Modernizm (hiszp Modernisto, łac. „nowoczesny”), ukształtował się w latach 80 XIX wieku jako reakcja na pozytywistyczny naturalizm, objął wiele dziedzin kultury od literatury po religię, architekturę i sztukę. Do jego powstania w architekturze przyczyniły się osiągnięcia technologiczne tj. wyprodukowanie betonu, żelbetonu i stali. Pierwsze budynki modernistyczne powstały w Niemczech i Holandii już w 1903 i 1907 roku. Na dobre modernizm rozwinął się w latach 1918 -1975 na terenie Anglii, Francji, Włoch, Niemiec, Polski, ZSRR, Stanów Zjednoczonych oraz Skandynawii.
- Cechy modernizmu w architekturze:
- funkcjonalność obiektów – budowanie zgodnie z zasadą Louis’a Sullivana Form follows function forma wynika z funkcji (lub też forma następuje po funkcji),
- uznanie misji, czyli wychowanie człowieka przez architekturę i sztukę,
- zapewnienie człowiekowi godziwych warunków życia,
- minimalizm zarówno wewnątrz jak i zewnątrz budynku,
- tworzenie według indywidualności artysty, stąd modernizm romantyczny,
- brak jednolitej formy stylowej,
- unikanie wszystkiego co formalne,
- lekkość bryły, unikanie symetrii,
- ściana kurtynowa, pełniąca rolę przegrody klimatycznej lub osłony,
- płaski dach, często z tarasem,
- szerokie okna wpuszczające dużo światła, często zlicowane z elewacją,
- duże płaskie i jednolite powierzchnie elewacji –w pastelowych lub białych kolorach,
- stosowanie jako surowca betonu, stali żelbetonu, szkła,
- obszerne, przeszklone klatki schodowe,
- przeszklone elewacje,
- wolny plan, czyli rzut kondygnacji nie podzielony na zamknięte pomieszczenia,
- inspiracja Dalekim Wschodem,
- łączenie wnętrza budynku ze środowiskiem naturalnym np. z ogrodem, lasem itp.,
- nadawanie budynkom cech abstrakcyjnych,
- demonstrowanie nowoczesnej technologii,
- tworzenie centrum miast, jako miejsca z wydzielonymi obszarami usługowymi, handlowymi i rekreacyjnymi.
Przedstawiciele modernizmu w architekturze:
- H.P. Berlage – Nowa Giełda w Amsterdamie,
- A Aalto i E. Aalto: Budynek Technicznego Uniwersytetu Helsińskiego w Helsinkach,
- P.Behrens: Alexanderhaus w Berlinie,
- G. Bunshaft: Muzeum Hirschhorna w Waszyngtonie,
- Ph. Johnson i J. Burgee: Kaplica Dziękczynienia w Dallas,
- Iwan Ilicz Leonidow projekt gmachu rządu na Placu Czerwonym w Moskwie, projekt siedziby ONZ, projekt Biblioteki im. Lenina w Moskwie,
- Richard Neutra VDL Research House (własny dom), Los Angeles,
- O. Niemeyer: Katedra w Brasilii,
- H. Poelzig Budynek handlowo-biurowy oraz Pawilon Czterech Kopuł we Wrocławiu, Biurowiec IG Farben we Frankfurcie nad Menem,
- A Loos, dom towarowy Goldmann,
- P. Behrens, Krematorium w Hagen na terenie Niemiec,
- Casa Batlló kamienicy Gaudiego w Barcelonie uznana jako cud,
- Barbara i Stanisław Brukalscy Osiedla spółdzielcze na Żoliborzu w Warszawie,
- J. Grabowska - Hawrylakowa, Osiedle Plac Grunwaldzki we Wrocławiu,
- E. Mendelssohn, Dom Tekstylny Weichmanna w Gliwicach,
- M. Gintowt, M. Krasiński, Hala widowiskowo – sportowa „Spodek” w Katowicach,
- M. Leykam, Dom Towarowy „Okraglak” w Poznaniu,
- W. Krzyżanowski, gmach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie,
- O. Sosnowski, Kościół św. Rocha w Białymstoku.
W polskiej sztuce modernizm przyjął się termin secesja, co wiązało się ze wzmożoną aktywnością symbolizmu, a także budzeniem się silnego poczucia odrębności narodowej.
Architektura modernistyczna wykształciła wiele kierunków zafascynowanych nowoczesnością np.:
- Ekspresjonizm, (1905 – 1930) – opisany wcześniej;
- Konstruktywizm (1913 – 1925) – przedstawicielami kierunku byli m.in.: W.J. El Lissitzky, N. GAbo, P.L.Nervi. W wyniku działania wymienionych artystów powstały m.in.: projekt trybuny Lenina w Moskwie, ekspozycja sztuki nowoczesnej w Muzeum Miejskim w Hanowerze, stadion miejski we Florencji, fabryka Fiata w Turynie, biurowiec Mirelli w Mediolanie, hala wystawowa w Turynie itd. Cechą charakterystyczna konstruktywizmu było stosowanie nowoczesnych materiałów budowlanych i popis sztuki inżynierskiej;
- Neoplastycyzm - założenia opracował P. Mondrian pomiędzy 1914, a 1917 rokiem, podkreślając odejście ówczesnego architekta od przedmiotu ku abstrakcji. Kierunek ten znalazł swoje odbicie w funkcjonalizmie G.T. Rietweld’a;
- Funkcjonalizm, kierunek w architekturze, który przedkładał nade wszystko funkcję budynku. Czasami używa się jako jednoznacznego określenia modernizm lub styl międzynarodowy;
- Bauhaus – to uczelnia artystyczna lub kierunek w architekturze, wywodzący się od nazwy tej uczelni działającej w Niemczech. Program architektoniczny Bauhaus przewidywał stworzenie nowoczesnego, modernistycznego stylu, który połączył wiele dziedzin sztuki i doprowadził do umocnienia tendencji abstrakcyjnych w sztuce. Zasady wprowadzone przez Bauhaus dotyczyły wprowadzanie do formy architektonicznej warunków regionalnych, klimatów, krajobrazów i zwyczajów mieszkańców, uwzględniały funkcjonalności psychologiczną, biologiczną oraz ergonomiczną. Przykładami stylu międzynarodowego (neoplastycyzm, funkcjonalizm, Bauhaus) są: gmach Celsjusza w Moskwie, projekt bloku mieszkalnego w Marsylii, siedziba ONZ w Nowym Jorku, gmach uniwersytetu w Bagdadzie, Muzeum Sztuk Pięknych w Houston i wiele innych.
- Architektura organiczna – polegała na odrzuceniu sztucznych schematów na rzecz tworzenia budynków zgodnie ze wzorem organizmów żywych oraz łączenie form architektonicznych z otoczeniem np. Filharmonia w Berlinie.