Pryncypat - ustrój społeczny

W początkowym okresie istnienia pryncypatu powoli zachodziły zmiany w stosunkach społecznych. Grupa mająca największy wpływ na rządy, a więc warstwa senatorska stawała się stanem zamkniętym, a godność ta przechodziła z ojca na syna. Ponadto grupa ta zyskała szereg nowych przywilejów. W okresie pryncypatu rozszerzył się krąg stanowisk do których dostęp mieli ekwici. Obok senatorów to właśnie oni stali się najbardziej uprzywilejowaną grupą w Rzymie. Te dwie grupy najbogatszych obywateli rzymskich stały się podporą rządów cesarskich. Z czasem, aby odróżnić ich od reszty mieszkańców „wiecznego miasta” zaczęto ich określać mianem honestiores. Pozostałą część społeczności, nie posiadającej odpowiednio wysokiego majątki, określono mianem humiliores.

Oktawian August oraz jego następcy, głównie ze względu na dużą liczebność rzymskiego plebsu, zdecydowali się nie zaniedbywać tej grupy, dbając o jego poparcie. Na potrzeby plebsu właśnie organizowano w Rzymie igrzyska. W okresie pryncypatu obserwuje się wzrastająca liczbę wyzwoleńców. Z tego też względu zaczęła się zmniejszać rola niewolnictwa w gospodarce.

Pryncypat połączył elementy jednowładztwa z elementami ustroju republikańskiego. Z czasem jednak okazało się, że koegzystencja tych dwóch systemów w obliczu wzrastającej władzy cesarza, nie jest możliwa. Kryzys pojawił się w II wieku. W pierwszej połowie III wieku doszło do zamach na życie ówczesnego cesarza Aleksandra Sewerusa. Został on zamordowany przez podległych mu żołnierzy. Od tej pory w państwie rzymskim zaczęły się mnożyć oznaki anarchii. Dochodziło nawet do takich sytuacji, kiedy Rzymem kierowało kilku cesarzy w różnych częściach państwa. W ostatnich latach pryncypatu, ustrój przeżywał więc głęboki kryzys nie tylko spowodowany trudnościami politycznymi, ale także i gospodarczymi, społecznymi i religijnymi. Narastał napór ludów germańskich na granice cesarstwa. System niewolniczy przeżywał upadek. Powoli zastępowała go instytucja kolonatu. W Rzymie ustawicznie mnożyły się walki o tron, spadała wartość pieniądza, wzrastały ceny, a o polityce państwa coraz częściej decydowali wodzowie armii rzymskiej. W tej sytuacji na reformy zdecydował się cesarz Dioklecjan (284 – 305).