Oświecenie według I. Kanta to „wyjście człowieka z niepełnoletności, w która popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka do posługiwania się własnym rozumem, bez obcego kierowania”. Sama nazwa „Oświecenie” sugerowała postęp w dziedzinie moralności dzięki posługiwaniu się rozumem i wiedzą. Niewiedzę kojarzono ze złem, zakłamaniem i zabobonem. W literaturze przedmiotu można znaleźć również i takie wyjaśnienie pojęcia :
Oświecenie – rozumiane jako postęp myśli – zawsze dążyło do tego, by uwolnić człowieka od strachu i uczynić go panem (…). Chciano rozbić mity i obalić urojenia za pomocą wiedzy.
Oświecenie - nazywane też Wiekiem Rozumu lub Wiekiem Świateł (I. Kant) – był to ruch intelektualny propagujący kult wiedzy i potęgę rozumu ludzkiego, który ogarnął Europę Zachodnią w pierwszej połowie XVIII wieku. Z czasem przyjęto tą nazwę dla całej epoki. Do Polski dotarł już około 1740 roku, na dobre rozwinął się w okresie stanisławowskim, czyli 1764 – 1795. Niektórzy historycy przyjmują początki Oświecenia na druga połowę XVII wieku, a koniec początek XIX. Podłoże nowych kierunków myślenia wyrosło z wieku źródeł. Jednym z nich był sprzeciw warstw społecznych pozbawionych lub ograniczonych prawnie. Innym źródłem była krytyka Kościoła jako instytucji oraz duchowieństwa jako grupy społecznej, uznając je za grupę hamującą postęp.
Upowszechnienie nowych idei nastąpiło najwcześniej w Anglii, jednak to we Francji filozofia Oświeceniowa znalazła największe zainteresowania. Centrami kultu rozumu i wiedzy stały się nie uniwersytety, czy instytucje kościelne, ale dwory monarsze i salony intelektualne prowadzone najczęściej przez światłe kobiety. W tym też czasie tworzono różnego rodzaju akademie i towarzystwa naukowe, w których organizowano możliwości prowadzenia badań, studiów, a nawet dysputów naukowych. Oprócz wymienionych cech Oświecenie charakteryzowało się również dążeniem do samokształcenia i praktycznego poznania świata, który próbowano zbadać i opisać oraz zwróceniem uwagi na wychowanie dzieci. Uznawano wówczas pogląd głoszący hasła o godności i podmiotowości dziecka. Dużą wagę przywiązywano do rozwoju szkolnictwa, dlatego powstawały szkoły nauczające przedmioty matematyczne, przyrodnicze i prawne. Ideałem epoki Oświecenia był człowiek wykształcony, znający kilka języków, należący do salonów literackich i lub klubów.
Naczelnym hasłem Oświecenia według I. Kanta było Sapere aude (z łac. miej odwagę posługiwać się własną mądrością).
W omawianym okresie Oświecenia rozwinęły się następujące kierunki myślowe:
racjonalizm – wyłonił się z poglądów Rene Descarta (Kartezjusza), który zwrócił uwagę na konieczność posługiwania się rozumem na drodze poznania. Kontynuatorem tych poglądów był Francuz, nazywany „królem filozofów” Francis -Marie Arouet znany pod pseudonimem artystycznym Voltaire (Wolter). Wolter napisał m.in. „Listy o Anglikach, czyli listy filozoficzne”, w których zawarł krytykę ówczesnego społeczeństwa francuskiego i władzy absolutnej. Inne dzieła Wolter to m.in.: Traktat o tolerancji, Kandyd oraz Edyp, przedstawiają go jako zwolennika postępu, monarchii oświeconej oraz przeciwnika Kościoła (szczególnie krytykował zabobony, zacofanie i nietolerancję). W kwestiach religii Wolter był zwolennikiem tzw. religii naturalnej, która odrzucała zasady religii objawionej oraz oficjalną naukę Kościoła. W swojej miejscowości stworzył ośrodek kultu Najwyższej Istoty. Poprzez krytykę Wolter walczył z fanatyzmem, przesądami, nietolerancja i niesprawiedliwością. Był również autorem Wielkiej Encyklopedii francuskiej;
empiryzm (gr. empiria – doświadczenie) - źródło tego sposobu myślenia można odnaleźć w krytycyzmie. W Oświeceniu popularyzatorem poglądów empirycznych był Anglik John Locke (1632-1704), napisał m.in. dzieło zatytułowane „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”. Autor głosił tezę o czystości rozumu ludzkiego podczas przyjścia na świat (tabula rasa), dopiero w skutek coraz to nowych doświadczeń i poznania zmysłowego w umyśle gromadzi się wiedza i następuje poznanie. Człowiek przez swoje życie uczy się również zasad moralnych. Rodząc się człowiek jedynie pragnie być szczęśliwy i unikać cierpienia. J. Lock był zwolennikiem monarchii konstytucyjnej, rozdzielenia Kościoła od państwa oraz szeroko rozumianej tolerancji.
deizm – według filozofów Oświeceniowych Bóg istnieje, ale ograniczył się jedynie do stworzenia materialnego świata i pewnych nakazów, nie ingeruje dalej w życie człowieka. Najbardziej znanymi deistami tego czasu byli Wolter, Denis Diderot, Jan Jakub Rousseau, Napoleon Bonaparte, Jerzy Waszyngton, Benjamin Franklin i Thomas Jefferson. Wśród filozofów angielskich pojawił się pogląd głoszący tezy o religii naturalnej. Jej zwolennicy krytykowali Kościół za nietolerancję ciemnotę i wysoką pozycję społeczna;
ateizm - (fr. athéisme) pojawił się we Francji jeszcze w XVI wieku, na oznaczenie materialistycznych badaczy świata. W XVII wieku zwolennicy tego ateizmu odrzucali całkowicie wiarę w istnienie Boga. D'Holbach był znaną osobistością – prowadził w Paryżu salon zrzeszający wielu ówczesnych intelektualistów znaleźli się wśród nich m.in. Diderota, Jean Jacques Rousseau, Davida Hume'a, Adama Smitha i Benjamina Franklina;
sensualizm (łac. sensus zmysł) – to pogląd filozoficzny uznający, że najlepszą droga poznania jest poznanie zmysłowe. Przedstawiciel tego kierunku w teorii poznania, był angielski filozof J. Locke, który twierdził, iż ,, nie ma niczego w umyśle, co nie istniałoby w zmysłach".