Od Italii po Cesarstwo Rzymskie - rozwój terytorialny

Italia, podobnie jak to miało miejsce w przypadku Grecji, została zasiedlona przez ludy pochodzenia indoeuropejskiego. Osiedlając się na terenie Półwyspu Apenińskiego ludy te wytworzyły własne kultury. W drugiej połowie II tysiąclecia przed Chrystusem na terenie Italii pojawili się tzw. Italikowie. Zmieszali się z dawną ludnością, przejmując część jej kultury. Wewnętrznie nowe plemię było podzielone na kilka rodów. Zamieszkiwali oni tzw. pagi, czyli wioski, który były silnie obwarowane na wypadek niebezpieczeństwa (oppidum). Na czele takiej wioski stali naczelnicy plemienia. Italikowie trudnili się głównie pasterstwem i rolnictwem.

Prawdopodobnie około 1000 r. przed Chrystusem na teren Italii przybył kolejny lud – Etruskowie. Do dziś nie zostało rozstrzygnięta kwestia pochodzenia tego ludu. Nieznajomość języka etruskiego uniemożliwia odkrycie tej zagadki. Grecki historyk Herodot twierdził, że pochodzili od z Azji Mniejszej. Nowi przybysze przynieśli wraz z sobą wysoko rozwinięty ustrój społeczny, który ukształtował się jeszcze w czasie ich pobytu na Wschodzie. Ujarzmili ludność Półwyspu Apenińskiego, narzucając jej swoja władzę. Na obszarze Italii, Etruskowie wybudowali liczne miasta, które z czasem przeobraziły się w odrębne państwa, kierowane przez rekrutujących się z arystokracji urzędników (późniejsi królowie). Nie wytworzyli na zajętych przez siebie terenach jednolitego państwa, jedynie związek miast. Podbój Italii Etruskowie rozpoczęli od część północnej półwyspu, a następnie stopniowo przesuwali się na południe. W trakcie walk napotkali konkurencje ze strony Greków, zamieszkujących południe Italii (tereny zajęte przez Greków jeszcze w okresie Wielkiej Kolonizacji). By załamać opór Greków sprzymierzyli się z Kartagińczykami. W 540 r. przed Chrystusem rozegrała się bitwa u wybrzeży Korsyki, która powstrzymała grecką ekspansję.

Walki osłabiły pozycję polityczna i gospodarcza Etrusków w Italii. Jednocześnie plemię Italików stopniowo zaczęło przezwyciężać rozbicie i tworzyć organizm państwowy, zdolny do podjęcia walki o hegemonię na obszarze Półwyspu Apenińskiego. Najkorzystniejsze warunku ku temu powstały na nizinie, leżącej u ujścia rzeki Tybr. Tutaj do władzy doszło plemię Latynów, z którym związane są początki Rzymu.

W V w. przed Chrystusem Rzym rozpoczął podbój tych obszarów Italii, które pozostawały dotychczas poza jego zasięgiem. Walki o dominację i panowanie na Półwyspem Apenińskim trwały aż do 264 r. przed Chrystusem. W ich wyniku Rzymianie opanowali całą Italię, a także dotarli do wybrzeży Morza Śródziemnego. W III w. przed Chrystusem Rzymianie prowadzili walki z Samnitami i Galami. Celem ekspansji Rzymu była południowa część półwyspu. Rozwijała się tutaj bardzo prężnie grecka kolonia – miasto Tarent. Sprzymierzeńcem Tarentu był Epir. W walkach z Rzymianami Tarent uzyskał pomoc od króla Epiru – Pyrrusa. Wojna toczyła się w latach 280 – 275 przed Chrystusem. W jej rezultacie zwycięstwo (okupione ogromnymi stratami) odniósł Tarent.

Tereny, które stały się przedmiotem ekspansji rzymskiej po ich podboju były wcielane do państwa rzymskiego. Mieszkańcom narzucano rzymskie prawo oraz obywatelstwo. Prowadził też Rzym politykę zawierania sojuszy z państwami podbijanymi, chcąc w ten sposób zyskać sobie sprzymierzeńców. Do 218 r. przed Chrystusem, czyli do czasu wybuchu II wojny punickiej z Kartaginą, starożytny Rzym opanował Sycylię, Sardynię i Korsykę.

Wojny punickie wybuchły pomiędzy Rzymem i fenicką kolonią na wybrzeżach północnej Afryki – Kartaginą w III w. przed Chrystusem. Zmagania trwały kilkadziesiąt lat z przerwami o toczyły się w latach:

• 264 – 241 p. Ch. – I wojna punicka
• 218 – 201 p. Ch. – II wojna punicka
• 149 – 146 p. Ch. – III wojna punicka.

W 146 r. przed Chrystusem rzymski wódz – Publiusz Korneliusz Scypion Młodszy zdobył i doszczętnie zniszczył Kartaginę. Ze zdobytych przez Rzym terenów utworzono prowincję - Afryka.

Na kolejne rzymskie podboje nie przyszło długo czekać. W pierwszej połowie II w. przed Chrystusem Rzym opanował tereny należące wcześniej do Kartaginy, czyli Hiszpanię oraz część północnej Afryki. W latach 146 – 100 przed Chrystusem do rzymskiego terytorium zostały przyłączone: zachodnia Hiszpania, południowa Galia, Macedonia, Grecja oraz zachodnia część Azji Mniejszej. Do ostatnich lat istnienia republiki rzymskie państwo poszerzyło jeszcze swoje granice o całą Galię, Syrię, całą Azję Mniejszą i całą północną Afrykę.

Cesarstwo powiększyło ten stan posiadania o część Brytanii, o tereny leżące na północ od Alp i obszary na Półwyspie Bałkańskim (do linii Dunaju). Przejściowo zostały także opanowane tereny dzisiejszej Armenii. Po tych podbojach w okresie cesarstwa została utworzona zewnętrzna granica państwa, tzw. limes. Była to linia umocnień i fortyfikacji, której zadanie opierało się na utrzymaniu bezpieczeństwa państwa rzymskiego przed najazdami z zewnątrz. Wyznaczał także limes stan rzymskiego posiadania.