W państwie moskiewskim nie doszło do wykształcenia się typowej monarchii stanowej. Tego typu forma ustrojowa w Europie Zachodniej stanowiła punkt wyjścia dla rozwoju monarchii absolutnej. Nie znaczy to jednak, że w państwie moskiewskim władcy rosyjscy nie sprawowali rządów w duchu absolutyzmu. Część historyków uważa, że ustroju Rosji nie można nazwać absolutnym. W tej sytuacji doszukują się w nim analogii z orientalnymi monarchiami despotycznymi.
W latach 1463-1520, za panowania dynastii Rurykowiczów, dokonał się pierwszy etap zjednoczenia ziem rosyjskich pod hegemonią Moskwy. W 1510 r. przyłączony został Psków, a dziesięć lat później Księstwo Riazańskie. Wcielanie nowych ziem do państwa moskiewskiego powodowało zmiany w organizacji politycznej i społecznej państwa. Stopniowo swoja pozycję traciła grupa bojarstwa. Car Rosji wprowadził dworski ceremoniał wzorowany na ceremoniale bizantyjskim, co miało podkreślić jego władzę. Bojarzy zasiadali w dumie. Która była organem doradczym cara. Powstały również pierwsze urzędy centralne, tzw. prikazy. W 1497 r. wydano kodeks, który regulował (w interesie dworiaństwa), poddaństwo osobiste chłopów.
Za panowania iwana IV Groźnego (1547-1584) w państwie rosyjskim doszło do następujących przemian:
władca przyjął tytuł cara; wzmocnienie władzy centralnej
odsunięcie bojarów od władzy przez Iwana IV w wyniku powstania ludowego w Moskwie i innych miastach państwa; polityka opriczniny; oparcie się w rządach na gwardii i dworiaństwie oraz części duchowieństwa
utworzenie regularnych jednostek strzeleckich, wzmocnienie artylerii; utworzenie gwardii carskiej
powstanie samorządu powiatowego i ziemskiego
utworzenie urzędów centralnych: duma bojarska, sobory ziemskie oraz nowe prikazy
podporządkowanie cerkwi carowi, ograniczenie praw cerkwi do posiadania dóbr; nałożenie obowiązku zakładania szkół.
Wraz z prowadzonymi reformami wewnętrznymi zachodziła ekspansja zewnętrzna. Państwo moskiewskie za panowania Rurykowiczów prowadziło wojny z Litwą i Rzeczypospolitą. W połowie XVI wieku Moskwa podbiła chanaty kazański i astrachański oraz Zachodnią Syberię. Po śmierci Iwana Iv Groźnego państwo przeżywało kryzys (do 1613 r.) Powodem stała się walka pomiędzy grupa bojarów o przejęcie władzy, a także polska ingerencja w sprawy państwa moskiewskiego, tzw. dymitriady oraz konflikt ze Szwedami. złej sytuacji wewnętrznej państwa zadecydowało również powstanie chłopskie i wojna domowa podczas „wielkiej smuty” (okres bezkrólewia).
Uspokojenie napiętych stosunków w państwie rosyjskim przyniósł rok 1613, kiedy na tron wstąpił przedstawiciel nowej dynastii – Michał Fiodorowicz Romanow (1613-1645). Za panowanie jego następcy Aleksego Michaiłowicza (1645-1676), przestała funkcjonować duma bojarska oraz sobór ziemski. Cerkiew jeszcze ściślej została podporządkowana państwu. Przeprowadzona została kodyfikacja prawa, która uwzględniała tylko interesy warstw średnich (dworiaństwa i mieszczaństwa). Stworzono także armię oparta na planowym poborze rekruta, liczącą około 200 tys. ludzi.
W 1682 r. na tronie rosyjskim zasiadł car Piotr I (1682-1725). W 1721 r. nazwa państwa została zmieniona na Cesarstwo Rosyjskie. Za panowania Piotra I doszło do następujących reform:
zlikwidowano dumę bojarską; utworzono w jej miejsce Senat Rządzący; sprawował ona funkcje kontrolne nad administracją i sądownictwem, publikował i komentował carskie dekrety oraz zastępował monarchę podczas jego nieobecności; Senat składał się z 9 osób, którzy byli na stanowiska wybrani przez monarchę (bez względu na swoje pochodzenie społeczne)
likwidacja prikazów i zastąpienie ich dziewięcioma, a później jedenastoma 10-osobowymi kolegiami resortowymi;
przeprowadzenie centralizacji administracji miejskiej; utworzenie Głównego Magistratu w Petersburgu, któremu zostały podporządkowane magistraty miast prowincjonalnych;
przeniesienie stolicy z Moskwy do Petersburga;
reforma administracji: wprowadzenie podziału kraju na 8 (później 19) wielkich guberni; stojący na ich czele zwierzchnicy posiadali kompetencje obejmujące głównie sprawy wojskowe;
zniesiono różnice między bojarami i dworiaństwem; powstanie jednolitej warstwy szlacheckiej;
zniesienie urzędu patriarchy moskiewskiego; utworzenie na wzór kościołów protestanckich Najświętszego Synodu (Kolegium Duchownego), które składało się z wyznaczonych przez cara biskupów oraz świeckiego oberprokuratora; cesarz faktycznym zwierzchnikiem cerkwi rosyjskiej; wprowadzono zakaz apostazji (odstępstwa od wiary)
rozwój szkolnictwa elementarnego, średniego i wyższego
wprowadzenie nowych podatków; dwukrotny wzrost dochodów państwa;
budowa pierwszej floty wojennej; reorganizacja armii; wprowadzenie tabeli rang w armii, flocie i administracji
publikacja nowego kodeksu wojskowego, który był również stosowany wobec ludności cywilnej.
