Druga połowa XVIII wieku przynosi w Polsce rozkwit publicystyki oraz pisarstwa politycznego. Powstały wówczas pierwsze kluby polityczne, z których wykształcą się stronnictwa polityczne w okresie Sejmu Wielkiego. Wśród reformatorów należy wymienić Stanisława Staszica, Hugona Kołłątaja i innych. Formułowali oni programy reform politycznych, społecznych i gospodarczych, które miały dźwignąć chylącą się ku upadkowi Rzeczypospolitą Polską. W swoich wizjach przedstawiali oni Polskę jako monarchię konstytucyjną, na czele której stałby monarcha, zreformowany sejm. Przywileje miałby otrzymać stan mieszczański. Ograniczona zostałaby samowola szlachty, a warstwa chłopska miałaby otrzymać osobistą wolność.
Druga połowa XVIII wieku przyniosła w Polsce coraz silniejsza ingerencję państw ościennych w wewnętrzne sprawy Polski. W 1772 r. po upadku konfederacji barskiej, Austria, Prusy i Rosja, zdecydowały się na częściowy rozbiór ziem polskich i włączenie ich do swoich granic. Wśród zaborczych państw to właśnie Rosja była najgroźniejszym dla Polskie agresorem. Carowie potrafili wykorzystywać antagonizmy pomiędzy szlachtą a panującymi na polskim tronie władcami. W latach 80-tych XVIII wieku rosyjska ingerencja budziła coraz większe oburzenie światlejszej części polskiego społeczeństwa. Reformatorzy postulowali zmiany, głównie natury ustrojowej. Wszelkie podejmowane przez nich działania spotykały się z oporem ze strony Rosji, która wolała u swojej zachodniej granicy posiadać słabą i podporządkowaną Polskę. Aby wprowadzić w życie postulowane reformy, należało znaleźć poparcie wśród szerokich warstw społeczeństwa oraz na arenie międzynarodowej.
Pod koniec lat 80-tych Rosja uwikłała się w wojnę z Turcją. Trudna sytuacja militarna zmusiła Katarzynę II do ustępstw na rzecz Polski. Caryca wyraziła więc zgodę na zwołanie sejmu. Na dzień 6 października 1788 r wyznaczono datę otwarcia obrad Sejmu Czteroletniego w Warszawie. Marszałkiem Izby Poselskiej został wybrany Stanisław Małachowski. Następnego dnia został zawiązany „Akt konfederacji generalnej w sejmujących stanach obojga narodów”.
Jeszcze nim rozpoczęły się obrady ukonstytuowały się stronnictwa polityczne. Początkowo bardzo silną pozycję zajmował obóz prorosyjski. Było to tzw. stronnictwo hetmańskie, które sprzeciwiało się reformom i zmierzało do utrzymania status quo, a więc chciało zachowania istniejącego ustroju, kontrolowanego przez Rosję. Obok niego wyłoniło się stronnictwa dworskie, zwane też królewskim, które twierdził, że konieczne są reformy, jednak w umiarkowanym duchu. Reformy miałyby zostać przeprowadzone we współpracy z państwem rosyjskim. Ostatnim stronnictwem było stronnictwo patriotyczne. Jego głównymi twórcami i zarazem przywódcami byli Stanisław i Ignacy Potoccy, oraz Stanisław Małachowski. Ugrupowanie opowiadało się za szerokim programem reform ustrojowych, które prowadziłyby państwo polskie do wyzwolenia spod rosyjskiej dominacji. Uchwały, które zapadły w trakcie czterech lat obrad, zapadały bardzo często w dramatycznych okolicznościach. W 1789 r. likwidacji uległa Rada Nieustająca. Oznaczało to, że reformatorzy odrzucają rosyjskie gwarancje ustrojowe oraz opowiadają się za suwerennością państwa polskiego.
