Rozwój terytorialny państwa tureckiego

Europa Południowo-Wschodnia oraz Azja Mniejsza i Afryka Północna w pierwszej połowie XVI wieku stały się terenem ekspansji tureckiej. Na początku tego wieku posiadłości tego państwa obejmowały oprócz ziem Anatolii w  Azji Mniejszej, także kraje Półwyspu Bałkańskiego, Mołdawię, Wołoszczyznę oraz część północnych wybrzeży Morza Czarnego. Większość podbitych przez Turcję krajów stała się prowincjami wielkiego imperium. Tylko Mołdawia i Wołoszczyzna otrzymały statut lenna. Od 1474 r. wasalem Turcji byli krymscy Tatarzy. Po zdobyciu Konstantynopola przed państwem tureckim pojawiły się nowe obszary, gdzie w przyszłości skierowała się ich ekspansja. Przed Turcją u progi XVII wieku stanęło zadanie podboju Egiptu i północnej Afryki, rozprawa z Persją oraz dalsza ekspansja w południowo-wschodniej Europie.

Za panowania sułtana Ismaila (1502-1524) granice państwa tureckiego rozszerzyły się o Gruzję, Armenię, Azerbejdżan, Kurdystan, Mezopotamię i Irak oraz płaskowyż irański (Kuhistan, Chorasan).

23 sierpnia 1514 r. w dolinie Czałdyran w Kurdystanie stanęły naprzeciwko siebie armie turecka i perska. Bitwa zakończyła się całkowitym zwycięstwem Turków. W wyniku rozstrzygniętego na swoją korzyść starcia, granice Turcji przesunęły się znacznie na wschód, obejmując państewka kurdyjskie.

Na południowych wschodzie przedmiotem tureckiej agresji stało się państwo Mameluków, które oprócz Egiptu obejmowało także Syrię i Al.-Hidżaz. W 1516 r. sułtan mamelucki Kansu al.-Ghuri zdecydował się za perską namową, na rozpoczęcie walki z Turcją. Armia turecka pod wodzą sułtana Selima I wkroczyła do Syrii i doszczętnie rozbiła wojska mameluckie w bitwie pod Merj Dabik. Zwycięstwo w tej bitwie otworzyło Turkom drogę do podboju świata arabskiego. W toku działań wojennych wojska tureckie zajęły Aleppo i Damaszek, a cała Syria wkrótce znalazła się w rękach tureckich. 23 stycznia 1517 r. wojska mameluckie poniosły kolejną klęskę w pobliżu Kairu. Siedem dni później Kair został zdobyty przez Turków. Tym samym całe imperium Mameluków znalazło się w rękach zwycięzców.

Panowanie Sulejmana II Wspaniałego (1520-1566) uważa się w historii Turcji za okres potęgi tego państwa. Sulejman kontynuował politykę podbojów, zapoczątkowana przez poprzednich władców. Kierunkiem ekspansji tureckiej był nadal arabski Wschód. W czasie zwycięskich wojen z Persją Sulejman II zdobył cały Azerbejdżan, potem skierował się ku Irakowi. W 1534 r. zdobył Bagdad i utrwalił na terenie dawnej Mezopotamii władze turecką. Na obszarze Półwyspu Arabskiego Turcy dotarli do Jemenu i do Zatoki Perskiej, a nawet ku wybrzeżom Indii.

Opanowawszy Egipt, Turcy skierowali się dalej w kierunku zachodnim, dążąc do podboju wybrzeży śródziemnomorskich Afryki Północnej. Pierwszym ich łupem padła Algieria. W 1535 r. miała miejsce wyprawa turecka do Tunezji, która zakończyła się pełnym sukcesem. Całkowicie wybrzeża afrykańskie zostały opanowane przez Turków w 1551 r. – Trypolitania, w 1554 r. – Algieria i w 1574 r. – Tunezja. Trypolitania została włączona do państwa tureckiego jako jego prowincja. Pozostałe natomiast ziemie – Tunezja i Algieria stały się wasalnymi posiadłościami.

