Literatura rzymska

Literatura rzymska zawdzięcza swój rozwój wzorcom zaczerpniętym z Grecji. Pierwsze utwory w języku łacińskim zaczęły powstawać w III wieku p.n.e., wówczas przetłumaczono Odyseję Homera, która stała się wzorcem dla rozwoju twórczości literackiej Rzymian aż do czasów Augusta. Dzieje literatury rzymskiej można podzielić na cztery okresy tj.:

• okres archaiczny – 280 – 80 p.n.e. 

w tym czasie Rzymianie najczęściej sięgali po wzory greckie, np.: wspomniany wyżej Homer. Tworzono również prozę historyczną i epicką czego przykładem był Katon Starszy, czy wybitny poeta rzymski Kwintus Enniusz, który stworzył pierwszą epopeję rzymską. Wielką popularnością cieszył się w tym czasie Tytus Makcjusz Plautus (250 – 184 p.n.e.), jego dzieła komediowe pisane były na wzór grecki, ale za to bardzo bogata łaciną i opisywały stany społeczne Rzymu w okresie republiki. Z twórczości Tytusa Makcjusza Plautusa zachowało się 21 komedii. W innym duchu tworzył Publiusz Terencjusz Afer (190 – 159 p.n.e.), swoją twórczością naśladował głównie komedie Menandra. Kolejnym przedstawicielem literatury tego okresu jest Lucyliusz (180 – 102 p.n.e.), który wprowadził nowy rodzaj literacki w Rzymie, czyli satyry, on również udoskonalił język poetycki.

• okres cyceroński – 80 – 30 p.n.e.

w tym czasie rozwijała się poezja miłosna np. Katullusa oraz filozoficzna (poemat Lukrecjusza O naturze wszechrzeczy). Jako nowy rodzaj literacki pojawiła się wówczas proza retoryczna. Najznakomitszym twórcą tego nurtu był Marek Tuliusz Cyceron oraz Juliusz Cezar i Katon Młodszy. Cyceron (106 – 43 p.n.e.) był politykiem, mężem stany, filozofem, prawnikiem i przywódcą optymatów, był znany jako doskonały mówca. Do dziś zachowały się myśli Cycerona podzielone na cztery kategorie:

• mowy (oskarżycielskie, obronne i Filipiki);
• pisma filozoficzne, np. O granicach dobrego i złego, O Rzeczypospolitej, O istocie Bogów. Cyceron zapoznał Rzymian z terminologią filozoficzną nie istniejącą dotąd w języku łacińskim;
• dzieła teoretyczne dotyczące retoryki, np.: Brutus, Orator;
• listy, których do dziś zachowało się około 864. Listach do przyjaciół, stanowią się doskonałe źródło wiedzy na temat wykształcenia i kultury Rzymian oraz dziejów starożytnego Rzymu.
• Juliusz Cezar napisał sporo mów, utworów poetyckich i dramatów oraz dwie monografie tj.: O wojnie galijskiej i O wojnie domowej.

• okres augustowski – 30 p.n.e. – 14 naszej ery 

zwany jest przez historyków literatury „złotym wiekiem poezji rzymskiej”, ponieważ w tym czasie tworzyli m. in.: Horacego (Quintus Horatius Floccus), Wergiliusza ( Publiusz Vergilius Maro) i Owidiusz. Horacy już za życia został nazwany za największego rzymskiego poetę lirycznego, napisał m.in.: Pieśń jubileuszową z okazji obchodów rocznicy założenia Rzymu. Sam wzorował się na wzorach greckich, a jego twórczość z kolei stała się inspiracją dla wielu poetów nowożytnych. Wergiliusza, żyjący w czasach Augusta był autorem m.in. eposu heroicznego, wzorowanego na Iliadzie i Odysei pt. Eneida, poematu dydaktycznego pt.: Georgika oraz zbioru idylli pt.: Bukoliki. Dla Rzymian Wergiliusz był piewcą narodowym. Trzeci z kolei przedstawiciel literacki tego okresu Owidiusz był autorem poematu zatytułowanego Metamorfozy czyli Przemiany, oraz Miłostki, Sztuka kochania, Listy z Pontu i inne.

• okres cesarski – I – V wiek naszej ery.

Literatura tego okresu nie szczyci się takim dorobkiem, jak w poprzednim czasie, jednak i tu można odnotować wielu ważnych dla niej twórców. Najwybitniejszym przedstawicielem omawianego okresu jest filozof, wychowawca i współpracownik Nerona oraz pisarz dramatów Seneka Młodszy, zwany Filozofem (4 rok p.n.e. -65 naszej ery). Seneka był autorem wielu dzieł przyrodniczych, filozoficznych oraz tragedii. Do najsłynniejszych tych ostatnich należą m.in.: Medea (Medea), Fedra (Phaedra) Edyp (Oedipus), większość swoich dzieł wzorował na filozofii i literaturze greckiej. Według Seneki należy odrzucić niepokoje życia, nie troszczyć się o zaszczyty i majątek, ale zadbać o spokój i równowagę ducha. Warci wymienienia są również inni autorzy tworzący w okresie cesarskim np.: satyrycy Marcjanis (Epigramy) i Juwenalis (Satyry) oraz prozaicy – Petroniusz (romans przygodowo-obyczajowy Satyrikon), Apulejusz i Marek Aureliusz (cesarz, przedstawiciel stoicyzmu żyjący w latach 121 -180) . Najsłynniejszym dziełem ostatniego wśród wymienionych są Rozmyślania.

Na terenie państwa rzymskiego prężnie rozwijała się literatura historiograficzna.

Pierwsze zapiski dotyczące wojen punickich i wojny macedońskiej pochodzą od Greka Polibiusza, który początkowo był zakładnikiem w rękach Rzymian, a następnie doradzał senatorów.

Najwybitniejszym dziejopisarzem był filozof i retoryk z wykształcenia Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 naszej ery). Napisał on dzieło pt.: Od założenia miasta, w którym opisał dzieje Rzymu od legendarnego założenia do 9 roku p.n.e. Całość liczy 142 księgi, jednak nie wszystkie przetrwały do dziś.

Kolejnym wybitnym historykiem był Tacyt (ok. 55 – 120 roku naszej ery), starannie wykształcony prawnik, retor i historyk. Napisał m.in. Dialogi o mówcach, Dzieje(Historiae), monografię etnograficzną Germania (poświęconą życiu Germanów) oraz Roczniki (Annales) – obejmujące czasy od 14 do 69 roku naszej ery. Według Tacyta wydarzenia historyczne należy opisywać zgodnie z zasadą : sine ira et studio, czyli „bez niechęci i bez sympatii”. Podchodził bardzo krytycznie do materiałów źródłowych takich jak relacje świadków, czy dokumenty Senatu, a pozyskane informacje sprawdzał z innymi źródłami (wiarygodność). Unikał cytowania plotek, których nie uznawał za wiarygodne źródło informacji.

Wśród pisarstwa starożytnego Rzymu na uwagę zasługuje również biografistyka. Najsłynniejszym z tej dziedziny był Swetoniusz twórca Żywotów cezarów oraz Plutarch z Cheronei, któremu największą sławę przyniosły Żywoty sławnych mężów.

Ostatnią formą pisarską, na którą należy zwrócić uwagę było pamiętnikarstwo. Za najwybitniejsze przykłady tej dziedziny uznano dzieła Juliusza Cezara wspomniane powyżej.

Literatura rzymskiej wyrosła na wzorze greckim stała się w kolejnych czasach wychowawczynią wzorców literackich Europy.