Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r.

W ostatnich tygodniach światowego konfliktu militarnego jakim była I wojna, powstała bardzo korzystna sytuacja aby sprawa niepodległego państwa polskiego ujrzała światło dzienne. Społeczeństwo, które dotychczas było podzielone pomiędzy trzy państwa zaborcze, zareagowało utworzeniem własnych ośrodków władzy.

Front wschodni ustalił się bardzo korzystnie dla podejmowanych w 1981 r. działań. Wojska niemieckie wycofywały się. Na terenie zaboru austriackiego, w Krakowie 28 października 1918 r. powstała Polska Komisja Likwidacyjna. W jej skład weszli przedstawiciele następujących stronnictw politycznych: PSL „Piast”, PPSD i ND. Komisja była czymś w rodzaju dzielnicowego rządu. Utworzyła więc do zarządzania podległym jej obszarem oddziały policji, administracji cywilnej oraz siły zbrojne. Swoim zasięgiem PKL obejmowała głównie Galicję zachodnią, bowiem na terenie Galicji wschodniej toczyły się walki pomiędzy Polakami a Ukraińcami. Także na terenie Cieszyna 30 października 1918 r. powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, w skład której weszli przedstawiciele wszystkich partii polskich z tego rejonu.

W zaborze rosyjskim, na terenie Królestwa Polskiego powstał 6 listopada 1918 r. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Na jego czele stanął Ignacy Daszyński. W skład gabinetu weszli przedstawiciele niepodległościowej lewicy, którzy byli związani z Józefem Piłsudskim. Rząd ogłosił manifest, który wprowadzał w wolnej Polsce rządy o charakterze republikańskim, a także zapowiedział przeprowadzenie wielu reform, m. in. reformy rolnej czy zapewnienie ochrony socjalnej robotnikom. Kiedy Piłsudski został zwolniony z twierdzy magdeburskiej, rząd 14 listopada podporządkował mu się.

Na terenie zaboru pruskiego 14 listopada 1918 r. powstała Naczelna Rada Ludowa. Podobnie jak w przypadku galicyjskiej PKL, także i ta organizacja miała charakter dzielnicowej władzy. Główny głos należał do tworzącej ją w większości Narodowej Demokracji. Uznawała ona autorytet działającego w Paryżu Komitetu Narodowego Polskiego. Rada zaboru pruskiego w czasie powstań śląskich sprawowała polityczne zwierzchnictwo i nadzór nad oddziałami.

Niezależnie jednak od działań podejmowanych w poszczególnych zaborach, o przejęcie władzy w nowej Polsce zabiegały dwa obozy polityczne. Z jednej strony były to osoby skupione wokół Józefa Piłsudskiego, z drugiej natomiast znaleźli się zwolennicy Narodowej Demokracji Romana Dmowskiego. Dodatkowym atutem dla tego ostatniego ugrupowania stało się poparcie udzielone przez państwa Europy zachodniej – Francję i Wielką Brytanię. Na zachodzie Europy stacjonowała także „Błękitna armia” nad którą dowództwo sprawował gen. Haller. Lewica i Piłsudski nie miały takich kontaktów politycznych. Mimo to jej przewaga nad endecją wynikła z lepszej organizacji na terenie kraju. Dysponowała Polską Organizacją Wojskową, liczącą około 25 tys. żołnierzy. Ponadto wspierała ją swoją charyzmą i autorytetem Józef Piłsudski.

10 listopada 1918 r. po powrocie Piłsudskiego z Magdeburga, podporządkowała mu się Rada Regencyjna oraz rząd w Lublinie. 22 listopada 1918 r. został wydany dekret na mocy którego Piłsudski stał się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa. Otrzymał dość rozległe kompetencje. Jednak priorytetem stało się stworzenie silnych struktur państwa polskiego do czasu powołania władz II RP. Jako Naczelnik Państwa mógł mianować rząd oraz wyższych urzędników, którzy byli przed nim odpowiedzialni. Miał także prawo zatwierdzenia budżetu oraz projektów ustaw rządowych. W momencie kiedy został wybrany Sejm Ustawodawczy, Naczelnik Państwa stał się jedynie wykonawcą jego poleceń.

W 1918 r. powoli kształtowały się zręby ustroju państwa polskiego. Jednak jeszcze w tym czasie nie zakończyła się ostatecznie walka o polskie granice państwowe. O kształcie granicy zachodniej zadecydowały mocarstwa obradujące na konferencji pokojowej w Wersalu. Traktat podpisany z Niemcami przyznawał Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Miasto Gdańsk zostało ustanowione Wolnym Miastem. Ponadto na Warmii i Mazurach oraz na Śląsku miał zostać przeprowadzone plebiscyty, aby ludność tych terenów wypowiedziała się o ich przynależności.

W 1919 r. wojska czeskie zajęły polskie Zaolzie. Zabór ten został uznany przez państwa Ententy podczas konferencji w Spa (VIII 1920 r.). Polsce przyznano 43% spornego terytorium.

Najdłuższe walki toczyły się o wschodnią granicę. Oprócz walk z Ukraińcami toczyła się także wojna polsko-radziecka na terenach spornych. W trackie rozmów i walk powstała koncepcja ustalenia granicy wschodniej na linii zaproponowanej przez ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii – George’a Curzona. Linia ta była zbliżona do granicy Rosji po III rozbiorze Polski. W wyniku protestów polskich linia ta została przesunięta na wschód na korzyść naszego państwa. Konflikt polsko-radziecki zakończył się pokojem w Rydze w III 1921 r. Dwa lata później granice nowego państwa polskiego zostały uznane przez mocarstwa zachodnie.