Za panowania Sulejmana II odżyły plany tureckiego podboju Węgier. W 1521 r. armia turecka zdobyła Belgrad. Rok później, aby stworzyć sobie bazę do ataku na Węgry, sułtan zajął wyspę Rodos, będącą w posiadaniu zakonu joannitów. W obliczu tureckiego zagrożenia, państwo węgierskie została osamotnione. Ani bowiem Habsburgowie, zajęci wówczas własnymi sprawami, ani także Jagiellonowie, nie przyszli Węgrom z pomocą. Młody król Ludwik II Jagiellończyk został zmuszony do stawienia czoła potędze tureckiej. Do bitwy decydującej doszło pod Mohaczem 29 sierpnia 1526 r. Bitwa zakończyła się pogromem wojsk węgierskich i śmiercią króla Ludwika. Bitwa pod Mohaczem stała się punktem zwrotnym w historii Węgier. Od tej pory niezależny dotąd kraj stał się przedmiotem rozgrywek pomiędzy Turcją i Habsburgami. W 1541 r. Węgry zostały podzielone na trzy części. Zachodnia i północno-zachodnia część kraju przypadła Habsburgom, środkową część ze stolicą Sulejman II włączył do swojego kraju, natomiast wschodnia część Węgier z Siedmiogrodem została oddana jako lenno Janowi Zygmuntowi. Podział Węgier utrzymał się przez ponad półtora wieku. A zwycięsko z tego starcia wyszła Turcja.

W 1566 r. zmarł Sulejman II Wspaniały. W momencie jego śmierci tureckie imperium rozciągało się na teren Europy Środkowo-Wschodniej, Afryki Północnej i Azji Mniejszej. Następca na tronie sułtańskim Selim II kontynuował prowadzoną politykę podbojów i aneksji. W 1570 r. rozpoczęła się wyprawa przeciwko należącemu do Wenecji Cyprowi. Wyspa w tym samym roku została zdobyta przez Turków. Podboje tureckie zaczęły coraz bardziej niepokoić europejskich monarchów. W inicjatywy ówczesnego papieża Piusa V została utworzona antyturecka Liga, w skład której weszły papiestwo, Hiszpania i Wenecja. Liga stoczyła z Portą bitwę pod Lepanto w Zatoce Korynckiej 7 października 1571 r. Bitwa zakończyła się klęską wojsk tureckich. Zwycięstwo nie zostało jednak wykorzystane, bowiem dnia następnego Liga przestała istnieć. W 1573 r. Wenecja zawarła z Turcją pokój, na mocy którego wyrzekła się Cypru i wybrzeży Albanii. W 1579 r. rozejm zawarła z Turcją Hiszpania.

Zmiany terytorialne w kolejnych latach wyglądały następująco:

• 1590 r. – przyłączenie Gruzji po wojnie z państwem perskim
• 1672 r. – pokój w Buczaczu; Turcja zajmuje kosztem Polski Podole i Ukrainę
• 1683 r. – bitwa pod Wiedniem; Turcja traci część Węgier
• 1699 r. – pokój w Karłowicach; potwierdza utratę nabytków terytorialnych Turcji oraz utratę mocarstwowej pozycji w Europie
• 1736 r. – Turcja na rzecz Persji traci ziemie na wschodzie
• 1768-1774 r. – wojna z Rosją; utrata wybrzeży czarnomorskich i panowania nad Morzem Czarnym
• 1829 r. – traktat w Adrianopolu; Turcja uznaje niepodległość Grecji oraz autonomię Serbii; traci kontrolę nad Mołdawią
• 1810-1840 r. – spod władzy tureckiej wyzwala się Egipt
• 1878 r. – traktat berliński; Turcja traci część posiadłości na Bałkanach, a na rzecz Rosji posiadłości na Zakaukaziu
• XIX w. – Turcja na rzecz mocarstw europejskich traci swoje afrykańskie posiadłości
• 1912-1913 r. – wojny bałkańskie; utrata większości posiadanych ziem na Półwyspie Bałkańskim
• 1920 r. – traktat w Sevres; traktat nie został wprowadzony w życie; planowano w nim podział ziem tureckich pomiędzy Grecję, Wielką Brytanię, Włochy, Francję; Stambuł miał zostać poddany kontroli państw europejskich;