Osiągniecia cywilizacyjne starożytnego Rzymu

Na terenie starożytnego państwa rzymskiego bardzo prężnie rozwijała się architektura, która podobnie jak inne dziedziny kultury była pod wpływami obcych wzorców. Początkowo były to wzorce etruskie, następnie greckie, a w okresie cesarstwa wzorce rzymskie połączone z hellenistycznymi. Dzięki nowym osiągnięciom technicznym architekci rzymscy prześcignęli greckich mistrzów sztuki budowlanej. Wśród budownictwa rzymskiego na uwagę zasługują :

• bazyliki,
• termy,
• łuki triumfalne,
• amfiteatry,
• cyrki,
• akwedukty,
• drogi.

Już w VI wiek p. n. e została zainicjowana przez Tarkwiniusza Starego budowę najstarszego rzymskiego kanału (Cloaca Maxima), był to kanał ściekowy pomiędzy wzgórzami Eskwilinu, Wiminalu i Kwirynału. Po osuszeniu terenu przystąpiono do budowy miejsca, które znane jest do dziś i nosi nazwę Forum Romanum. Kanał ma długość około 600 m, wysokość prześwitu 4,20 m, a szerokość 3,20 m i jest czynny do dnia dzisiejszego. Początkowo był on otwarty, jednak prace modernizacyjne prowadzone w okresie urzędowania cenzora Kato Starszego doprowadziły do zakrycia go. Jako dowód szacunku dla tego działania mieszkańcy Rzymu ufundowali Katonowi statuetkę ustawioną w świątyni.

Wśród budowli użyteczności publicznej na uwagę zasługują budowane od II wieku p.n.e. termy (łac. thermae), czyli łaźnie. Budowle stanowiły ośrodki życia towarzyskiego, przebywający tam ludzi mieli możliwość nie tylko dokonania zabiegów higienicznych, ale również spotkania się z innymi ludźmi, porozmawiania, podyskutowania, a nawet poczytania najnowszych dzieł publicystów rzymskich i innych. Termy były najczęściej budowane na rozległych terenach, posiadały kompleksy sal przeznaczonych do różnych czynności np.: znajdowały się tam szatnie, baseny z ciepłą i zimną wodą, łaźnie (suche i parowe), sale masarzu i wypoczynku, a nawet salę do gry w piłkę i do ćwiczeń oraz biblioteki. Do najsłynniejszych term należały : Tytusa, Domicjana, Karakali, (początek III wieku ), czy w końcu Dioklecjana i Konstantyna. Łaźnie były dostępne za niewielka odpłatą, bądź zgoła bezpłatne.

Termy budowano również poza Rzymem np.: w Paryżu, czy Pompejach. W tym ostatnim wymienionym miejscu odkryto trzy kompleksy term miejskich. Najmniejsze tzw. Termy Rynkowe znajdowały się w pobliżu Forum, składały się z dwóch jednakowych struktur, z których jedna przeznaczona była dla kobiet, a druga dla mężczyzn. Sale ogrzewane były gorącym powietrzem krążącym pod posadzką i pomiędzy ściankami działowymi. Oprócz Term Rynkowych odkryto podczas wykopalisk także tzw. Termy Centralne oraz Termy Stabiańskie.

W II wieku p.n.e. architekci rzymscy opracowali technologię budowy kopuł, ten rodzaj wynalazku technicznego wykorzystano przy budowie tzw. bazyliki. Były to początkowo wielkie hale, w których mieściły się różne instytucje państwowe i urzędy miejskie, najczęściej sądowe. Wewnątrz budowla była poprzedzielana rzędami kolumn tworzącymi nawy.

W starożytnym Rzymie bazylika stała na rynku głównym, a na terenach podbitych przez Rzym budowano je w różnych, często również centralnych miejscach. Rozwój chrześcijaństwa spowodował, że bazyliki zaczęto przekształcać w kościoły, dodając kolejne elementy architektoniczne np.: drewniana więźbę dachową.

