Literartura starożytnej Grecji

W dobie starożytnej na terenie Grecji doskonale rozwijała się literatura, jej szczególny rozwój przypadł na okres klasyczny V – IV wiek p.n.e. Rozwój literatury był możliwy dzięki upowszechnieniu się pisma. Alfabet grecki na przestrzeni wieków ulegał wielu przemianom. Grecy od XIV wieku p.n.e. znali alfabet fenicki, jednak szybko dostosowali go do własnego użytku, wprowadzając samogłoski : a, e, i, o, u oraz spółgłoski nie istniejące w języku semickim. Najstarszy zapis w języku greckim pochodzi z 800 roku przed narodzeniem Chrystusa. Z kolei w VIII wieku p. n. e sporządzono pierwszą listę zwycięzców igrzysk. Alfabet grecki zawierał 24 znaki, co ułatwiało zapamiętywanie, czytanie i pisanie oraz rozpowszechnienie pisma. Oczywistym skutkiem znajomości alfabetu stały się narodziny literatury greckiej w pełnym tego słowa znaczeniu.

U źródeł literatury starożytnej Grecji stają dwa wielkie poematy genialnego, ślepego poety Homera, powstałe w drugiej połowie VIII wieku p.n.e. Są to : Iliada opisująca fragmenty wojny trojańskiej i Odysja opowiadająca o perypetiach Odysa. Homer jako wędrowny pieśniarz (aojdos) stał się mistrzem i wzorem w sposobie mówienia, a nawet myślenia Greków. Oba poematy przeznaczone były do recytacji przy akompaniamencie instrumentu strunowego. Jego dzieła były recytowane, czytane i śpiewane na wszystkich możliwych uroczystościach w starożytnej Grecji. Homer stał się niedoścignionym prekursorem europejskiej literatury.

W epoce archaicznej oprócz twórczości Homera rozwijała się również poezja liryczna, była ona adresowana do arystokracji i miała na celu przekazywanie aspektów wychowawczych słuchającym, chodziło również o przekaz treści etycznych, moralizatorskich i politycznych.

Liryka starożytnej Grecji wywodzi się od magicznych zaklęć i modlitw wznoszonych do bogów, przy wtórze muzyki. Starożytni dzielili pieśni na chóralne (zwłaszcza hymny, z pochwałami bogów i bohaterów) oraz treny, a także pieśni wykonywane przez jednego śpiewaka (głównie elegie ).

W czasach antycznych liryka (melika), rozkwitała od koniec VII i początku VI wieku p.n.e. Do najbardziej znanych starożytnych liryków greckich należą: Safona, Anakreont, Symonides i Teokryt. Safona pochodziła z Mitylene na wyspie Lesbos, była najwybitniejszą przedstawicielką tzw. liryki eolskiej, a jednocześnie autorką modlitw i pieśni weselnych. „Hymny do bogów”, „Pieśni weselne, pieśni miłosne”, „Pieśni do przyjaciółek” to dorobek Safony, który przetrwał do dnia dzisiejszego w postaci kilku całych utworów oraz wielu fragmentów. Utwory Safony nasycone są subtelnością, wdziękiem, emocjami i uczuciami. Autorka zwraca bardzo dużą uwagę na przyrodę, która często jest tłem do jej utworów. Utwory liryczne powstawały w małych kręgach, najczęściej dla mężczyzn biorących udział w zebraniach towarzyskich tzw. sympozjonach. Podczas sympozjonu mężczyźni dyskutowali , recytowali wiersze, pili wino lub zabawiali się grami towarzyskimi. Wiele utworów lirycznych miało także tematykę polityczną, dlatego ich autorzy sprytnie przemycali własne opinie polityczne.

Innym wielkim poetą greckim pochodzącym z Beocji był Hezjod. Tworzył on w VIII wieku p.n.e., jego najsłynniejszy utwór to „Teogonia” („Narodziny bogów”). Jest to o powstaniu bogów i początkach świata, wskazuje związki z mitologią Bliskiego Wschodu.

W V wieku p.n.e. tworzył swoje dzieło pt. „Dzieje” Herodot, zwany „Ojcem historiografii”. Przedstawił w nim dzieje konfliktów Grecji z obcymi, nie mówiącymi po grecku. Szczególnie dużo miejsca poświęcił opisom wojen z Persją, analizując przyczyny, przebieg i skutki tych wydarzeń.

Drugim znaczącym historiografem, tworzącym w tym samym czasie co Herodot był Tukidydes, dziełem jego życia jest monografia pt. „Wojna peloponeska”. Opisał w nim wydarzenia związane z wojną. Jego dzieło nie pozbawione dydaktyki uczyło elity jak prowadzić wojny i uprawiać politykę.

Na terenie starożytnej Grecji zakładano pierwsze szkoły, w których uczniowie czytali m.in. dzieła następujących pisarzy:

• Homera - „Iliadę”;
• Hezjoda - „Teogonia” („Narodziny bogów”) oraz „Prace i dnie”(epos dydaktyczny );
• Utwory Safony, Pindara z Teb oraz wybrane dzieła Ajschylosa, Sofoklesa, Arystofanesa, Menandra, a także wybrane utwory Kallimacha, Teokryta, Tukidydesa i Herodota oraz mówców m.in. Demostenesa.

Szkoła grecka nie określała programów nauczani, a dobór lektur kształtował cechy elity intelektualnej państwa tj. patriotyzm, odpowiedzialność z losy rządzonej przez siebie społeczności.

W okresie starożytnym, na terenie Grecji Arystoteles dokonał klasyfikacji gatunków literackich, z której korzystamy do dnia dzisiejszego. W literaturze wyodrębnił on dramat, który wyróżniał dwa rodzaje tj.: tragedii i komedii. Oddzielnie wyodrębnił się epika oraz liryka. Częścią tej ostatniej jest poezja, która wyróżnia elegie, ody, treny, oraz hymny.

Przedstawicielami dramatu w Grecji byli:

• Komediopisarze : Arystofanes – napisał m.in. : :„Ptaki”, „Chmury”, „Żaby” Menander był autorem pracy pt.: „Kobieta z Samos”;
• Tragicy: Ajschylos autor sztuki „Siedmiu przeciw Tebom” „Persowie” „Agamemnon”, Sofokles napisał m.in.: „Antygonę”, „Króla Edypa”, „Elektrę” Eurypides, który napisał przeszło 90 sztuk, do dziś zachowało się zaledwie 18.