Renesans w architekturze i sztuce

Renesans - od francuskiego renaissance, czyli powtórne narodziny. Terminem tym nazywany jest okres w historii idei, sztuki i literatury, trwający od XIV do XVI wieku. W polskim języku nazywa się „odrodzenie”. We Włoszech, gdzie narodziła się myśl renesansowa przyjmuje się następujący podział epoki:

• okres wczesny przypadający na lata 1400-1500, z ośrodkiem we Florencji,
• okres pełny, albo inaczej rozwinięty przypadający na lata 1500 do 1530 z ośrodkiem w Rzymie.
• od 1530 roku (zwłaszcza w malarstwie florenckim) rozwijał się styl pod nazwą manieryzm.

Z terenów Włoch renesans przedostał się do innych państwa Europy Zachodniej np. do Niemiec i Francji, dopiero stamtąd promieniował na pozostałe państwa. Na ziemiach polskich pojawił się wraz z wstąpieniem na tron Zygmunta Starego (1506 rok).

Cechy architektury renesansowej:

• sięganie do wzorów architektury antycznej,
• zachowanie idealnej proporcji budowli, monumentalność obiektu, perspektywa,
• zastosowanie nowej kolorystyki,
• budowla o zróżnicowanej podstawie, najczęściej na planie krzyża greckiego, kwadratu, wieloboku, koła, prostokąta, planu centralnego,
• zakończenie budowli zwieńczone kopułą podzieloną na kasetony,
• zastosowanie półkolistych form zdobniczych np. łuku pełnego koła,
• licznie stosowane arkady spełniające ideał harmonijnej i rytmicznej kompozycji przestrzennej,
• zastosowanie kolumn, filarów, krużganków,
• silne akcentowanie kierunków poziomych i kompozycji przestrzennych,
• duże, okrągłe, trójskrzydłowe okna,
• zanik sklepień ostrołukowych, na rzecz kolebkowych, zwierciadlanych, żagielkowych, bogato zdobionych malowidłami,
• najczęściej używanym materiałem budowlanym był : kamień, cegła i drewno,
• próby wkomponowanie budynków w otoczenie,
• rozwój architektury świeckiej np. powstawanie pałaców miejskich, jako rodzaj nowego typu budynku, ratuszy, zamków obronnych,
• nastąpił rozkwit urbanistyki. miasta powstawały w oparciu o regularny plan geometrycznym m.in. Ferrara, Siena, Florencja;
• rozkwit rezydencji szlacheckich i magnackich, dekoracjami odwołującymi się do klasycznych wzorów. Pałace budowano w ten sposób, aby cztery skrzydła budowli były rozmieszczane wokół centralnego dziedzińca, w środku pozostawał pusty sześcian. Fasada pałaców od strony dziedzińca zawierała zazwyczaj loggię, arkady i łuki wsparte na kolumnach. Układ fasad od ulicy był bardziej skomplikowany. Stosowano trzy możliwe formy fasad: fasada rustykowana, z wąskimi gzymsami, spiętrzenie porządków, autorstwa Albertiego, w końcu fasada wzorowana na projekcje pałacu Farnese w Rymie.

Najsłynniejsze przykłady architektury renesansowej:

• Bazylika świętego Piotra w Rzymie,
• Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji,
• Kościół San Giorgo Maggiore,
• Kościół San Lorenzo we Florencji projektu Filipa Brunelleschi,
• Rotunda kościoła S. Maria delle Grazie w Mediolanie,
• Fasada kościoła Santa Maria Novella,
• Palazzo Medici we Florencji,
• Tempietto w kościele S. Piotra in Montorio w Rzymie,
• Biblioteka Piazetty w Wenecji,
• Twierdza w Tivoli,
• Pałac Dożów w Wenecji,
• Pałacyk Pandolfini we Florencji, projekt Rafaela Santi,
• zachodnie skrzydło Luwru, P. Lescot
• Ratusz w Antwerpii wykonany według projektu Corneliusa Florysa,
• Zamek i kościół zamkowy w Wittenberdze,
• Arkadowy dziedziniec Zamku Wawelskiego w Krakowie zbudowany w latach 1502 - 1536,
• Kaplica Zygmuntowska na Wawelu,
• Brama Wyżynna w Gdańsku,
• Dwór Artusa w Gdańsku,
• Dźwig portowy nad Motławą w Gdańsku,
• Zbrojownia w Gdańsku,
• Kamieniczki mieszczańskie w Kazimierzu,
• Układ architektoniczny i kamieniczki mieszczańskie w Zamościu,
• Zamek w Ogrodzieńcu.

Przedstawiciele architektury renesansowej:

• Florentczyk Filippo Brunelleschi (1377 – 1446) - jego słynne dzieła znajdujące się we Florencji to: Spedale degli Innocenti; Zakrystia San Lorenzo; Kaplica Pazzi, Santa Croce;
• D. Bramante (1444 – 1514) – autor projektu Bazyliki św. Piotra w Rzymie, kościół S. Maria delle Grazie w Mediolanie;
• Pochodzący z Padwy Andrea Palladio (1508 – 1580) wybudował m. in.- San Francesco della Figna w Wenecji, Teatro Olimpico w Vicenzy, Capra czyli Rotonda w Vicenzy;
• Franciszek Florentczyk (data urodzin nieznana, zmarł około 1516) roku był wykonawcą niszy nagrobnej Jana Olbrachta oraz kierował odbudową Zamku Królewskiego na Wawelu;
• S. Gucci (1591-1606) wykonał m.in. nagrobek Stefana Batorego, Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki na Wawelu;
• B. Mirando – był projektantem miasta – twierdzy Zamościa.

Cechy sztuki renesansowej:

realizacja hasła „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce”,

• tematyka dzieł: starożytna, biblijna i świecka,
• zastosowanie perspektywy w malarstwie,
• rozpowszechnienie fresków,
• malarstwo portretowe,
• trójwymiarowe przedstawienie postaci ludzkiej,
• fascynacja harmonią i proporcją,
• pastelowa kolorystyka,
• malarstwo olejne,
• zastosowanie płótna zamiast deski,
• wprowadzenie pejzażu w tle.

Najsłynniejsze dzieła malarstwa renesansowego i ich autorzy:

• Michał Anioł, freski w Kaplicy Sykstyńskiej,
• Leonardo da Vinci, Mona Liza, Dama z łasiczką,
• Albrecht Dürer Święto różańcowe, Adoracja świętej Trójcy, Mała Pasja i Duża Pasj, Święta Rodzina z matką Anną,
• Rafael Santi – Madonna ze szczygłem, Szkoła Ateńska,
• Giorgione – Burza,
• Piero della Francesca – portret Federico de Montefeltro,
• Antonello da Messina, Portret mężczyzny,
• Sandro Botticelli, Narodziny Wenus, Maddona del Magnificat,
• Tycjan - Maria Magdalena, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Ecce homo,
• Albrechta Dürera Jan van Eyck Tymoteusz, Ołtarz Gandawski.

Manieryzm – to kierunek w sztuce, który pojawił się w pierwszej połowie XVI wieku na terenie Włoch i do końca XVI w rozpowszechnił się na obszarze Francji, Niderlandów oraz Europy Środkowej. Po jakich cechach poznać dzieło manierystyczne? Oto one:

• odejście od cech renesansowych,
• abstrakcyjny schematyzm zastosowany w budowlach,
• konstruktywizm.
• Wśród twórców można wymienić: G. della Porta, A. van Obbergen, W. van den Blocke.