Powstanie manufaktury

Społeczny podział pracy prowadził do powstania manufaktur, czyli zakładów produkcyjnych opartych na specjalistycznym podziale pracy i odznaczających się znacznie lepszą organizacją produkcji niż warsztaty rzemieślnicze. Część historyków uważa manufaktury za pierwsze przedsiębiorstwa typu kapitalistycznego.

Początków manufaktury szukać należy w systemie chałupniczym. Nakładca, przedsiębiorca chałupniczy, wprowadzając zmiany, w organizacji i technice produkcji, które dawały w efekcie większe korzyści ekonomiczne, dążył do skupienia swoich wyrobników w jednym miejscu. Wpływało to na znacznie lepszą organizację pracy, specjalizację produkcji, oszczędność surowców, lepszą kontrolę i poważne ograniczenie wielu kosztów dodatkowych, których nie można było uniknąć, gdy każdy z chałupników pracował w innym miejscu.

Manufaktury, a właściwie ich zalążki, najwcześniej pojawiły się w niektórych krajach Europy zachodniej, np. we Flandrii, czy we Włoszech. Jak sadzą niektórzy historycy , już w XIII-XIV w. dalszy ich rozwój przypada szczególnie na wiek XVI i XVII. Nie maja jednak racji ci badacze, którzy sądzą, że o manufakturze w tych dwóch stuleciach mówić można wyłącznie w doniesieniu do tej części Europy. W XVII w. z początkami tego systemu produkcji , nikłymi zresztą, spotykamy się również w Rosji.

Należy jednak stwierdzić, że nie tylko w XVI w., ale nawet i w XVII w. rozwój manufaktur, również i w Europie zachodniej, był tak powolny, że nie odgrywały one poważniejszej roli w produkcji poszczególnych krajów. O zasadniczej zmianie w tej dziedzinie mówić możemy dopiero w XVIII wieku. Zakładanie manufaktur i organizowanie w nich procesu produkcji wymagało stosunkowo dużych kapitałów, co stanowiło pierwszą poważną przeszkodę ich rozwoju. Drugą były trudności w zdobyciu siły roboczej, rzemieślnicy i chałupnicy ustosunkowali się raczej negatywnie do nowych warunków pracy, w których stawiano im większe wymagania, zwłaszcza w dziedzinie wydajności.

W powstającym systemie manufakturowym starano się wiec od początku stosować przymus pracy w stosunku do pewnych kategorii ludzi, na przykład byli to ludzie luźni, więźniowie, chłopi pańszczyźniani itp. Zarówno dominujący w tej epoce system nakładczy, jak i rodząca się dopiero manufaktura, zawierały już w sobie pewne elementy kapitalistycznych stosunków produkcji oraz były ważnym etapem ewolucji od feudalizmu do kapitalizmu.