W starożytnym państwie rzymskim budowano też świeckie bazyliki jako budynki jedno lub wielonawowe na planie prostokąta odkryte lub nie, parterowe lub piętrowe, służące do celów administracji państwa lub handlu.

W okresie cesarstwa pojawiły się budowle związane bezpośrednio z osobami wielkich władców lub wodzów, były to tzw. łuki triumfalne. Pierwszym inspiratorem tego rodzaju budowli był August, który chcąc upamiętnić swoje zwycięstwo pod Akcjum wybudował rodzaj monumentalnej, wolnostojącej, bramy. Łuki triumfalne, posiadały konstrukcje jedno-, dwu- lub trójprzęsłowe, podtrzymywane filarami, w kształcie kolumny. Na górze budowli tworzono tzw. reliefy, czyli napisy wyjaśniające przyczynę powstania danego łuku, nieco wyżej umieszczano kwadrygę z posągiem osoby dla której wzniesiono łuk. Do dziś zachował się łuk triumfalny cesarza Konstantyna Wielkiego, wzniesiony w Rzymie w 316 roku naszej ery dla upamiętnienia zwycięstwa cesarza w wojnie domowej.

W starożytnym Rzymie, dokładnie w czasach Augusta powstawały pierwsze budowle zwane amfiteatrami (gr. teatr po obu stronach). Od około 72 roku do 80 naszej ery został wzniesiony zapoczątkowany przez cesarza Wespazjana z dynastii Flawiuszów. Amfiteatr nazwano Koloseum, od istniejącego w pobliżu wielkim posągu boga Słońca, często występuje też pod nazwą Amfiteatr Flawiuszów. Jest to (do dziś zachowała się we fragmentach) duża budowla w kształcie elipsy o długości 188 metrów i szerokości 156 metrów. W obwodzie budowla mierzy 524 metry, posiada 48,5 metrów wysokości z pojemną widownią, która mogła pomieścić od 45 do 90 tysięcy ludzi. Koloseum wybudowano z czterema galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy, w których znajdowały się klatki z dzikimi zwierzętami oraz pochylnie i dźwigi umożliwiające przedostanie się zwierząt na arenę. Arena służyła do występów walki gladiatorów, a w okresie prześladowania chrześcijan była miejscem ich egzekucji. W Koloseum organizowano różne uroczystości religijne i państwowe, igrzyska a nawet pokazy historyczne. Budowla mieszcząca tak dużą ilość widzów świadczy nie tylko o zdolnościach inżynieryjnych Rzymian, ale również upodobaniach i sposobach spędzania wolnego czasu. W 445 roku Koloseum zostało uszkodzone przez trzęsienie ziemi, następnych zniszczeń dokonywali mieszkańcy Rzymy, którzy wywozili z amfiteatru materiały budowlane. W XVIII wieku (1744 rok) został umieszczony w amfiteatrze krzyż, a Benedykt XIV (1675 – 1758) odprawił tam pierwszą drogę krzyżową.

Rzymskim wynalazkiem architektonicznym był cyrk (łac. cirrus – krąg), czyli rodzaj budowli, w której mieściła się owalna arena, służąca do organizacji wyścigów rydwanów konnych. Cyrk był podłużną budowlą, ozdobioną posągami, ołtarzami i obeliskami.

W Rzymie, pomiędzy Palatynem, a Awentynem w naturalnym zagłębieniu wybudowano monumentalny obiekt o nazwie Cyrk Wielki (Circus Maximus), po którym do dziś pozostały jedynie usypiska świadczące o jego rozmiarach. Tor wyścigowy liczył 800 metrów i miał szerokość 80 metrów, mógł pomieścić około 250 tysięcy widzów. Cyrki i organizowane w nich igrzyska spełniały ważną rolę w polityce Cesarstwa, odwracając uwagę ludu od rzeczywistych problemów politycznych, czy społecznych. W starożytnym Rzymie funkcjonował również teatr, budowany na wzór grecki.

