Rewolucje w Rosji w XX wieku

W XX wiek Rosja wkroczyła jako państwo o dobrze rozwijającym się przemyśle maszynowym, włókienniczym oraz wydobywczym. Proces industrializacji kraju postępował. Przemiany gospodarcze doprowadziły także do zmian o charakterze społecznym. Cara był wyrazicielem woli interesów klas najbogatszych, a więc szlachty i ziemiaństwa. Coraz jednak liczniejszą warstwa, której interesy zostały zaniedbane, stawał się proletariat. Położenie robotnika rosyjskiego było bardzo ciężkie. Ciężar związany z uprzemysłowieniem kraju był przerzucany na barki tej grupy. Panował wyzysk tej klasy przez władze państwowe. Strajk był zakazany, a za samo podżeganie do strajku, groziła kara więzienia. Za panowania cara Aleksandra III i jego następcy Mikołaja II, rozwinął się system reakcji. Władze nie widziały zagrożenia, którym w przyszłości mógł stać się i stał się w końcu żywioł robotniczy. Pod koniec XIX wieku niewiele w Rosji było masowych wystąpień przeciwko carskiej władzy. Każdy taki sprzeciw by tłumiony w zarodku przez policję. Z czasem jednak zaczęły powstawać pierwsze organizacje o charakterze opozycyjnym, np. Wyzwolenie Pracy (1883 r.) Nasilały się również walki o charakterze klasowym, a w latach 80-tych doszło do pierwszych strajków w fabrykach. W 1895 r. z inicjatywy Włodzimierza Lenina powstał Związek Walki  Wyzwolenie Klasy Robotniczej. Stał się on zalążkiem partii rewolucyjnej. Lenin wysunął się na czele rosyjskiego ruchu rewolucyjnego. W marcu 1898 r. powstała podczas zjazdu w Mińsku Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji. Na początku XX wieku, w 1903 r. w Londynie odbył się drugi zjazd tej partii. W trakcie rozmów większość zdobyli zwolennicy poglądów głoszonych przez Lenina – bolszewicy (od ros. bolsze – więcej). Rezultatem zjazdu stał się program zakładający wybuch rewolucji socjalistycznej i obalenie caratu oraz ustanowienie republiki. Zakładano również wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy i zniesienie poddaństwa.

Rok 1905 przyniósł pierwszą rosyjską rewolucję. Na przełomie XIX i XX wieku jeszcze bardziej zaostrzyły się antagonizmy (podsycane dodatkowo przez partię Lenina) pomiędzy klasą posiadająca a proletariatem. Carat nie widział nadal zagrożenia i nie zdecydował się na żadne zmiany. Początek XX wieku przyniósł kryzys gospodarczy w Rosji. Zachwiał od podstawami ustroju państwa rosyjskiego. Nastąpiło pogorszenie się warunków życia robotnika, upadło wiele przedsiębiorstw, a jednocześnie postępowała koncentracja przemysłu w ręku wielkich monopoli i syndykatów. Klasa robotnicza zdecydowała się w tej sytuacji na akcję strajkową. W 1901 r. strajki wybuchły w Petersburgu, w Moskwie, a rok później także na terenie Ukrainy. W 1903 r. sytuacja w państwie carów dojrzała do rewolucji. Przeprowadzić ja miała Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji, utworzona w tym samym roku. Wybuch rewolucji przyspieszyła wojna rosyjsko-japońska.