Po śmierci Piotra I Wielkiego oligarchia bojarska próbowała obalić wprowadzone reformy. Za panowania cesarzowej Anny i jej następczyni Elżbiety, nastąpiła restytucja samodzierżawia oraz utrwalenie dokonanych zmian.
W 1762 r. tron rosyjski objęła caryca Katarzyna II. Za jej rządów wzmocnieniu uległa władza cara, jednak przy boku carycy pojawiła się rzesza doradców i faworytów, którzy mięli duży wpływy na kierunek rosyjskiej polityki. Upadło znaczenie Senatu oraz większości kolegiów, a władza uległa jeszcze dalej idącej centralizacji. W 1775 roku został wydana ustawa o guberniach. Kraj od tej pory dzielił się na 50 guberni, a te z kolei na powiaty. Od tej pory w państwie carów dało się zauważyć stopniową, choć nadal niewielką decentralizacje władzy. Rządy gubernialne przejęły część uprawnień kolegiów. Za panowania Katarzyny II władze rosyjskie musiały się zmagać z buntem chłopów (bunt Pugaczowa i wojna chłopska). Rozprawa z tymi ruchami społecznymi doprowadził ponownie do wzmocnienia i rozszerzenie władzy centralnej administracji państwowej. Postępowało także dalsze uzależnienie prawosławnej Cerkwi od państwa. Przeprowadzono sekularyzację dóbr kościelnych oraz zamknięto ponad połowę klasztorów. Wprowadzona została wolność handlu wewnętrznego. Wydano także przywileje dla mieszczaństwa (1785 r.), które określiły szczegółowo zasady elekcji władz miejskich oraz zagwarantowały przewagę na rynku bogatym kupcom. Rosyjska szlachta w 1785 r. uzyskała szereg przywilejów, które zwalniały ja między innymi od podatków, od obowiązku wystawiana rekruta, zapewniały jej monopol na posiadanie ziemi wraz z poddanymi oraz monopol na działalność handlową i przemysłową.
Panowanie następcy Katarzyny II – Pawła I, przyniosło niewielkie modyfikacje, które jednak nie zmieniły drastycznie modelu i systemu polityczno-społecznego cesarstwa rosyjskiego.
Wiek XIX przyniósł w Europie bardzo szybkie zmiany terytorialne dokonywane przez Napoleona Bonapartego. W 1807 r. z jego inicjatywy zostało utworzone z ziem zaboru pruskiego Księstwo Warszawskie. Zaangażowanie Napoleona w sprawę polską oraz jego ambicje podboju Europy, doprowadziły w 1812 r. do wojny z Rosją. Zwycięsko z tej wojny wyszedł car Aleksander I, a Napoleon musiał ratować się ucieczką. W 1815 r. rozpoczął obrady Kongres wiedeński, który miał ułożyć sprawy europejskie na kolejne lata. Wśród państw, posiadających decydujący głos, znalazła się obok Prus i Austrii, także Rosja.
Ówczesny car Rosji Aleksander I uchodził za najbardziej liberalnego władcę tej epoki. W rzeczywistości jednak w państwie carów za jego panowania niewiele się zmieniło, a polityka samodzierżawia panowała niepodzielnie. Warto jednak wspomnieć, że z inicjatywy Aleksandra I powstało Królestwo Polskie. Car nadał Królestwu konstytucję, dość liberalna jak na owe czasy. Jednak jak pokazały kolejne lata zapisy konstytucji nie były przez władców Rosji przestrzegane. Następca Aleksandra I, jago brat – Mikołaj I, nie próbował już nawet zachowywać pozorów liberalizmu. W 1825 r. wybuchło przeciwko carowi w Rosji powstanie dekabrystów. Na polecenie Mikołaja I powstanie zostało krwawo stłumione. Ponadto car rozszerzył zakres kompetencji cenzury, zaostrzył kontrole społeczeństwa przez policję, a także zwiększył kontrolę niezależnych dotąd uniwersytetów.
