Organizacja Japonii w epoce nowożytnej (od szogunatu do cesarstwa)

W XVI wieku Japonia przeżyła decydujący zwrot w swoich dziejach historycznych. Po okresie rozbicia feudalnego nastąpiło zjednoczenie kraju. Japonia w XVI wieku przeżywała znakomity rozwój gospodarczy i społeczny. Wielki wpływ na życie w Japonii wywierała wielka własność feudalna, a decydujący wpływ na rządy w państwie mieli jej właściciele – latyfundyści. Można powiedzieć, że stali się z racji swoich ogromnych posiadłości terytorialnych faktycznymi władcami w Japonii. Zależna od nich całkowicie była drobna szlachta, tzw. samurajowie. Sytuacja ekonomiczna tej grupy w omawianym okresie była bardzo niekorzystna, aż 86 % przedstawicieli tej grupy nie posiadała na własność ziemi. z tego też powodu samurajowie poszukiwali utrzymania u książąt oraz wielkich feudałów. Wielcy feudałowie i japońscy książęta żyli z pracy chłopów, swoich poddanych, którzy byli zobowiązali do świadczenia renty w naturze oraz do wszelkiego rodzaju posług. Położenie japońskiego chłopstwa niewiele się różniło od sytuacji europejskiego chłopa. Przez całą epokę nowożytną obciążenia feudalne wzrastały, a dodatkowo sytuację tej grupy pogarszały wojny i spory toczące się pomiędzy przedstawicielami warstwy rządzącej.

Społeczeństwo japońskie w XVI wieku było podzielone na trzy hermetycznie zamknięte grupy: szlachtę-rycerstwo, chłopów oraz mieszczaństwo. Na czele państwowej organizacji stał – siogun, posiadający władzę dyktatorską. Jego znaczenie w XVI wieku zmniejszyło się jednak, a faktyczną i nieograniczoną władzę w państwie sprawowali przedstawiciele wojskowej administracji feudalnej. Najwyższym urzędnikiem w państwie był tairo. Podlegali mu niżsi urzędnicy, będący odpowiednikiem dzisiejszych ministrów. Można ich określić mianem sekretarzy stanu. Na czele administracji lokalnej stali – siugo. Władza centralna w Japonii w okresie rządów szogunów była słaba. Szczególnie stało się to widoczne za czasów rządów szogunów z rodu Asikaga, pod koniec XV w. W tym też czasie Japonia wkroczyła o okres wojen prywatnych. Jej początkiem była walka pomiędzy szogunem Josimasa a jego bratem. Kraj w okresie wojen popadł w chaos, a wielkie rody feudalne toczyły ze sobą nieustanne walki. Dopiero w II połowi XVI wieku pojawiły się siły, których celem stało się zakończenie okresu anarchii. Na czele tych sił stanął szogun z rodu Asikaga – Oda Nobunaga. Toczył walkę z japońskimi feudałami i popierającymi ich klasztorami buddyjskimi. Ostatecznie udało mu się zając stolicę kraju Kioto w 1568 r. i sięgnąć po najwyższą władzę w państwie. Dzieła unifikacji kraju nie doprowadził jednak do końca, bowiem kilka lat po objęciu władzy stracił życie z rąk jednego ze swoich generałów (1582 r.). Zdanie zakończenia procesu zjednoczenia kraju dokończył Tojotomi Hidejosi (1537-1598). Hidejosi pochodził z niższej grupy społecznej, stąd nigdy nie sięgnął po tytuł szoguna. Zadowolił się tytułem regenta czy pierwszego ministra. Był jednak uzdolnionym dowódcą, który odnosił sukcesy w walce z opozycją, a w 1598 r. dokonał faktycznego zjednoczenia kraju.

Hidesjosi rządy sprawował przy pomocy ministrów. Jednak mimo to wiele decyzji dotyczących najważniejszych spraw państwowych podejmował sam. Zastrzegł także dla siebie wiele kwestii dotyczących gospodarki, życia publicznego, np. kierowanie kopalniami złota, czy wielkimi drogami komunikacyjnymi. Również jemu podlegały najważniejsze miasta Kiota, Osaka, Nagasaki i Sakai. Hidejosi dał się zapamiętać jako wybitny wódź, rozumny człowiek, a także i ekonomista, bowiem udało mu się w sposób racjonalny przeorganizować japońską gospodarkę czy ujednolicić system miar i wag.

Po śmierci Hidejosi rozgorzała walka pomiędzy zwolennikami jego syna – Hidejori a rodem Tokugawa. Z walki zwycięsko wyszedł przedstawiciel rodu Tokugawa. Tokugawa I’ejasu (1542-1616) ostatecznie doprowadził do zjednoczenia Japonii, oraz zapoczątkował panowanie swego rodu, który aż do 1868 r., sprawował władzę w Japonii. W okresie panowania pierwszych szogunów z rodu Tokugawa, ustaliła się ostatecznie feudalna struktura państwa japońskiego.

