Konflikty polsko-krzyżackie 1226-1561

W początkach XIII w. dojrzewała w Polsce , zarówno w sferach kościelnych jak i świeckich, myśl chrystianizacji wciąż jeszcze pogańskich Prus. Propagował ją zwłaszcza opat klasztoru cystersów w Łeknie w Wielkopolsce Gotfryd, powołując się na bullę papieską z 1206 r. Właściwa działalność misyjną rozpoczął w 1209 r. mnich i okresowo opat tego klasztoru Chrystian, wraz z innym mnichem z Łekna Filipem – Boguchwałem z wielkopolskiego rodu Pałuków Ten ostatni poniósł śmierć męczeńską, zaś Chrystian przy poparciu materialnym Mszczuja, księcia pomorskiego, Konrada Mazowieckiego i Władysława Odonica osiągnął duże sukcesy. W 1216 r. uzyskał sakrę biskupią na teren Prus, przy czym biskupstwo pruskie podporządkowane zostało bezpośrednio papiestwu. Istnieje domysł, że misji Chrystiana towarzyszył plan zorganizowania państwa biskupiego w Prusach, którego zwierzchność należałaby również do papiestwa.

Tymczasem plan chrystianizacji Prus był jeszcze daleki od realizacji. W związku z podejmowaną właśnie 1217 r. krucjatą do Ziemi Świętej, Stolica Apostolska nawoływała do wyprawy krzyżowej przeciw Prusom. Sugerowała wstrzymanie wywozu do tego kraju niezbędnych mu artykułów jak sól, żelazo i broń. Wówczas Leszek Biały przeciwstawił projektowi papieskiemu własny, niezwykle jak na owe czasy humanitarny plan zorganizowania w Prusach emporium handlowego na te niezbędne artykuły, gdzie przy okazji transakcji handlowych głoszono by Słowo Boże. Do tego jednak nie doszło i sam Leszek Biały z Henrykiem Brodatym, Konradem Mazowieckim, Świętopełkiem księciem pomorskim i episkopatem polskim organizowali krucjaty do Prus w latach 1222 i1223 r. Pod wpływem zaś Chrystiana Konrad Mazowiecki i biskup płocki powołali do życia zakon rycerski z siedzibą w Dobrzyniu, który miał być zbrojnym ramieniem biskupstwa pruskiego. Świętopełk włączył do chrystianizacji Prus osadzonych właśnie w Gdańsku dominikanów, a Konrad zawarł porozumienie z zakonem Najświętszej Marii Panny, czyli zakonem, który u nas popularnie nazywano Krzyżackim. Wyparty z Jerozolimy, gdzie powstał, zakon ten znalazł pole działania na Węgrzech wśród pogańskich, Kumanów, ale stąd został wydalony w 1225 r. i jak się wydawało doskonale nadawał się do przeprowadzenia chrystianizacji Prus.

W wyniku porozumienia z Konradem Mazowieckim, ale jeszcze przed właściwym przybyciem do Polski, wyjednali sobie Krzyżacy przywilej cesarza Fryderyka II, wystawiony w Rimini w 1226 r., który na przyszłość gwarantował im na terenach podbitych status państwowy, z jakiego korzystali książęta Rzeszy. Konrad Mazowiecki uposażył ich nadaniami gruntowymi w ziemi chełmińskiej o charakterze wyłącznie prywatno-prawnym w latach 1228 i 1230.Natomiast już pod datą 30 czerwca 1230 r. Krzyżacy sporządzili falsyfikat, tzw. przywilej kruszwicki, który posłużył im do uzurpacji władzy publicznej w obrębie tej ziemi. Właściwą działalność rozpoczęli w 1230 r. w porozumieniu z Chrystianem. Szlak ich podbojów wiódł w dół Wisły, z kolei brzegiem morza ku wschodowi i stąd wreszcie w głąb Prus. Gdy Chrystian w latach 1233-1239 znajdował się w niewoli pruskiej, Krzyżacy rozwinęli swą działalność w Stolicy Apostolskiej. Jej efektem było pozyskanie inwestytury papieskiej na Prusy w 1234 r., a z kolei zawiązanie stosunku lennego miedzy wielkim mistrzem a papieżem. W 1235 r. wchłonęli Krzyżacy w obręb własnej organizacji zakonnej braci dobrzyńskich, a w dwa lata później także inflancki zakon Kawalerów Mieczowych.

Korzystając z poparcia cesarstwa, papiestwa i własnej siły militarnej przystąpili do budowy państwa zakonnego. W Polsce nie dostrzeżono niebezpieczeństwa i chętnie udzielano im pomocy. Tylko Świętopełk pomorski podjął z nimi natychmiast samotną walkę