Rozwój budownictwa sakralnego w starożytnych Indiach

Około III tysiąclecia p.n.e. w dolinie Indus rozwijała się przedaryjska cywilizacja miejska, jej głównymi ośrodkami były: Mohendżo Doro i Hirappa. W dolinie rzeki Indus tworzono podstawy cywilizacyjne Indii uprawiano ziemię, znano pismo, powstawały pierwsze formy wierzeń religijnych, a co za tym idzie rozwijało się budownictwo sakralne. Około II tysiąclecia p.n.e. na obszary Indii napłynęli Ariowie, narzucili tamtejszym swoją kulturę, zwyczaje i wierzenia. W starożytnych Indiach rozwinęły się cztery formy religijne tj.:

• wedyzm - od 2500 roku p.n.e.,
• braminizm - wykształcił się w II tysiącleciu p .n.e.,
• hinduizm - ukształtował się około IV tysiąclecia p.n.e.,
• buddyzm - powstał około VI wieku p.n.e.

Od VI wieku p.n.e. istniały na terenie kontynentu indyjskiego państwa - królestwa

np.: Kosala, Magadha, Awanti, Gandhara, Watsa, Kuru oraz inne niezależne plemiona. Władcą, który zjednoczył wszystkie organizmy w jedno państwo był Candragupta z dynastii Maurjów. Kolejnym władcą tej dynastii był króla Asoki. Doprowadził on do powiększenia wpływów nowego państwa i jego rozwoju terytorialnego. W okresie rządów Asoki doszło do szybkiego rozkwitem budownictwa związanego z religją.

Rozwój sztuki sakralnej w Indiach wiązał się przede wszystkim z buddyzmem, który od V wieku p.n.e. rozwijał się na bazie sztuki hinduiztycznej.

Najstarsze znane dziś zabytki sakralne w Indiach łączące się z buddyzmem, to skalne świątynie wykute w zboczach górskich, zwane czajtja z okazałymi fasadami i salami wspartymi na masywnych filarach ,przykładem tego typu budowli jest Adżanta, pochodząca z VI-VII wieku p.n.e., a także świątynia Bhadża, Karli oraz Kondane. Mieszkańcy Indii wykuwali również w skale klasztory np.: Naszik – posiada 150 grot, Kanheri w okolicach Bombaju – wykuto 109 grot.

Innym charakterystycznym obiektem sakralnym były tzw. stupy (monumentalne grobowce), są to wysmukłe kopce z ziemi obłożone kamieniem, wzniesione na terasie, zakończone parasolowatą przybudówką i czterema bogato zdobionymi bramami zwanymi (toranami), symbolizującymi cztery strony świata. W czaszy kurhanu, zbudowanej z ziemi, cegieł i kamieni budowano komory dla spalonych cząstek ciała Buddy, będące przedmiotami kultu, podobnie jak relikwie święte w chrześcijaństwie. Jako odrębne budowle stupy występują w : Sańczi na terenie środkowych Indiach (stan Madhja Pradesz). Jest to największa tego typu budowla, pochodząca z II wieku p.n.e. oraz Amarawati, jako całkowicie oddzielne świątynie w Karli i Adżanta.

Trzecim rodzajem budownictwa sakralnego w Indiach są wykute w skale schronienie dla buddyjskich mnichów, zwane wihara (dosłownie oznacza „schronienie”, „azyl”). Budowano je blisko ludzi, najczęściej w parkach, tak aby mnisi mieli kontakt z innymi i mogli prosić o jałmużnę, ale jednocześnie aby mieli możliwość spokojnej medytacji. Przykładem usytuowania wihary może być Park Gazeli w Varanasi, inne przykłady budowli zakonnych to: klasztor buddyjski w Takśili lub klasztor typu guha – Ellura.

Oprócz wspomnianych form architektonicznych w Indiach budowano również świątynie wolno stojące. Często do tradycyjnej stupy dobudowywano cztery przyległe nisze – kaplice.

Przykładem tego rodzaju budowli może być zbudowana w VI wieku świątynia Mahabodhi w Bodh-Ga, w niej prawdopodobnie znajduje się tron, na którym Budda miał doznać oświecenia. Innym przykładem sakralnej twórczości mieszkańców Indii są freski ze skalnego wąwozu Adżanty. Artysta komponując to dzieło przestrzegał tzw. „ sześciu reguł” tzn.: odpowiedniość przedstawień, właściwa budowa i proporcje każdej postaci, umiejętność sugerowania działań i uczuć, wdzięk, podobieństwo i wreszcie właściwe operowanie pędzlem i kolorem.

Na terenie środkowych Indii bardzo popularny był rodzaj świątyni zwany nagara, był to rodzaj świątyni – sanktuarium, składającego się z oddzielnych wież (sikhara) oraz dobudowanej obszernej sali kolumnowej, zwanej mandapa, która poprzedzał również duży przedsionek.

Od początku budownictwu sakralnemu w Indiach towarzyszyły dekoracyjne rzeźby oraz płaskorzeźby na ścianach, filarach, stupach. Od II wieku pojawiła się rzeźba figuralna, w niektórych świątyniach buddyjskich znajdowały się też malowidła ścienne np.: Adżanta i Elura.

Budownictwo sakralne najprężniej rozwijało się za czasów panowania dynastii Guptów (320-550). Wówczas ukształtowały się różnorodne formy świątyń hinduistycznych, bogato zdobione rzeźbą ornamentalną i figuralną, a także świątynie wieżowe. Powstające wówczas rzeźby i religijne wyobrażenia Mahajany stanowią najdoskonalsze dzieła artystycznie. W tym czasie wypracowano ostateczny obraz Buddy, jego wizerunek przedstawiał postać łagodną, wysmukłą, otoczoną kolistym nimbem, najczęściej siedzącą. Otaczanie Buddy aureolą oznaczało tak jak w chrześcijaństwie świętość jego osoby. Największy na świecie posąg Buddy znajduje się w chińskiej miejscowości Leshan (prowincja Sihuan) pochodząca z VIII wieku rzeźba została wykuta w skale i przedstawia siedzącego Buddę. Wysokość rzeźby to siedemdziesiąt dwa metry, szerokość wynosi dwadzieścia osiem metrów. Ludność mieszkająca w Leshan wierzy, że Budda chroni ich od powodzi. Bardzo często spotyka się do dziś wizerunki medytującego Buddy, np. wizerunek pochodzący z II lub III wieku naszej ery z regionu Gandary (północno - zachodni Pakistan), cechą tej charakterystycznej rzeźby jest kolisty znak na twarzy Buddy, pomiędzy brwiami, otaczająca głowę aureola oraz charakterystyczny sposób siedzenia ze skrzyżowanymi nogami.

W okresie najsilniejszego rozwoju sztuki sakralnej w Indiach rzeźbiono także posągi bodhisattwów – niebiańskich poprzedników Buddy.