Kontrreformacja w kościele

W latach 1545 – 1563 trwał z przerwami jeden z ważniejszych dla Kościoła soborów powszechnych zwanych trydenckim odbył się w Trydencie na terenie północnych Włoch.Przyczyny zwołania tego soboru tkwią głęboko w procesach religijnych jakie zachodziły w XVI wieku na terenie Europy. Mowa tu o ruchach religijnych, które burzyły dotychczasowy autorytet Kocioła oraz o kryzysie w samym Kościele. Warto pamiętać, że pierwsze ruchu krytykujące Kościół, zwane herezjami pojawiły się w końcówce średniowiecza. Na bazie reform Kościoła i wspomnianych herezji powstały w XV wieku ruchy reformujące Kościół, jak również ruchy dysydenckie (desidio- różnić się), całkowicie zrywające z nim. Kontrreformacja była więc odpowiedzią na ruchy różnowiercze, a jednocześnie reformą wewnątrz Kościoła.

Według bulli Pawła III Laeteare Jeruzalem z 19 listopada 1544 roku cele Soboru Trydenckiego zawierały się w następujących punktach:

• Wytępienie herezji.
• Odnowienie dyscypliny kościelnej oraz poprawa obyczajów wśród duchownych.
• Wprowadzenie zewnętrznego pokój w całym Kościele.
• Przybliżenie religii ludowi.

Sobór trwał przerwami osiemnaście lat i przebiegał w trzech etapach, w pewnym momencie jego obrady przeniesiono do Bolonii, by znów powrócić do Trydentu. Postanowienia Soboru Trydenckiego były następujące:

• wprowadzenie wizytacji duszpasterskich, arcybiskupów i biskupów w celu podniesienia dyscypliny wśród duchowieństwa;
• utworzono seminaria duchowne, w celu podniesienia poziomu intelektualnego księży. Pierwsze seminarium powstało w diecezji mediolańskiej, z zostało założone przez Karola Boromeuszka (późniejszego świętego);
• potwierdzono wszystkie siedem, dotychczas uznawane przez kościół sakramenty,
• potępiono kalwińską zasadę o predestynacji, czyli przeznaczeniu;
• potępiono naukę Marcina Lutra, zachowując koncepcję wolnej woli zdolnej wybrać pomiędzy złem, a dobrem;
• potępiono indywidualne interpretowanie Pisma Świętego, a Biblię i tradycję Kościoła uznano za równoważne źródła wiary;
• potwierdzono obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii;
• językiem liturgicznym pozostał w dalszym ciągu język łaciński; chociaż stopniowo zezwolono wprowadzać język narodowy do czytań;
• papieża uznano za najważniejszy autorytet w kwestii wiary;
• nakazano proboszczom prowadzić w parafii księgi metrykalne, w których miały się znajdować informacje na temat urodzin chrztów, ślubów i pogrzebów;
• zakazano kumulacji nadań lennych;
• zniesiono nepotyzm;
• wprowadzono zasady o klauzurze zakonnej;
• papież Paweł III zreorganizowano istniejącą od XIII wieku Inkwizycję – miała się zajmować ściganiem osób podejrzanych o herezje. Podczas procesów heretyków wymierzeniem kary zajmowała się osoba świecka, a sad odbywał się w trybie przyspieszonym bez obrońcy ;
• wprowadzono Indeks Ksiąg Zakazanych, na który trafiały książki uważane za heretyckie i podważające autorytet Kościoła. Na indeksie spisanym po raz pierwszy w 1559 roku znalazły się m. i. n. dzieła Mikołaja Kopernika ,,O obrotach sfer niebieskich”, Andrzeja Frycz Modrzewskiego, oraz Niccolo Machiavelliego;
• powołano Kongregację Kardynalską Świętej Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, tzw. Święte Oficjum, które miło nadzorować działalność sądów inkwizycyjnych w walce z reformacją.

W kolejnych latach Kościół przeprowadził jeszcze inne reformy, np.:

• ujednolicił liturgię w całym Kościele;
• ogłosił brewiarz (1568 rok);
• organizował misteria i widowiska o tematyce religijnej, aby rozszerzyć popularność i uatrakcyjnić wiedze teologiczną;
• popierał rozwój literatury i sztuki religijnej;
• w celu przyciągnięcia wiernych uatrakcyjniono oprawę Mszy Świętej śpiewem, a same Kościoły bogatym wystrojem wnętrz;
• tworzył nowe szkoły organizowane i prowadzone przez zakony;
• wzmocnił działalność kaznodziejską dominikanów, franciszkanów, a przede wszystkim jezuitów.

Zakon Jezuitów (Societas Jesu), inaczej Towarzystwo Jezusowe został założony w 1534 roku przez Ignacego Loyolę, a zatwierdzony w1540 roku przez papieża Pawła III. Był to zakon powołany do realizacji postanowień soboru trydenckiego, ale też do wiernego posłuszeństwa papieżowi. Jeden ze ślubów składanych przez zakonników obejmował przysięgę wierności pierwszemu w Kościele katolickim.

Jezuici zajmowali się:

• zakładaniem szkół średnich (kolegia) oraz wyższych (akademie),
• rozwojem intelektualnym swoich zakonników,
• prowadzeniem działalności misyjnej i ewangelizatorskiej,
• rozpowszechnianiem nowych formy modlitwy np. : medytacje (później zwane ignocjańskie),w celu bliższego kontaktu Boga z człowiekiem,
• pozyskiwaniem wiernych poprzez nowe formy życia religijnego np. sodalicje,
• rozpowszechnianiem wiary poprzez różnego rodzaju formy teatralne.

Dzieło Soboru Trydenckiego jest tym większe, że uchwały te nie pozostały martwą literą, czy tylko zbiorem haseł lecz weszły w życie i stały się rzeczywistością. Na czele licznej grupy ludzi światłych i ożywionych duchem soborowym stał arcybiskup Mediolanu, wspomniany wyżej święty Karol Boromeusz, papież Pius IV, a w Rzeczypospolitej biskup warmiński i kardynał Stanisław Hozjusz (nazywany przez niektórych podporą Kościoła i młotem na kacerzy).