W I wiek naszej ery – budowano liczne akwedukty, czyli wodociągi  dostarczające wodę do miast rzymskich. Konstrukcja tego typu budowli miała często formę dwupiętrową, gdzie górą biegły rury rozprowadzające wodę, a dołem odbywał się ruch pieszy i kołowy. Rzymianie znali też sztukę budowania arkadowych (w kształcie łuku) mostów, (taka konstrukcja zwiększała jego wytrzymałość), pod nadzorem inżynierów drążono w skałach tunele.

Od II wiek p.n.e. Rzymianie znali sposób wytwarzania cementu i wypalania cegieł, pomogło im to znacznie do budowy dróg oraz akweduktów. Znana jest do dziś najstarsza droga rzymska, pochodząca z 312 roku p.n.e. tzw. Via Appia, budowana na polecenie cenzora Klaudiusza Appiusza Cekusa. Początkowo przechodziła z Rzymu do Kapui, następnie przedłużono ją do Brundisium, do dziś zadziwia trwałością nawierzchni. Rzymianie budowali drogi możliwie prosto, oznaczając je za pomocną drogowskazów i kamieni milowych. Przy drogach budowano stancję, jako rodzaj hoteli z miejscami noclegowymi, jadłodajnią, a nawet kuźnią, stajnia oraz kaplicą. Nad porządkiem na drogach czuwały specjalne służby drogowe. Wydawano mapy drogowe, na których oznaczano odległości i miejsca noclegowe. Na Forum Rzymu w I wieku naszej ery postawiono „złoty kamień milowy”, który miał symbolizować początek wszystkich dróg. Prawdopodobnie od niego utrwaliło się powiedzenie : „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. W 109 roku naszej ery z rozkazu Trajana powstała Via Traiana, którą można było dojść do Bari. Z kolei w kierunku północnym, do Rimini prowadziła Via Flaminia, pochodząca z 220 p.n.e. Ważnym szlakiem z Brundisium do Grecji i Bizancjum była Via Egnatia. W stronę Hiszpanii od Rodanu ciągnęła się Via Dominia.

Schemat budowanej przez Rzymian drogi był następujący : najpierw budowano fundament, następnie sypano warstwę kamieni złączonych zaprawą, kolejno warstwę piasku, dopiero na koniec kładziono kamienna nawierzchnię. W okresie rozwoju Cesarstwa Rzymskiego poszerzyła się sieć dróg bitych na terenach prowincji rzymskich, łączących je ze stolicą, historycy oceniają, że w tym czasie było już około 380 tysięcy kilometrów dróg, w tym 80 tysięcy utwardzonych. Rozbudowana sieć dróg służyła zarówno celom wojskowym i militarnym jak i handlowym, czy administracyjnym. Po drogach rzymskich przejeżdżały również pojazdy pocztowe. Drogi łączyły również ze sobą miasta, ośrodki targowe, jednoczyły kulturowo tereny położone wzdłuż nich.

Poważnym osiągnięciem sztuki architektonicznej Rzymian jest budowa w 122 roku naszej ery  zwartego ciągu umocnień w Brytanii zwana wałem Hadriana (cesarz 76 – 138), posiada on około 115 km długości. Innym ciekawym obiektem architektonicznym jest wzniesiony przez Marka Agrypę, następnie przebudowany przez cesarza Hadriana Panteon. Była to budowla poświęcona siedmiu głównym bogom rzymskim, dzięki Hadrianowi składała się z kolumnowego portyku, przedsionka i okrągłej celli, zwieńczony kopułą zakończoną otworem, oculus dzięki któremu do wewnątrz wpadało więcej światła. Budowla była wzniesiona na planie koła, o średnicy 43,30 metrów.