XVII wiek zaznaczył się w historii Japonii prześladowaniami chrześcijan. Początkowo zdecydowanie przychylni misjom chrześcijańskim szogunowie, z czasem zaczęli widzieć w chrześcijaństwie zagrożenie. W Japonii w I połowie XVII wieku miały miejsce prześladowania chrześcijan. Podłożem tych krwawych zajść było przekonanie, że Europejczycy przy pomocy katolików i innych opozycjonistów, dążą do obalenia władzy szogunów z rodu Tokugawa. Owocem takiego przekonania były wydane w 1631 i 1633 r. zarządzenia, ograniczające ruch statków odpływających z Japonii oraz zabraniające pod karą śmierci wyjazdów zagranicę. Jednocześnie intrygujący na dworze szoguna Holendrzy, doprowadzili do zerwania kontaktów handlowych Japonii z Portugalią, Hiszpanią i Anglią. A partnerami w handlowej wymianie zostali jedynie Chińczycy i Holendrzy. Polityka pełnej izolacji prowadzona przez szogunów z rodu Tokugawy odnosiła pełne sukcesy. Taki stan zamknięcia państwa japońskiego istniał aż do połowy XIX wieku.

Na mocy ustaw z lat 1616-1640 zostało zlikwidowane w Japonii chrześcijaństwo. Usunięto z kraju wszystkich cudzoziemców, a Japończykom zakazano opuszczać wyspy, Ograniczeniu uległa również przybrzeżna żegluga. Wzdłuż wybrzeży skonstruowano system warowni, który miał stać na staży japońskich granic. Jedynym portem nastawionym na kontakt ze światem zewnętrznym był port w Nagasaki.

W zamkniętej Japonii nie ustawały jednak walki wewnętrzne. Władzę nieograniczoną sprawował szogun. Zależny od niego cesarza zadowalał się jedynie wydzielanymi mu pieniędzmi na utrzymanie oraz daniną z ryżu. Po drugiej stronie stali japońscy książęta, którzy mieli poparcie w zależnych do nich samurajach i wasalach. Książęta składali szogunowi dary. Swoim bezpośrednim poddanym szogunowie narzucili bardzo sztywny system stanowy. Do podstawowych praw w państwie szogunów należało: zakaz podziału ziemi pomiędzy swoje potomstwo przez chłopów, ci również nie mogli opuszczać swojej wsi, a więc zakazane było osiedlanie się w miastach, a także posiadanie broni. Nawet życie codzienne ludności było surowo reglamentowane za pomocą edyktów opartych na filozofii konfucjańskiej. System japońskiego feudalizmu opierał się na daninach z ryżu, a chłop stał się jego podstawą. Rozwijała się jednocześnie gospodarka pieniężna. Potęgą stali się kupcy japońscy, którzy w swoim ręku gromadzili największe ilości pieniądza.

Wiek XVIII nie przyniósł zasadniczych zmian w zarządzaniu państwem przez szogunów. Nadal kontynuowano politykę izolacjonizmu. Jednocześnie rozpoczęły się japońskie podboje krajów azjatyckich. Japończycy wnikali w wewnętrzne sprawy krajów sąsiednich, interweniowali w sporach i konfliktach. Szogunowie z rodu Tokugawa byli na tyle silni, że zdołali narzucić swoją zwierzchność japońskim wyspom i doprowadzili do całkowitego zamknięcia kraju na wpływy z zewnątrz. Obawiali się bowiem, że przy pomocy Europejczyków, zależni od nich książęta mogą wzmocnić swoją pozycję w państwie i przejąć władzę.

Zmiany w organizacji państwa japońskiego przyniósł XIX wiek. Trwający od 1603 r. czas rządów szogunów z rodu Tokugawa zakończył się w 1867 r. W tym czasie ustrój feudalny w Japonii wszedł w fazę bardzo poważnego kryzysu. Niczym nieograniczonej władzy szoguna nie udało się dłużej utrzymać. Na wsi pogłębiało się rozwarstwienie, podział na chłopów biednych czy bezrolnych. Dodatkowo urosła w siłę grupa kupców, którzy coraz częściej wyrażała swoje niezadowolenie z ograniczeń nakładanych przez władze państwowe na handel. Coraz liczniej wybuchały bunty chłopskie. W 1837 r. wybuchło powstanie, na czele którego stanął Osio Heihatiro. Mimo że zostało stłumione od tej pory także i rządzący ród Tokugawów zdecydował się na pewne reformy.

Otwarcie portów japońskich na handel a krajami europejskimi Wielką Brytanią, Francją czy Rosją, wywołało oburzenie wśród przeciwników szogunów. W siłę rosła opozycja samurajów, mieszczan oraz chłopów. Niektórzy z nich zaczęli odmawiać posłuszeństwa szogunowi. W latach 1867-1868 doszło do wybuchu powstania przeciwko szogunowi. Walczący domagali się zaprowadzenia rządów cesarskich. W tej sytuacji, po przegranej bitwie szogun Jeszinobu zdał się na łaskę cesarza Mutsuhito. Cesarz 3 stycznia 1868 r. objął władzę w państwie. W tym też roku został przez niego ogłoszony dekret o ustroju państwa (pierwsza japońska konstytucja). Na jej mocy została utworzona rada rządowa oraz jej organ doradczy, składający się z dwóch izb. Kolejne cesarskie dekrety ograniczyły władzę japońskich książąt. Przystąpiono do reorganizacji armii i floty wojennej oraz do przygotowania reformy rolnej. Nowa władza zyskała poparcie chłopów oraz kupców i przemysłowców. Od momentu objęcia władzy przez cesarza Mutsuhito rozpoczął się okres kapitalizmu w historii gospodarki japońskiej. Dzięki zmianom wówczas przeprowadzonym, państwo to mogło w krótkim czasie wyprzedzić w rozwoju ekonomicznym Chiny i Koreę.