Sytuacja Polaków w zaborze austriackim

W 1861 r., dzięki wielkiej reformie państwa Habsburgów, Galicja uzyskała autonomię i samorząd lokalny w postaci Sejmu Krajowego we Lwowie. Jednocześnie Polacy mieli możliwość posłowania w parlamencie austriackim w Wiedniu. Nowa polityka rządu cesarskiego, dążącego do pozyskania polskich środowisk, przyniosła spolszczenie galicyjskiej administracji i szkolnictwa oraz mianowanie namiestnikiem Polaka, przedstawiciela stronnictwa konserwatywnego Agenora Gołuchowskiego.

Pojednawcze posunięcia rządu austriackiego z aprobatą przyjął Sejm Krajowy, który licząc na dalsze ustępstwa uchwalił w 1866 roku specjalny adres do cesarza Franciszka Józefa I. Adres kończył się słowami: „ Przy Tobie, najjaśniejszy Panie stoimy i stać chcemy”. Proklamowana w ten sposób polityka ugody zakładała pełną akceptację status quo i włączenie się Polaków do aktywnego życia politycznego w Wiedniu w nadziei uzyskania dalszych ustępstw dla Galicji. Obrana przez galicyjskich konserwatystów droga wydawała się słuszna. W roku 1871 przeprowadzono polonizację uniwersytetu i politechniki we Lwowie, w Krakowie zaś utworzono Akademię Umiejętności.

Konstytucja umożliwiała wyrażenie poglądów niemal wszystkim środowiskom i grupom społecznym. Sprzyjało to powstawaniu w Galicji nowoczesnych partii politycznych o masowym charakterze przede wszystkim były to partie ludowe i socjalistyczne. Mogły one również uczestniczyć w życiu politycznym i parlamentarnym monarchii habsburskiej. Poważnym ograniczeniem swobody politycznej była jednak ordynacja wyborcza. Wprowadzała ona podział wyborców na stanowe kurie, dla których odgórnie ustalano liczbę mandatów. System ten zdecydowanie faworyzował ziemiaństwo i bogatych mieszczan, oni też głównie zdobywali mandaty w Sejmie krajowym oraz jako polska reprezentacja w parlamencie austriackim. Polacy w Wiedniu zajmowali często najwyższe stanowiska państwowe, jak na przykład Kazimierz Badeni, który w latach 1895-1897 był premierem rządu austriackiego. Za jego rządów nieco zmodyfikowano ordynację wyborczą, wprowadzając piątą kurię dla najbiedniejszych, do której wybory były powszechne.

Władze Galicji kontynuowały tradycyjną politykę krakowskich i galicyjskich konserwatystów. Jej najważniejsze zasady można sprowadzić do czterech punktów:

• Ochrona dotychczasowych zdobyczy (autonomia)
• Polityka ugody z zaborcą
• Lojalizm wobec władzy państwowej
• Utrzymanie w Galicji politycznego i społecznego status quo.

Konserwatywny rząd zwalczał, więc wszystkie działania, które mogłyby zaszkodzić trwałości tego układu i zagrozić autonomii.

Opozycja przeciw konserwatystom rekrutowała się głównie spośród demokratycznej inteligencji ze Lwowa i Krakowa, często emigrantów z 1863 roku. W środowiskach tych miały się uformować dwie najważniejsze galicyjskie partie opozycyjne – ludowa i socjalistyczna.

Autonomia, którą cieszyła się Galicja, była oczywiście namiastką niepodległości. Jednak dzięki niej zaczęło się rozwijać narodowe życie kulturalne, szkolnictwo i życie polityczne. Było to ważne nie tylko dla ludności Galicji, ale także dla Polaków w pozostałych zaborach. To w Galicji, dzięki liberalnej polityce austriackiej, znajdowali schronienie działacze niepodległościowi z zaborów pruskiego i rosyjskiego. Tutaj ukazywały się prace zakazane przez cenzurę rosyjską i niemiecką.