie zerwania umowy społecznej powinien on być odwołany. Najkorzystniejszym ustrojem dla zachowania praw była według J. Locka nie monarchia absolutna, której był przeciwnikiem, ale republika. Popierał podział trójpodział władzy na ustawodawczą i wykonawczą. Lock opowiadał się za szeroko rozumianym liberalizmem w ekonomii, polityce, a nawet religii. Chwalił konstytucjonalizm w państwie republikańskim, proponował, aby ustawy ustalone przez rząd i niezgodnie z prawem naturalnym nie były przestrzegane przez społeczeństwo.

Locke miał wielu przeciwników i zwolenników. Tych pierwszych zyskał na skutek wieloznaczności używanych pojęć i niekonsekwencji poglądów. Tych drugich pozyskał szczególnie wśród środowisk inteligencji, którzy uczynili go filozoficznym liderem ruchu liberalnego. Wpływy angielskiego filozofa sięgały poza kontynent europejski, np.: fragmenty jego dzieła pt. „Dwa traktaty o rządzie” są cytowane w Deklaracji Niepodległości Konstytucji Stanów Zjednoczonych.

John Locke odegrał bardzo ważną rolę w kształtowaniu myśli doby Oświecenia, bowiem stał się jednym z jej klasyków. Na swoim grobie kazał wyryć napis, którego jedno ze zdań brzmiało: „Jeśli kto szuka życia, znajdzie je w Ewangelii, jeśli kto szuka śmierci , znajdzie ją tu na tym cmentarzu i wszędzie”.