Jednym z najtrwalszych osiągnięć starożytnych Rzymian jest prawodawstwo. Początkowo funkcjonowało ono jako prawa zwyczajowe przyjęte od przodków, jednak z czasem Rzymianie stworzyli trwały system prawny. Każdy obywatel rzymski był objęty prawem, które miało na celu nie tylko rozstrzygnięcie sytuacji konfliktowych i wymierzenie kar, ale uregulowanie całości stosunków panujących w państwie. Rzymianie podzielili prawo na dziedziny np. : prawo cywilne – ius civilis - prawo obywatelskie, prawo państwowe (publiczne), czy prawo boskie. Rzymianie szczegółowo regulowali przepisami prawnymi dziedziczenie i nabywanie ziemi, stosunki rodzinne, szczegółowa znajomość prawa należała do podstawowych narzędzi uprawiania polityki. Rzymianie wychodzili od rozstrzygnięć konkretnych przypadków prawnych (casus – przypadek, stąd nazwa kazuistyka) do abstrakcyjnego i ogólnego ujmowania prawa. W czasach republiki nad przestrzeganiem prawa czuwał urzędnik zwany pretorem, w okresie cesarstwa kompetencje jego przejął sam cesarz w konsultacji ze specjalistami w dziedzinie prawniczej. Począwszy od III wieku naszej ery powstawały szkoły prawnicze kształcące specjalistów w omawianej dziedzinie. Prawo rzymskie rozwijało się zgodnie z zasadą iris prudentia, co oznaczał biegłą znajomość prawa lub dochodzenie do rozwiązań droga rozwiązań prawnych.
Najstarszym zbiorem prawa spisanego w latach 451 – 449 p.n.e. było Prawo XII tablic, które zostało wyryte na 12 brązowych tablicach i ustawione na Forum Romanum. Obejmowało normy prawa cywilnego, państwowego i karnego, zawierało opis procedur sądowych, regulowało obyczaje związane z kultem religijnym. Ostro karano za wszelkie naruszenia własności, nadawano też wysoką pozycję ojcu w rodzinie. Prawo XII tablic jest znane dzięki pismom komentatorów, ponieważ w 390 roku p.n.e. tablice zostały spalone. Pomimo tego stanowi cenny zbiór rzymskiej prozy prawniczej.
W VI wieku n.e. (528 – 534) powstał drugi zbiór praw (kodeks), nazywany Kodeksem Justyniana (Codex Iustinianus), od średniowiecza (XII wieku) nazywany Corpus Iuris Civilis (Zbiór prawa cywilnego). Został spisany po rozpadzie Cesarstwa i stał się podstawą nauk prawniczych w późniejszej Europie. Kodeks Justyniana zawiera : rozporządzenia cesarzy (od Hadriana do Justyniana), fragmenty pism rzymskich prawników (Digesta) oraz podstawowe wiadomości z zakresu prawa o charakterze podręcznikowym (Instytucje). Cesarz Justynian I Wielki uzupełnił Kodeks swoimi konstytucjami o charakterze: prawa administracyjnego, spadkowego, rodzinnego i kościelnego.
Swoją aktualność i znaczenie zachowały także do dziś maksymy prawa rzymskiego np.:
- nemo iudex in causa sau, czyli: nikt nie może być sędzią we własnej sprawie,
- audiatur et altera pars – należy wysłuchać ( w procesie sądowym) obu stron,
- in dubio pro reo - w wypadku wątpliwym (należy orzec na korzyść oskarżonego),
- lex retro non agit – prawo nie działa wstecz,
- dura lex sed lex –twarde prawo lecz prawo.
Dzięki swojej precyzji prawo rzymskie okazało się jednym z najtrwalszych elementów myśli Rzymian. Prawo rzymskie odegrało bardzo ważną rolę w tworzeniu współczesnych systemów prawnych, a szczególnie prawa cywilnego. Terminy prawne opracowane w okresie starożytnym stanowią do dziś podstawę nauk prawniczych, np.: adwokat, oskarżyciel, sędzia przysięgły, obrońca, zasada domniemanej niewinności, oraz pojęcia z dziedziny prawa handlowego np.: sprzedaż , najem i zlecenie. Dużą rolę w podtrzymaniu tradycji prawa rzymskiego odegrał Kodeks Napoleoński opracowany w XIX wieku.