Socjaldemokracja

W II połowie XIX wieku w Europie zaczęła się rozwijać myśl socjaldemokratyczna. Pojawiła się w opozycji do innego nurtu w łonie idei lewicowych, a mianowicie w opozycji do komunizmu.

Samo pojęcie „lewicy” zrodziło się wraz z wybuchem Rewolucji Francuskiej. Zwolennicy tego nurtu politycznego domagali się zmiany istniejącego stanu rzeczy. Poglądy lewicowe uderzały w najbogatszą część społeczeństwa, a w obronę brały tych najbiedniejszych. Zwolennicy lewicy posługiwali się takimi hasłami jak: wolność, równość, sprawiedliwość czy dobrobyt. W XIX wieku lewica zaczęła ewoluować. Jednym z najważniejszych nurtów lewicowych był socjalizm utopijny, który pojawił się w I połowie XIX wieku. Dla jego zwolenników źródłem nieszczęścia ówczesnego człowieka miał być kapitalizm i podział społeczeństwa na biednych i bogatych. Dlatego też utopijni socjaliści postulowali stworzenie idealnego systemu politycznego i idealnego państwa, w którym nie byłoby własności prywatnej, nie byłoby kapitalistycznego wyzysku. Pomiędzy ludzi rozdzielono by wszystkie dobra po równo.

W połowie XIX wieku ukształtowały się dwa główne nurty w łonie socjalizmu. Mowa tutaj o nurcie reformistycznym i rewolucyjnym. Dla zwolenników nurtu reformistycznego najważniejszą stała się walka o demokratyzację państwa. Miało to doprowadzić do takiej sytuacji, kiedy wola większości społeczeństwa stanie się polityczną władzą w państwie. Państwo w tej koncepcji ma być sprawiedliwym obrońcą interesów społeczeństwa, a szczególnie jego najliczniejszej grupy zawodowej – robotników. Nurt rewolucyjny opierał się na przekonaniu, iż zastany system polityczny i społeczny jest niedopuszczalny i sprzeczny z naturą. W tym źle funkcjonującym społeczeństwie rozgrywa się ciągła walka pomiędzy grupami najbogatszych  i najbiedniejszych osób. Rewolucjoniści twierdzili, że kapitaliści (burżuazja) bogacą się kosztem robotników (proletariat). Sytuację tę mógł zmienić tylko zbrojny zryw, rewolucja. W jej wyniku miałoby powstać społeczeństwo bezklasowe, w którym wszyscy obywatele będą równi i wolni. Ideologami, którzy ukształtowali nurt rewolucyjny byli Karol Marks i Fryderyk Engels. Swoje poglądy przedstawili w wydanym w 1848 r. Manifeście komunistycznym.

Z krytyki nurtu rewolucyjnego wyrosła myśl socjaldemokratyczna. Jej zwolennicy, w odróżnieniu od Marksa i Engelsa, twierdzili, że socjalistyczne idee można urzeczywistnić bez rewolucji i bez rozlewu krwi. Wynikało to z przekonania, iż proletariat prędzej czy później stanie się na tyle silą większością, że będzie mógł to zrobić. Twórcą socjaldemokratycznej doktryny był Edward Bernstein (1850 – 1932). Był działaczem niemieckiej partii socjaldemokratycznej. Swoje poglądy wyłożył w dziele - Zasady  socjalizmu i zadania w socjalnej demokracji (1899 r.). Bernstein po śmierci Engelsa, przeprowadził systematyczną krytykę jego poglądów. Jego tezy sprzeczne w nurtem rewolucyjnym, zwolennicy Marksa i Engelsa nazwali rewizjonizmem, ponieważ wprowadził Bernstein zasadnicze zmiany, a więc przeprowadził rewizję założeń socjalizmu rewolucyjnego. Dla Bernsteina postulat rewolucji, jako drogi do zmiany istniejącego porządku społecznego, stał się czymś bardzo odległym i nieprawdopodobnym wręcz. W odróżnieniu od marksistów twierdził, że drogą do zmian są przeprowadzane stopniowo reformy. To one miały przekształcić rzeczywistość polityczną i społeczną. Odrzucił także walkę klas i koncepcję społeczeństwa bezklasowego.          

Współczesna doktryna socjaldemokratyczna wyrosła z dwóch nurtów XIX-wiecznego socjalizmu, z tradycji reformistycznej i rewizjonistycznej. Odrzuca ona walkę klas i dyktaturę proletariatu. Jej zwolennicy twierdzą, iż istniejące w ramach systemy demokratycznego instytucje, a w szczególności parlament i samorząd, są wystarczające do tego, aby większość osiągnęła swoje cele, oczywiście przy jednoczesnym przestrzeganiu praw mniejszości istniejących w państwie. Socjaldemokraci twierdzą, że współcześnie nie ma już konfliktu pomiędzy poszczególnymi klasami. Pojawiły się jednak problemy społeczne innego rodzaju. W tej sytuacji państwo musi spełnić nowe zadania. Ma prowadzić kontrolę nad gospodarką, ale jednocześnie musi także dbać o sytuację najuboższych grup społecznych. Z tego wynikają dwa najważniejsze postulaty partii socjaldemokratycznych – walka z bezrobociem i progresywny system podatkowy, który obciąża najbardziej osoby czy instytucje najlepiej zarabiające.

Dla socjaldemokraty niezwykle istotny jest system demokratyczny oraz idący za nim pluralizm polityczny i społeczny. Państwo ma służyć wszystkim obywatelom. Ci natomiast powinni aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i politycznym oraz podejmować ze sobą współpracę często wbrew dzielącym je różnicom czy to o charakterze majątkowym czy światopoglądowym. Państwo ma być zdecentralizowane. Największymi kompetencjami maj,a się cieszyć najniższe szczeble w hierarchii państwowej. Zadaniem partii socjaldemokratycznej jest przyciągnięcie do siebie jak największej liczby zwolenników, szczególnie spośród „ludzi pracy”.

Do podstawowych wartości socjaldemokratycznych należą:

• demokracja jako najlepszy system polityczny, służący zachowaniu wolności jednostki oraz będący gwarantem jej praw;
• istnienie systemu wielopartyjnego
• wzrost dobrobytu obywateli celem gospodarki
• wyrównanie wszelkich nierówności społecznych poprzez chociażby system socjalnych świadczeń
• państwo – państwem opiekuńczym
• przestrzeganie zasady sprawiedliwości społecznej
• w sferze gospodarki – możliwość istnienia obok sektora państwowego także i sektora prywatnego
• system państwowego planowania w gospodarce