Rewolucja październikowa

Tarcia w łonie Rządu Tymczasowego pod kierownictwem księcia Lwowa, mimo wielu postępowych inicjatyw, wśród których znalazła się także oficjalna deklaracja z 15 (23) marca 1917 r. o uznaniu prawa Polski do niepodległości, nie pozwoliły stać się organem zdolnym sprostać zarówno trudnym problemom wewnętrznym, jak i sytuacji na frontach toczącej się wojny. Wprawdzie 1 lipca 1917 r. ruszyła wielka kontrofensywa przeciwko Austriakom, kierowana przez energicznego generała Brusiowa, ale po pierwszych sukcesach została ona przy ogromnych stratach powstrzymana.

Niepowodzenia te stały się przyczyną wzrostu popularności antywojennych haseł głoszonych przez bolszewików. Działalność reformatorska Rządu Tymczasowego, zwłaszcza zaś ustawodawstwo socjalne, nie spełniła oczekiwań społecznych. Wieś bezskutecznie oczekiwała reformy rolnej i rozparcelowania wśród chłopów ogromnych obszarów nie użytkowanej przez nikogo ziemi państwowej.

W dniu 21 lipca 1917 r. na czele Rządu Tymczasowego stanął przedstawiciel eserów, Aleksander Kiereński. Na nowego naczelnego wodza wyznaczył on zdolnego dowódcę, generała Korniłowa, lekceważąc jego polityczny konserwatyzm. Tymczasem Korniłow w krótkim czasie przygotował spisek, mając na celu restauracje monarchii w Rosji. W dniu 25 sierpnia 1917 r. na Piotrogród skierowany został III Korpus konny z rozkazem likwidacji Rządu Tymczasowego. Zamach nie udał się. Wojska Kornikowa zostały rozbite. Znaczna ich część odmówiła zresztą posłuszeństwa swoim dowódcom. Zamach ten wykorzystali propagandowo bolszewicy, wskazując na istnienie reakcyjnych elementów w łonie Rządu Tymczasowego.

Nie mając dotąd liczących się wpływów w społeczeństwie, bolszewicy zaczęli w ten sposób uzyskiwać coraz większe poparcie. W przeciwieństwie do mienszewików, którzy podkreślali w swoich programach konieczność obrony kraju przed nieprzyjacielem, przebywający dotąd w Szwajcarii przywódca bolszewików, Lenin, twierdził, że klęska wojenna Rosji ułatwi proletariatowi wywołanie rewolucji i przejęcie władzy. Opracował on nawet program pod nazwą „Zamiana wojny imperialistycznej w wojnę domową”.

Działalność Lenina w Szwajcarii zainteresowała władze niemieckie, które w ewentualnym przewrocie w Rosji dostrzegały możliwość wyeliminowania jej z wojny i użycia całych swych sił na froncie zachodnim. Wywiad niemiecki opracował, więc plan przerzucenia Lenina do Rosji w celu przyspieszenia wybuchu rewolucji bolszewickiej. Do jego dyspozycji oddany został specjalny wagon w pociągu jadącym ze Szwajcarii przez Niemcy do Piotrogrodu. Przejeżdżając przez Berlin, Lenin przeprowadził dłuższą rozmowę z Kurtem Riezlerem, wysokim urzędnikiem niemieckiego ministerstwa spraw zagranicznych. Niemcy podjęły się przekazywania poważnych sum dla finansowania bolszewickiego przewrotu.

Korzystając z pomocy wywiadu niemieckiego Lenin dotarł do Piotrogrodu 16 kwietnia 1917 r., a wiec już po zwycięskim zakończeniu rewolucji lutowej. Mimo oficjalnych i nie bezpodstawnych oskarżeń o współpracę z Niemcami, rozpoczął natychmiast aktywną działalność, obejmując faktycznie kierownictwo nad partią bolszewików.

