Powstanie reprezentacji stanowej

W czasie kształtowania się w Polsce monarchii stanowej zmianie uległa funkcja  oraz organizacja wiecu, wywodzącego się jeszcze z okresu wczesnego średniowiecza. Zmiany, które miały miejsce doprowadziły do powstania zgromadzeń stanowych, które reprezentowały poszczególne stany społeczne, głównie szlachtę i duchowieństwo, znacznie rzadziej mieszczaństwo. W wyniku wspomnianych wyżej przemian pod koniec XV wieku powstał dwuizbowy sejm walny. Wcześniej stany także mogły uczestniczyć w życiu politycznym państwa. W XIII wieku zwoływane były coroczne zjazdy, które określano mianem wieców (colloquium). Miały one postać międzydzielnicowych albo też dzielnicowych spotkań szlachty polskiej. Brali w nich udział także urzędnicy oraz książęta. W trakcie obrad główną rolę odgrywali biskupi oraz komesi. Do księcia należało podejmowanie najważniejszych decyzji państwowych. W trackie wieców książęta mogli także sprawować swoje sądy. W kolejnym stuleciu utrwalił się zwyczaj zwoływania zjazdów urzędniczych o charakterze ogólnopaństwowym. Niektórzy z historyków właśnie te wiece określają mianem przedparlamentarnych. Większość badaczy dziejów polskiego parlamentaryzmu, składania się do tezy, że jego początki są związane z jednej strony z silnym ruchem emancypacyjnym szlachty polskiej spod panowania monarchy, a z drugiej strony powstanie sejmu miało odzwierciedlać układ sił politycznych w państwie polskim pomiędzy królem, grupą urzędników a szlachtą. Szlachta, oraz reprezentanci miast i dostojnicy kościelni uczestniczyli w wiecach, w zjazdach, co z czasem doprowadziło do określenia tychże jako sejmów. Pochodzenie słowa „sejm” możemy z języka słowiańskiego wyjaśnić jako zgromadzenie. Już król Władysław Łokietek rozstrzygał większość spraw wagi państwowej na zgromadzeniach. Jak zostało wcześniej wspomniane instytucja sejmu walnego pojawiła się pod koniec XV wieku. W obradach brali udział dostojnicy kościelni, ziemscy urzędnicy, przedstawiciele miast oraz szlachta. Najważniejsza rola przypadła dostojnikom świeckim i duchownym. W początkowym okresie funkcjonowania sejmu, zdarzało się, że szlachta nie uzyskiwała wpływu na zapadające decyzje. Każdy szlachcic miał jednak prawo do osobistego udziału w zgromadzeniu. Początkowo nie zostały także sprecyzowane kompetencje, jakie posiadał polski parlament. Utrwaliły się one, jak pokazały przyszłe lata, w praktyce sejmowej. Tylko Sejm mógł wyrazić zgodę na pobór nowych podatków. W czasie sejmowych obrad dokonywano także wyboru króla. Rola sejmu stała się także niezwykle istotna przy nadawaniu przez monarchę przywilejów dla szlachty.

Pierwszy sejm zebrał się już po śmieci króla Ludwika Węgierskiego. Jednak swoją pełną formę sejm osiągnął dopiero za panowania dynastii Jagiellonów. Obrady sejmu były zwoływane raz w roku, a miejsce obrad znajdowało się na zamku królewskim w Piotrkowie lub też w Krakowie, Toruniu albo Bydgoszczy. Sejm miał prawo do podejmowania decyzji w czasie nieobecności monarchy. Król musiał w terminie późniejszym jednak wszelkie decyzje zatwierdzić. W XIV wieku obok omawianych zgromadzeń o charakterze ogólnopaństwowym odbywały się zjazdy dzielnicowe. Osobne zjazdy szlachty miały miejsce w Małopolsce i w Wielkopolsce. Do kompetencji tych zajadów dzielnicowych należało głównie ustawodawstwo dotyczące którejś z wymienionych dzielnic. Prowincjonalny sejm dla Małopolski obradował w Wiślicy, sejm dla Wielkopolski obradował w Kole, Śremie albo Sieradzu.

W wyniku przekształceń wieców, powstały sejmiki ziemskie. Wyodrębniły się one na przełomie XIV i XV wieku. Sejmik był dobrowolnym zgromadzeniem szlachty danej ziemi, województwa albo też prowincji. Z jednej strony sejmik był instytucją szlacheckiego samorządu, ale jednocześnie stał się sposobem, który umożliwił szlachcie uczestnictwo w życiu politycznym kraju. Na sejmikach szlacheckich wybierani byli posłowie na sejm walny. Otrzymywali oni od swoich wyborów instrukcje i polecenia jak mają zachować się w trakcie obrad, z jaką sprawą wystąpić i co powinni uzyskać dla ziemi i wyborców, których reprezentują. Obradom sejmików na terenie Wielkopolski przewodniczył starosta, na terenie Małopolski wojewoda. Uchwały sejmików ziemskich dotyczyły także podatków, które były uchwalane na potrzeby danej ziemi albo województwa. Z czasem król zaczął się zwracać do sejmików o uchwalenie podatków nadzwyczajnych. Do zadań sejmików należało także przedstawienie kandydatur na urzędy sędziowskie. Przeprowadzały także kodyfikację prawa w podległej im dzielnicy czy prowincji.

Od XIV wieku do jego końca na terenie państwa polskiego działały więc trzy formy zgromadzeń. Z jednej strony był to ogólnopolski sejm walny, oraz sejmy prowincjonalne i sejmiki ziemskie. Pomiędzy wymienionymi instytucjami nie istniała żadna hierarchia, żaden z sejmików nie był podporządkowany pozostałym. Możemy wiec mówić o ich równorzędności. W polskiej monarchii stanowej istniała jeszcze instytucja konfederacji. Był ona zawiązywana przez przedstawicieli jednego ze stanów, głównie szlachty. Organizacja ta miała charakter czasowy. Jej celem było zapewnienie bezpieczeństwa wewnątrz kraju oraz jedności państwa polskiego. Konfederacje były zazwyczaj zawiązywane w czasie bezkrólewia. Z czasem ich cele uległy zmianie, starając się realizować tylko i włącznie prywatne szlacheckie cele. Stało się to jednak znacznie później, bo w XVII i XVIII wieku.