Procesy urbanizacji w Europie

XIX wiecznej industrializacji towarzyszy nieodzownie urbanizacja. Według encyklopedii PWN urbanizacja (łac. urbanus -miejski), to proces społeczny i kulturowy wyrażający się w rozwoju miast, wzroście ich liczby, powiększaniu obszarów miejskich i udziału ludności miejskiej w całości zaludnienia (bądź udziału ludności żyjącej wg miejskich wzorów). Urbanizacja ściśle wiąże się nierozerwalnie ze zmianami o charakterze społecznym i kulturalnym.

Społeczeństwa przemysłowe zarówno w Europie Zachodniej, jak i w Stanach Zjednoczonych  było społeczeństwem miejskim. O ile w 1800 roku w samej tylko Europie był dwadzieścia miast liczących powyżej 100 tysięcy mieszkańców, (w Ameryce jeszcze takich miast nie było), to w 1900 roku ich liczba sięgała ponad 150. Na początku XIX wieku w miastach Anglii zamieszkiwało 20%, pod koniec wieku już 80%. Geneza wielkich miast w tym czasie była bardzo oczywista, albo rozwijały się na terenie już istniejących miast, albo ich rozwój był uzależniony od pojawiających się w ich otoczeniu zakładów przemysłowych lub kopalń. Czasami jedynie ten ostatni czynnik decydował o powstaniu miasta, co oznaczało, że wyrastało w całkiem niezamieszkanej do tej pory okolicy. W innych przypadkach to wsie na skutek rozwoju przemysłu stawały się wielkimi miastami. Rozwój miast pociągnął za sobą szereg zmian, które można sklasyfikować według następującego podziału:

• zmiany demograficzne – wzrost liczby ludności zamieszkującej miasta, spadek mieszkańców wsi; pojawienie się obszarów o silnej koncentracji ludności (aglomeracje, centra), wzrost długości życia, spadek śmiertelności niemowląt oraz wydłużenie przeciętnej długości życia.
• zmiany przestrzenna – zanik niektórych wsi lub zmniejszenie jej obszaru, z drugiej strony: powiększenie obszaru miast, zagęszczenie lub powstawanie nowych środowisk miejskich,
• zmiany ekonomiczna – pojawienie się nowych form działalności ekonomicznej oraz nowych zawodów, powiększenie możliwości utrzymania poza rolnictwem np. usługi. Poprawa życia mieszkańców miast, wynikająca z lepszej możliwości zarobkowania.
• zmiany społeczna – polegały na zmianie mentalności, stylu życia, sposobu spędzania wolnego czasu, kultury.

W XIX wieku na kontynencie europejskim proces urbanizacji nie zachodziła jednakowo we wszystkich państwach. Najwcześniej rozpoczął się Wielkiej Brytanii, następnie w Belgii i Francji. W II połowy XIX wieku można go było obserwować na terenie Niemiec, Austrii, Czech i w krajach skandynawskich. Na ziemiach polskich rozpoczął się dopiero pod koniec XIX wieku. Kraje wśród których był bardzo niski stopień urbanizacji to przede wszystkim kraje kolonialne, tam w dalszym ciągu życie koncentrowało się na wsiach.

Na początku XIX wieku w Anglii zachodziły pierwsze zmiany rozpoczynające opisane zjawisko urbanizacji. Wielkie ośrodki urbanizacyjne tzw. aglomeracje (z łac. agglomeratio – nagromadzenie) powstawały z okolicach rejonów przemysłowych np. rejon przemysłu węglowego: Birmingham, Manchester, Sheffield, Leeds, York, Bradford, Durham, Newcastle, Bristol, Newport (ostatnie dwa miasta to również rejon przemysłu metalowego), podobnie jak Derby, Notts, Cumberland, i Westmarland. Przemysł tekstylny, koncentrował się wokół: następujących miast: Reading, Oxford, Gloucester oraz Leicester. W Anglii istniały tez ośrodki przemysłu okrętowego np.: Londyn, Stockton i Newcastle nad Morzem Północnym.

We Francji największe ośrodki urbanistyczne koncentrowały się wokół miast: Paryż – przemysł metalurgiczny; Lyon – przemysł włókienniczy, węglowy i metalurgiczny; Besancon, Dijon, Belfort – przemysł węglowy i metalurgiczny.

Na terenie Stanów Zjednoczonych Ameryki procesy urbanizacyjne zachodziły wzdłuż uprzemysłowionego wybrzeża wschodniego, dotyczyło to miast tj.: Boston, New Jork, Baltimore - przemysł tekstylny. Ten ostatni ośrodek dawał również pracę przemyśle wydobywczym; przemysł metalowy koncentrował się w rejonach Buffalo, Birmingham (na południu kraju). W II połowie XIX wieku, a szczególnie po wojnie secesyjnej (1861 – 1865) proces urbanizacji wtargnął w głąb USA, powstały wówczas ośrodki w Oklahoma City – przemysł naftowy, Denver – przemysł wydobywczy.