Kształtowanie się systemu feudalnego w Europie.

Dominujące w średniowiecznej Europie stosunki feudalne sięgają genezą schyłkowego etapu Cesarstwa Rzymskiego. W III w. n.e. wstrząsnął jego strukturami potężny kryzys gospodarczy, który zrujnował ekonomię imperium. Upadek i wyludnienie ośrodków miejskich, słaba siła nabywcza pieniądza oraz jego ogólny brak w obiegu, sprawiły, że stopniowo malało znaczenie gospodarki towarowo – pieniężnej, którą zastępowały dawne, naturalne formy gospodarowania i wymiany. Podstawą utrzymania ludności, skupionej dotąd przeważnie wokół miast, stała się teraz ziemia, a swoistym „środkiem płatniczym” płody rolne. W nich coraz częściej pobierano podatki, wypłacano wojsku żołd, wynagradzano urzędników i rzemieślników. Ogromną rolę odgrywała w związku z tym wielka własność ziemska, tzw. latyfundia.

Ówczesna gospodarka latyfundialna opierała się w przeważającej części na pracy niewolników, tymczasem wraz z zanikiem ekspansywności cesarstwa i zmniejszeniem się liczby prowadzonych przez nie wojen rynek niewolniczy gwałtownie się skurczył, a cena niewolnika niepomiernie wzrosła. Konsekwencją tego stanu rzeczy był brak rąk do pracy na roli, która leżała nierzadko odłogiem bądź też była nie do końca wykorzystana z powodu ekstensywnych form gospodarowania. W celu zwiększenia jej dochodowości latyfundia podzielono na tak zwaną rezerwę pańską, zaspokajającą wszystkie potrzeby właściciela, oraz część puszczoną w dzierżawę. Przekazywano ją w użytkowanie albo kurczącej się liczbie niewolników, zezwalając im na zakładanie rodzin, albo zubożałym chłopom. Nie dokonywało się to jednak bezinteresownie. W zamian za nadanie ziemskie i opiekę ze strony latyfundysty obdarowani zobowiązywali się do pewnych świadczeń wobec niego, najczęściej do pełnienia posług militarnych, do różnego rodzaju robocizn oraz do uiszczania za dzierżawę czynszu w naturze lub w pieniądzu. Oczekiwano od nich także wierności, lojalności i posłuszeństwa. W ten sposób tworzyć się zaczęła oparta na własności ziemi sieć hierarchicznych powiązań osobistych między ludźmi, stanowiącą podstawę funkcjonowania nowego porządku społecznego, zrodzonego ostatecznie w dobie karolińskiej, który zyskał miano feudalnego.

Średniowieczny porządek feudalny narodził się w monarchii karolińskiej w VIII – IX w. Stosunki zależności osobistej zawiązane pomiędzy możnymi i ich wojownikami zostały wykorzystane i rozpowszechnione przez Karola Wielkiego do umocnienia jego władzy. Monarcha nadawał chętnie swoim urzędnikom i rycerzom majątki ziemskie, zachęcając do budowy podobnych zależności osobistych na niższych szczeblach hierarchii społecznej. Swój najpełniejszy rozwój feudalizm przeżył w IX – X w., ogarniając swym zasięgiem prawie całą Europę.