22 stycznia 1905 r. wyruszył wielki pochód, liczący 100 tys. osób. Robotnicy nieśli ikony i portrety cara, śpiewając pobożne pieśni. Nagle piechota i jazda rosyjska, które znalazły się naprzeciw nich, otworzyły ogień. Zginęło 130 osób (oficjalne dane) a około 300 zostało rannych. Wieść o „krwawej niedzieli’ rozeszła się głośnym echem po całym rosyjskim imperium, docierając także do Królestwa Polskiego. Coraz liczniej na znak protestu zaczęły w różnych częściach kraju wybuchać strajki. W tych walkach ogromną rolę miała odegrać Rada Delegatów Robotniczych. W kwietniu 1905 r. pod przewodnictwem Lenina odbył się III Zjazd SDPRR. Program przyjęty w czasie obrad, głosił konieczność obalenia caratu, utworzenie republiki, a tym samym zwycięstwo rewolucji robotniczej. Zjazd uznał za najpilniejsze organizację zbrojnego oporu. Celem powstania poza obaleniem władzy cara, stało się utworzenie tymczasowego rządu rewolucyjnego. Fala strajków i protestów, a w końcu także i zorganizowany ruch rewolucyjny, ogarnął nie tylko miasta, ale także i rosyjską wieś. Ruch z czasem zaczął także docierać do armii, która była do tej pory podporą rządów carskich (bunt we flocie czarnomorskiej). W październiku 1905 r. wybuch w Rosji strajk powszechny. Kierownictwo ruchu w swoje ręce ujmowały Rady Delegatów Robotniczych, a główną w nich rolę odgrywali bolszewicy. Niekorzystnie na panującą w Rosji sytuację wewnętrzną, wpływały także klęski wojsk carskich na froncie zmagań wojennych z Japonią. W tej sytuacji cara zdecydował się na ustępstwa. W 1906 r. zebrał się pierwszy rosyjski parlament – Duma. Strajkujący liczyli, że przeprowadzi ona konieczną reformę rolną. Duma uchwalił adres do tronu carskiego, w którym domagała się demokratycznych reform, oraz przestrzegania praw takich jak równość wszystkich wobec prawa, wprowadzenie demokratycznej ordynacji wyborczej oraz parlamentarnej odpowiedzialności rządu. Powyższe żądania zostały jednak odrzucone. Carscy ministrowie rozwinęli terror, a Duma została rozwiązana. Przystąpiono do stłumienia pierwszej rosyjskiej rewolucji. Państwo carów weszło ponownie da drogę polityki reakcji.

Rosyjski proletariat nie był jeszcze dostatecznie zjednoczony i świadomy swojej roli. Sytuacji zmieniła się jednak dwanaście lat później.

W 1914 r. wybuchła I wojna światowa. Rosja wzięła w niej udział pod stronie państw Ententy. Działania wojenne nie przynosiły chwały władzy carskiej. W państwie carów dojrzewała kolejna rewolucja. Carat nie był w stanie podołać zadaniom, które stawiała przed nim wojna. Rozdźwięk pomiędzy caratem a rosyjskim narodem pogłębiał się w kolejnych latach wojny. Tą sytuację wykorzystali bolszewicy. Lenin stanął na stanowisku, że należy dążyć do klęski władzy carskiej i kontynuować rewolucję. Ponownie wzmógł się ruch strajkowy, a szeregi rewolucjonistów zaczęły się powiększać. Na ugodę z rządem carskim zdecydowali się eserowcy i mienszewicy.

Jesienią 1916 r. sytuacja w kraju stawała się coraz bardziej napięta. Ludności dał się we znaki panujący głód. Ponownie nasiliły się wystąpienia robotników. Mikołaj II prowadził nieudolną politykę, która dawała się we znaki nie tylko jego zdecydowanym przeciwnikom, ale także i zwolennikom monarchii, którzy zaczęli się już nawet zastanawiać nad dokonaniem zamachu stanu. Rząd próbował opanować wrogie nastroje społeczne, jednak bez skutku. Zbliżał się wybuch rewolucji.

Na początku 1917 r. całą Rosję ogarnęła fala strajków. Strajkowali robotnicy Piotrogrodu, Moskwy, Charkowa, Tule, Jekaterynosławia i Rostowa nad Donem. Demonstracje objęły ponad 700 tys. robotników. Rząd carski uważał, że najlepszą metodą aby zdławić ruch, będzie akcja policji. W marcu wybuch strajk w fabryce zbrojeniowej w Piotrogrodzie. Policja nie była w stanie zdławić ruchu strajkowego. 12 marca zebrała się Rada Delegatów Robotników i Żołnierzy, wybranych w fabrykach oraz jednostkach wojskowych. W tym samym dniu zostało odroczone posiedzenie Dumy. Jednak w nocy z 12 na 13 marca 1917 r. posłowie wyłonili spośród siebie Tymczasowy Komitet Wykonawczy Dumski. 14 marca powstał Rząd Tymczasowy. Mikołaj II widząc, że nie będzie w stanie opanować rewolucji, zdecydował się na abdykację. Tron oddał nieudolnemu bratu Michałowi. Ten 16 marca przekazał pełnię władzy Rządowi Tymczasowemu. Upadek carat wzbudził w większości środowisk całego świata radość, a rewolucja rosyjska była witana bardzo życzliwie.