W wygłoszonym referacie na temat wojny i rewolucji, określanym później jako „Tezy kwietniowe”. Lenin nakreślił taktykę postępowania bolszewików w najbliższych miesiącach. Odmówił poparcia dla Rządu Tymczasowego, kontynuującego według niego „imperialistyczną i zaborczą” wojnę. Propagował przejście od republiki parlamentarnej do republiki rad, po rosyjsku – sowietów. W dziedzinie ekonomicznej postulował nacjonalizację całej ziemi bez odszkodowań, połączenie majątku wszystkich banków w jednym banku narodowym znajdującym się pod kontrolą Rady Delegatów Robotniczych oraz kontrolę nad produkcją i podziałem dóbr.

Ówczesna słabość bolszewików czyniła ten program całkowicie teoretycznym. Na odbytym w dniu 16 czerwca 1917 r. I Wszechrosyjskim Zjeździe Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich okazało się, że na 900 delegatów bolszewicy dysponowali tylko 100 glosami.

Jednak ogólne nastroje coraz bardziej sprzyjały Leniowi. Opieszałość Rządu Tymczasowego w przeprowadzeniu reform powodowała radykalizację nastrojów ludności i wzrost popularności haseł bolszewickich. Wykorzystał to Lenin inspirując masy do wielkich demonstracji w Piotrogrodzie w dniach 3-4 lipca 1917 r. Wśród demonstrujących bolszewicy kolportowali ulotki i głosili hasła zaprzestania wojny oraz oddania całej władzy w ręce rad. Demonstracje te zostały rozpędzone przez nadal wierne rządowi wojsko. Lenin, w obawie przed aresztowaniem, pospiesznie opuścił Piotrogród i schronił się w pobliżu granicy fińskiej. VI Zjazd Partii Bolszewików odbył się więc bez jego udziału. W imieniu Lenina przemawiali Stalin, Mołotow, Swierdłow, Ordżonikidze. Domagali się oni, wobec faktu braku większości w Radach

Delegatów, wzięcia władzy siłą przez obalenie Rządu Tymczasowego.

W dniu 7 października 1917 r. Lenin potajemnie powrócił do Piotrogrodu, a przy Piotrogrodzkiej Radzie Delegatów Robotniczych i Żołnierskich utworzony został Komitet Wojskowo-Rewolucyjny z Lwem Bronsteinem-Trockim na czele. Pełnomocnicy tego komitetu udali się na prowincję w celu przygotowania tam powstania przeciwko Rządowi Tymczasowemu. W dwa tygodnie później, 24 października, według stosowanego wówczas w Rosji kalendarza juliańskiego, a właściwie 6 listopada, bolszewicy rozpoczęli w Piotrogrodzie powstanie. Następnego dania przy wsparciu oddziałów wojskowych i marynarzy z krążownika „Aurora” zdobyło Pałac Zimowy cara, wówczas siedzibę Rządu Tymczasowego i aresztowano jego członków. Jednocześnie wydano odezwę „Do obywateli Rosji”, informującą o przejęciu władzy przez Komitet Wojskowo-Rewolucyjny.

Wieczorem w Instytucie Smolnym odbył się II Wszechrosyjski Zjazd Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Mienszewicy i eserzy, którzy obalenie Rządu Tymczasowego uznali za nielegalny zamach stanu odmówili udziału w obradach. Bolszewicy, mimo iż stanowili mniejszość, postanowili kontynuować posiedzenie. Wydali oświadczenie, że Zjazd przejmie władzę w Rosji i dwa dekrety pokoju i o ziemi. W pierwszym z nich zwrócono się do stron wojujących o natychmiastowy pokój, w drugim ogłoszono likwidację prywatnej własności ziemskiej bez odszkodowań. II Zjazd dokonał też wyboru „pierwszego rządu proletariackiego”, czyli Rady Komisarzy Ludowych. W jego składzie znaleźli się wyłącznie bolszewicy. Na czele Rady stał Lenin, komisarzem spraw zagranicznych został Trocki, komisarzem spraw narodowościowych Józef Stalin.