Za czasów panowania Mikołaja I (1825-1855) Rosja wchodziła coraz głębiej w kryzys ustroju feudalnego. Mikołaj uważał, że utrzymanie w Rosji prawosławia i samowładztwa, jest jego obowiązkiem. Był przeciwnikiem wszelkich ruchów o charakterze rewolucyjnym (stąd jego brak sympatii dla Polaków). Starał się je bezwzględnie tłumić w zarodku. W Rosji opozycje tworzyła wówczas szlachta, literaci, naukowcy i studenci. Jednak krytyka stosunków panujących w państwie w epoce mikołajowskiej była bardzo utrudniona ze względu na cenzurę i szykany ze strony policji.
W 1853 r. Rosja w imię imperialistycznych ambicji cara rozpoczęła wojnę z Turcją. Wojna krymska zakończyła się niekorzystnie dla państwa rosyjskiego. Rosja utraciła swoją dotychczasową pozycję w Europie. W 1856 r. na mocy pokoju podpisanego w Paryżu, Rosja musiała się zrzec swoich posiadłości na Kaukazie, utrzymywania floty wojennej na Morzu Czarnym oraz protektoratu nad Księstwami Naddunajskimi. Te ostatnie zachowały autonomię pod protektoratem Turcji i gwarancja państw, które zawierały pokój paryski. Wojna krymska spowodowała utratę wszystkich politycznych korzyści, jakie państwo to posiadało w basenie Morza Czarnego.
Za panowania kolejnych władców z dynastii Romanowów – Aleksandra II i Aleksandra III, Rosja przeżywała rozwój gospodarczy. Carowie dbali także o przeprowadzenie szeregu reform, by wzmocnić władzę centralną. W historii Rosji jako reformator państwa dał się zapamiętać car Aleksander II. Ukoronowaniem przeprowadzonych za jego rządów reform miała być konstytucja, która przewidywała między innymi powołanie społecznej instytucji o doradczym głosie w stosunku do cara. Jednak śmierć w 1881 r. przerwała te plany. Następca na tronie rosyjskim Aleksander III nie był zainteresowany kontynuacją reform ojca. Wszedł na drogę reakcjonizmu. Rozpoczęła się polityka restrykcji i ataków narodowościowych na Polaków, Niemców mieszkających wówczas na terenach nadbałtyckich, Ukraińców czy Białorusinów. Taki system rządów był kontynuowany za panowania Mikołaja II od 1894 r. Nowy car był jednak człowiekiem słabym i ograniczonym. Pozostawał pod wielkim wpływem otaczających go doradców, którzy kreowali politykę Rosji. W tych warunkach w państwie carów pod koniec XIX wieku zaczął rozwijać się ruch rewolucyjny.
Schyłek XIX wieku przyniósł szybki rozwój ruchu socjalistycznego. W marcu 1898 r. na zjeździe w Mińsku postanowiono powołać do życia Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji. Na czele nowego ruchu stanął Włodzimierz Lenin. W 1903 r. odbył się drugi zjazd partii w Brukseli, a później w Londynie. Podczas zjazdu dyskusji poddane zostały kwestie dotyczące organizacji partii oraz sprawy teoretyczne. Większość w trakcie prowadzonych rozmów zdobyli zwolennicy Lenina. Zaczęto ich od tej pory nazywać bolszewikami (od ros. bolsze – więcej). Rezultatem obrad stał się program partii, zakładający m. in. rewolucję socjalistyczną jako ostateczny cel i zadania na najbliższe lata, oraz obalenia caratu i wprowadzenie ustroju republikańskiego. Szyki rozwój ruchu robotniczego i rosnące poparcie partii Lenina, spowodowało, że również wśród klas posiadających zaczął się rodzić bunt przeciwko caratowi i jego polityce zacofania i zastoju.
W 1905 r. carat wplatał Rosję w wojnę z Japonią. Konflikt miał charakter wojny kolonialnej i toczył się na peryferiach państwa rosyjskiego. Rezultatem działań wojennych nie był zainteresowany naród rosyjski, ani burżuazja tego kraju. Carat liczył, że zwycięstwo w wojnie podniesie prestiż władzy carskiej. Tak się jednak nie stało, bowiem konflikt zakończył się klęską Rosji, a car Mikołaj II sukcesywnie tracił poparcie. Dodatkowo sytuację w Rosji pogorszyła rewolucja, która wybuchła w 1905 r. Ludność państwa domagała się liberalizacji polityki. Rewolucja została stłumiona. Jednak mimo tego ruchu opozycyjne w państwie carów nie zamarły. Odżyją na nowo w latach I wojny światowej, a rewolucja która wybuchnie w 1917 r., zniszczy państwo carów i zakończy panowanie dynastii Romanowów.