16 kwietnia 9171 r. do Rosji powrócił Włodzimierz Lenin. Następnego dnia ogłosił tzw. tezy kwietniowe. Potępił w nich prowadzoną przez carat wojnę, zapowiedział obalenie władzy monarszej i wprowadzenie ustroju republikańskiego. Stwierdzał także konieczność przejęcia władzy przez Rady Delegatów Robotniczych. Zapowiedział konfiskatę gruntów obszarniczych oraz nacjonalizację wszystkich gruntów.

W lipcu 1917 r. rozpoczęła się niemiecka ofensywa na froncie wschodnim. Wojska rosyjskie zostały wyparte  poza granice Galicji i Bukowiny. Żołnierze rosyjscy nie widzieli sensu i celu prowadzonych działań militarnych oraz udziału państwa rosyjskiego w konflikcie światowym. W połowie lipca w Piotrogrodzie wybuchły demonstracje antyrządowe. Żołnierze i robotnicy wyszli na ulice miasta z hasłami oddania „całej władzy w ręce rad”. Rząd aby zdławić ruch sięgnął do represji. Rozpoczęły się aresztowania działaczy rewolucyjnych. Zamknięty został organ bolszewików „Prawda”. 21 lipca 1917 r. na czele Rządu Tymczasowego stanął Kiereński. Na żądanie eserowców i mienszewików Centralny Komitet Wykonawczy Rad przekazał pełnię władzy w ręce gabinetu Kiereńskiego. Było to zerwaniem z  dotychczasową dwuwładzą: Rząd Tymczasowy i Rady Delegatów Robotników i Żołnierzy i utworzenie rządów dyktatorskich, przekazanych Kiereńskiemu.

7 wrześnie 1917 r. gen. Korniłow przeprowadził nieudany zamach stanu. Został aresztowany. Te wydarzenia zaostrzyły walkę wewnątrz kraju. Pogorszyła się znacznie sytuacja gospodarcza Rosji. W kraju zdobywali coraz większe wpływy bolszewicy. Za głoszonym przez nich programem opowiadali się nie tylko robotnicy, ale także chłopi, którzy zrazili się do Rządu Tymczasowego oraz eserowców. 12 września 1917 r. Rada Delegatów w Piotrogrodzie uchwaliła na wniosek bolszewików rezolucję, domagającą się oddania władzy w państwie Radom Delegatów. 8 października powstał nowy rząd Kiereńskiego z przewagą eserowców i mienszewików. Nie miał on jednak już większego znaczenia. 23 października 1917 r. odbyło się posiedzenia Komitetu Centralnego Partii Bolszewickiej, podczas którego Lenin wygłosił referat o bieżącej sytuacji w kraju. Przedstawił także rezolucję, w której stwierdził, że powstanie zbrojne jest nieuniknione. 29 października Komitet wyłonił Ośrodek Partyjny, którego zadaniem miało stać się kierownictwo nad powstaniem. W jego skład weszli: J. Stalin, F. Dzierżyński, Jakow Michajłowicz Swierdłow.

W nocy z 6 na 7 listopada 1917 r. bolszewicy opanowali kluczowe punkty stolicy, a krążownik „Aurora”, wpłynął na Newę i wystrzałem dał sygnał do powstania. Wojsko nie chciało walczyć przeciwko bolszewikom, podobnie również kozacy zapowiedzieli, że do rewolucjonistów strzelać nie będą. W obronie Kiereńskiego wystąpili tylko uczniowie szkoły oficerskiej. Ministrowie zostali aresztowani.

7 listopada 1917 r. w Instytucie Smolnym w Piotrogrodzie rozpoczęły się obrady II Ogólnorosyjskiego Zajazdu Rad Delegatów Robotników i Żołnierzy. Zjazd przejął całą władzę w kraju w swoje ręce. Powołał on tego samego dnia pierwszy radziecki rząd – Radę Komisarzy Ludowych, na czele której stanął Włodzimierz Lenin. Następnego dnia Zjazd uchwalił dekret o pokoju oraz o konfiskacie ziemi obszarniczej. Podpisanie pokoju i wycofanie państwa radzieckiego z I wojny światowej, nowy rząd postawił na pierwszym miejscu.