Rekonstrukcję dziejów najstarszych państw i ludów zamieszkujących Mezopotamię, oparto na informacjach przekazanych przez greckich historyków (Herodot, Diodor). Przełomem w zrozumieniu historii tego regionu były badania archeologiczne, które rozpoczęły się na Bliskim Wschodzie w połowie XIX wieku. Dzięki tym badaniom udało się odkryć ruiny mezopotamskich miast, świątyń, pałaców i innych zabytków. W wielu z wymienionych miejsc odkryte zostały tabliczki zapisane pismem klinowym, które pozwoliły na rekonstrukcję i poznanie dziejów starożytnej Mezopotamii.
W czasie prac prowadzonych w miastach Nippur, Uruk, Sippar, a zwłaszcza na terenie miasta Ur, odkryto nieznany język, który zapoczątkował nowy etap w badaniach historii Bliskiego Wschodu. Autorami tekstów spisanych w nowoodkrytym języku był lud zwany Sumerami (nazwa Sumer pochodzi od określenia przez Semitów południowej Mezopotamii).
Sumerowie stworzyli wysoko rozwiniętą kulturę, która oddziaływała przez wiele wieków na pozostałe państwa starożytnego Wschodu. Do dziś nie zostało rozstrzygnięte pochodzenie tego ludu. Wiadomo, że Sumerowie nie należeli do żadnej z grup etnicznych, które były reprezentowane na terenie Bliskiego Wschodu. Większość badaczy przyjmuje, że Sumerowie pojawili się w V lub IV tysiącleciu przed Chrystusem na terenie Mezopotamii. Przybyli tu prawdopodobnie z terenu dzisiejszego państwa indyjskiego.
Sumerowie stanowili niezbyt liczną grupę ludnościową, która dzięki wysoko rozwiniętej kulturze, potrafiła zawładnąć miejscową ludnością. W momencie osiedlenia się Sumerów na terenie południowej Mezopotamii, rozpoczął się stopniowy rozkład ustroju rodowego i wytworzenie się gminy wiejskiej, w której w III tysiącleciu powstała własność prywatna. Była ona w posiadaniu rolników, ale także i wielkich posiadaczy ziemskich. Prawdopodobnie już w tym okresie wysunęła się na pierwszy plan świątynia (ziggurat), jako centrum religijne, ale również polityczne i gospodarcze państw sumeryjskich. Sumeryjska świątynia nie była tylko i wyłącznie obiektem sakralnym. To właśnie tutaj skupiały się miejskie agendy, biura, magazyny oraz warsztaty.
Cechą charakterystyczną stosunków politycznych Sumerów było rozbicie polityczne. Brakowało scentralizowanej władzy, która sprawowałaby kontrolę nad całym zasiedlonym przez ten lud terytorium południowej Mezopotamii. Sumerowie byli podzieleni na miasta-państwa, w których władza najwyższa należała do kapłana (z tytułem en lub ensi). Sami tytułowali siebie królami (lugal). W swoim ręku skupiali najwyższą władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą. W miastach-państwach sumeryjskich panował więc ustrój teokratyczny. Z czasem wyodrębniła się władza naczelnika wojskowego. Widomym tego dowodem było powstanie na terenie miast sumeryjskich nowego świątynnego pałacu. Silniejsze pod względem militarnym i politycznym ośrodki podbijały słabsze. Łupy z takich wypraw przypadały naczelnikowi oraz podległym mu wojownikom. Ci ostatni z czasem staną się arystokracją państw sumeryjskich.
Szczyt politycznej potęgi państwa Sumerów przypadł na okres rządów I dynastii z Ur (ok. 2500 r. przed Chrystusem). Z tego okresu pochodzą między innymi słynne z bogactw grobowce królów-kapłanów odnalezione w czasie badań archeologicznych, prowadzonych przez L. Woolleya.
Walki pomiędzy państwami sumeryjskimi, których władcy chcieli zapewnić sobie decydujący wpływ na dalsze dzieje Sumerów, w konsekwencji osłabiły pozycję tego ludu na Bliskim Wschodzie. Ludem, który z początkiem II tysiąclecia przed Chrystusem zaczął stopniowo zdobywać wpływ na terenie południowej Mezopotamii byli Semici, którzy od głównego ośrodka w którym zamieszkiwali (Akad), zostali nazwani Akadami. Wraz z ich dojściem do największego znaczenia na tym terenie, rozpoczęła się stopniowa semityzacja Sumerów i ich wchłonięcie przez nowych przybyszów. Pamięć o istnieniu miast-państw sumeryjskich oraz o osiągnięciach tego ludu, została nam przywrócona dopiero na przełomie XIX i XX wieku.