Sejm został powołany do uchwalenia konstytucji, która reformowałaby stosunki polityczne, społeczne i gospodarcze w państwie. Miała zreorganizować ustrój Rzeczypospolitej Polskiej. Od grudnia 1790 r. rozpoczęły się konspiracyjne prace nad przygotowaniem projektu ustawy. W ich wyniku powstał ostateczny tekst pierwszej polskiej konstytucji. Prace zostały zakończone w kwietniu 1791r. W tym czasie powstawały również teksty dotyczące cząstkowych spraw, które w ostatecznej wersji miały stać się częścią nowej konstytucji. Taką formę miał zaproponowany przez króla projekt „Marzenia dobrego obywatela”, często określany mianem królewskiego dyktatu. Dokument powyższy zawierał koncepcje monarchii konstytucyjnej, które były wzorowane na angielskim modelu ustrojowym. W trakcie prac powstał projekt pt. „Reforma konstytucji”. Wywołał on jednak wiele zastrzeżeń, dlatego też na polecenie marszałka Małachowskiego, Hugo Kołłątaj opracował nową jego wersję, która stała się podstawą ostatecznej redakcji ustawy zasadniczej. Treść tego dokumentu była kompromisem jaki został zawarty pomiędzy królem a członkami stronnictwa patriotycznego. Aby uchwalić konstytucję warunkiem koniecznym było uzyskanie poparcia opinii publicznej oraz jak najliczniejszych zwolenników spośród osób zebranych na obradach sejmowych. Przedstawiona została także tzw. Asekuracja, która zawierała zobowiązanie do poparcia konstytucji w trakcie jej głosowania podczas sejmowych obrad. Dokument ten podpisało ponad 100 osób. 3 maja 1791 r. konstytucja została uchwalona w nadzwyczajnym trybie. Można więc na tej podstawie stwierdzić, że konstytucja została uchwalona w drodze swoistego zamachu stanu. Przebieg całej sejmowej sesji został starannie zaplanowany przez zwolenników reform ustrojowych. Obrady trwały wiele godzin. W ich trakcie dochodziło do sporów i konfliktów pomiędzy posłami. W końcowej fazie obrad król na wezwanie sejmujących, poparł konstytucję i zaprzysiągł ją na ręce biskupa krakowskiego Feliksa Turskiego. Uchwalenie konstytucji nastąpiło większością głosów. Jej główne zaprzysiężenie odbyło się w kolegiacie św. Jana, dokąd podążyli obradujący. Było to wyrazem nadanie ustawie zasadniczej sankcji kościelnej. Po zaprzysiężeniu została odśpiewana pieśń „Te Deum laudamus”, a sejmowe obrady odroczono do 5 maja 1791 r. Przeciwnicy uchwalenia konstytucji złożyli przeciwko niezgodnemu z regulaminem uchwaleniu ustawy na ręce marszałka sejmu Stanisława Małachowskiego. 5 maja Deputacja Konstytucyjne podpisała Ustawę Rządową i w tym samym dniu konstytucja stała się aktem prawnie obowiązującym.
Tekst konstytucji składał się 14 artykułów. Akt został połączony z tradycją katolicką poprzez umieszczenie bezpośrednio pod tytułem słów „W imię Boga w Trójcy Świętej Jedynego”. Słowa wstępu napisane z niezwykłą ekspresją, zostały skierowane od całego polskiego narodu. Przywoływano w nim pozytywne i patriotyczne hasła i wydarzenia.
Na czoło wśród poruszanych przez konstytucję zagadnień wysunięte zostały zagadnienia wyznaniowe. Poruszał jej art. 1 konstytucji, podkreślając jednocześnie znaczenie religii katolickiej dla państwa polskiego. Kolejne artykuły zawierały regulacje dotyczące szlachty (art. 2), mieszczan (art. 3) oraz warstwy chłopskiej (art. 4). Częścią konstytucji stała się ustawa o miastach, która została uchwalona 17 kwietnia 1791 r. konstytucja utrzymywała dominującą pozycję szlachty i zasadniczo nie zmieniała położenia chłopów. Przyznano jednak wiele przywilejów warstwie mieszczańskiej. Kolejne artykuły dotyczyły ustroju państwa. Mówiły więc o władzy ustawodawczej (art. 6), wykonawczej (art. 7) oraz sądowniczej (art. 8). Częścią konstytucji stało się też prawo do sejmikach uchwalone 24 marca 1791 r. końcowe artykuły mówiły o zasadach regencji (art. 9), o edukacji królewskich dzieci (art. 10) oraz o postanowieniach dotyczących wojska (art. 11).